"რა შეუძლია ღეროვან უჯრედებს? - ყველაფერი!" - დოქტორი თენგიზ ტყებუჩავა რევოლუციურ სამედიცინო აღმოჩენებზე

მსოფლიო მედიცინა დღეს დიდ ყურადღებას უთმობს ღეროვანი უჯრედების გამოყენებას, ამ თერაპიას მეცნიერთა უმრავლესობა ჩვენი საუკუნის აღმოჩენად მიიჩნევს. ბოლო ხანს ქართველი მედიკოსებიც დაინტერესდნენ ამ უნიკალური მეთოდით.

დოქტორი თენგიზ ტყებუჩავა საქართველოდან დაახლოებით 30 წლის წინ წავიდა. თბილისის სამედიცინო ინსტიტუტის დამთავრების შემდეგ მოსკოვის ბაკულევის გულ-სისხლძარღვთა ქირურგიის ინსტიტუტში მუშაობდა და იქვე დაიცვა დისერტაციაც.

1989 წელს მიიწვიეს შვეიცარიაში - ციურიხის უნივერსიტეტის კარდიოქირურგიის კლინიკაში, სადაც მუშაობდა თანდაყოლილ და შეძენილ გულის პათოლოგიებსა და გულის გადანერგვაზე. შემდეგ მუშაობა დაიწყო ლონდონის იმპერიალკოლეჯის გულისა და ფილტვების ნაციონალურ ინსტიტუტში. 1997 წელს გადავიდა აშშ-ში, ბოსტონში, სადაც ტაფტის უნივერსიტეტში მიიღო პროფესორის წოდება. დოქტორმა ტყებუჩავამ თავისი გამოგონილი ტექნოლოგიების დასანერგად რამდენიმე წლის წინ დააარსა კომპანია Boston Transtec, რომლის პრეზიდენტიც თვითონ არის.

ქართველი დოქტორი ღეროვანი უჯრედების მნიშვნელობაზე გვესაუბრა:

- სასიხარულოა, რომ ამ მიმართულებაზე საუბარს ქართული მედია უფრო მეტ ყურადღებას უთმობს. მეორე მხრივ, რატომ დგას საკითხი კვლავ ასე - რა არის ღეროვანი უჯრედები და რა მნიშვნელობა აქვს მათ მედიცინის განვითარების თვალსაზრისით?

მეგობრებო, უკვე დროა, გადავიდეთ შემდეგ საკითხზე: როგორ განვავითაროთ ეს დარგი საქართველოში სწრაფად. როცა მე თბილისში პირველად, 1999 წელს გავაკეთე მოხსენება რეგენერაციულ თერაპიაზე, ბევრი სკეპტიკურად განეწყო ამ უნიკალური მეცნიერებისადმი. ამასობაში მედიცინის ისტორიაში ყველაზე სწრაფად განვითარებადი დარგი მთელ მსოფლიოში დამკვიდრდა:

გაჩნდა ახალი სამედიცინო ჟურნალები ამ პროფილით, რეგულარულად ტარდებოდა კონფერენციები ამ თემაზე, ზოგიერთი ფარმაკოლოგიური კომპანია კი უკვე გამზადებულ ღეროვან უჯრედებს გვთავაზობს. ასე რომ, ამ დარგმა აღიარება პოვა და მსოფლიოს ბევრ ქვეყანაში მის კიდევ უფრო სრულყოფაზე დაიწყეს ზრუნვა. მართალია, ზოგიერთ ქვეყანაში, მათ შორის შეერთებულ შტატებში, ეს თერაპია კვლავ კლინიკურ აპრობაციას გადის, მაგრამ გამოჩნდა სტატიები, რომ ღეროვანი უჯრედების თერაპიის კვლევები უკვე ბოლო სტადიაშია და ერთ-ორ წელიწადში ამ თერაპიას ამერიკაშიც დაუშვებენ. ამასობაში კი ამერიკელი ექიმები ან მიდიან ლათინურ ამერიკაში სამუშაოდ, ან გზავნიან იქ პაციენტებს ღეროვანი უჯრედებით სამკურნალოდ.

- ბატონო თენგიზ, რატომ მიიჩნევა ეს თერაპია დღეს რევოლუციურ აღმოჩენად?

- ღეროვანი უჯრედების თერაპია დამსახურებულად ითვლება რევოლუციად მედიცინაში. ანესთეზიისა და ანტიბიოტიკების აღმოჩენების შემდეგ ეს არის ახალი მოვლენა მედიცინაში. კითხვაზე - რა შეუძლია ღეროვან უჯრედებს, პასუხი მარტივია - ყველაფერი! მას შეუძლია გამოზარდოს ახალი სისხლძარღვები, ჩაანაცვლოს მკვდარი უჯრედები, შექმნას ახალი ქმედითუნარიანი ორგანო, მათ შორის ძვალიც, აღადგინოს ხედვა, სმენა, აამოძრაოს პარალიზებული კიდურები და ბევრი სხვა. და ეს ადვილად გასაგებია, თუ გავიხსენებთ, რომ ჩვენ ყველანი განვვითარდით ერთი უჯრედისგან, რომელმაც გვიბოძა ყველა სახის ბიოლოგიური ქსოვილი: კანი, კუნთი, ძვალი, ნერვები, სისხლძარღვები და სხვა.

ესე იგი, ეს პროცესი რეალურია, მაშ რატომ არ შეიძლება ამ პრინციპის ხელოვნურად და გამიზნულად გამოყენება? ამიტომაც მსოფლიოს სამედიცინო ცენტრებში სხვადასხვა პათოლოგიების დაძლევაზე ღეროვანი უჯრედების გამოყენებით მუშაობენ. არ დარჩა არც ერთი სფერო, სადაც არ გამოსცადეს მათი ეფექტიანობა.

ღეროვანი უჯრედების მეშვეობით არა მხოლოდ მკურნალობენ მინიმალური ინვაზიური ჩარევით, არამედ აძლევენ გადარჩენის შანსს განწირულ ავადმყოფს.

- და მაინც, როგორია ღეროვანი უჯრედის არსი და თვისებები?

- ღეროვანი უჯრედი, ეს არის პრიმიტიული, უაღრესად პლასტიკური უჯრედი, რომელიც შეიძლება გარდაიქმნას, განვითარდეს ნებისმიერ უჯრედად. მან თვითონ იცის, რა სახის უჯრედად უნდა გარდაიქმნას. თუ შეიყვანთ გულში - ის გადაიქცევა გულის უჯრედად, ღვიძლში - ღვიძლის უჯრედად. მას აქვს ელემენტარული მანერები, იცის, სად და როგორ უნდა მოიქცეს: იწყებს აქტიურობას იქ, სადაც კატასტროფა მოხდა (მაგალითად, ინფარქტი) და წყვეტს თავის ფუნქციას, როცა ორგანოს ფუნქცია აღდგენილია.

ანუ ეს უჯრედი თვითონ აკონტროლებს თავის თავს, მისი ზრდა არ მიმდინარეობს უსასრულოდ. მსმენია ზოგიერთისგან ასეთი კრიტიკა - ღეროვანი უჯრედების პრინციპი ჯერჯერობით უცნობია და ამიტომ თავი შევიკავოთო. გავიხსენოთ, რომ ყველაზე გავრცელებული წამლის, ასპირინის მოქმედებაც დღემდე არ არის სრულიად შესწავლილი. ის, თავდაპირველად, გამოუშვეს როგორც ტკივილგამაყუჩებელი, შემდეგ აღმოაჩინეს მისი ანტიაგრეგანტული (სისხლის გათხევადების) თვისებები და კიდევ რჩება კითხვები მისი დოზების ვარიაციების მოქმედების ვექტორზე. ისიც ცნობილია, რომ ასპირინი საშიშია კუჭის ლორწოვანი გარსისთვის, შეუძლია სერიოზული გართულებები გამოიწვიოს. ამიტომ ავკრძალოთ ასპირინი?

- ცდები ღეროვან უჯრედებზე ისევ გრძელდება?

- მსოფლიოში ყოველი ახალი თერაპიული აგენტი გადის კვლევის პრეკლინიკურ ცდებს და შემდეგ რამდენიმე ფაზას პაციენტებზე - ავნებს თუ არა, შველის თუ არა, და რა გართულებებს იწვევს. უკვე ათასობით ავადმყოფზეა გამოცდილი ღეროვანი უჯრედები. დასკვნა დადებითია: ღეროვანი უჯრედები არ ვნებენ, მათი ეფექტი საგრძნობია, თუმცა ზოგჯერ ეს ეფექტი სუსტია. დღეს ზუსტად ამას იკვლევენ მეცნიერები, რატომ არის ზოგ შემთხვევაში ამ თერაპიის ეფექტი ნაკლებად გამოხატული.

- იყოფა თუ არა ეს უჯრედები სხვადასხვა კატეგორიებად, მაგალითად, ემბრიონის და მოზრდილის ღეროვან უჯრედებად? განსხვავებაა მათ შორის?

- დიახ, ამ უჯრედებს ყოფენ რამდენიმე კატეგორიად: დაბადებამდე (ემბრიონულს) და დაბადების შემდეგ (მოზრდილთა ღეროვან უჯრედებს). აქ შედის ჭიპლარის სისხლიც. 2006 წელს აღმოაჩინეს უჯრედის გენეტიკურად რეპროგრამირების ხერხი, რითაც ხდება ემბრიონული უჯრედის თვისებების მინიჭება და ასეთ უჯრედებს უწოდეს - ინდუცირებული მრავალპოტენციური ღეროვანი უჯრედები. ემბრიონულ უჯრედებს შეუძლიათ აწარმოონ ყველა სახის უჯრედები, მაგრამ რელიგიურ-ეთიკური ფაქტორების გამო, ზოგიერთ ქვეყანაში მათი გამოყენება ჯერჯერობით შეფერხებულია.

მოზარდთა ღეროვანი უჯრედები არ გადაიქცევა ყველა სახის უჯრედად, მაგრამ ბევრ შემთხვევაში ის მაინც მისაღებია. ამ უჯრედებს ადვილად გამოყოფენ თვითონ პაციენტის სისხლიდან, ძვლის ტვინიდან, კუნთიდან, ცხიმოვანი ქსოვილიდან, მენსტრუაციის სისხლიდან და სხვა. ბევრი მათგანი უკვე აპრობირებულია, ამიტომ კითხვა ასე კი არ უნდა დავსვათ, ეფექტიანია თუ არა ღეროვანი უჯრედი, არამედ, რომელი უჯრედია ყველაზე ეფექტური? რომელი უჯრედის მიღებაა მარტივი და ნაკლები დანახარჯებით?

ცნობილია, რომ ასაკთან ერთად ღეროვანი უჯრედების რიცხვი მცირდება. როცა ადამიანი აღწევს 50 წელს, მისი გული დაცულია გულის ღეროვანი უჯრედების 2 პროცენტით. ამიტომ ამ მაგიური უჯრედების შეყვანა საჭიროა გულში, როცა მას მწვავე ან ქრონიკული ინფარქტი, უკმარისობა, მიოპათია, არითმია თუ სხვა რამ დაემუქრება...

- ამგვარი თერაპია, ალბათ, საკმაოდ დიდ ხარჯებთან არის დაკავშირებული.

- მოგება ღეროვანი უჯრედებისგან კოლოსალურია. 2016 წელს მხოლოდ ამერიკის შეერთებულ შტატებში ღეროვანი უჯრედების გამოყენებით მიღწეული შემოსავალი მიაღწევს 8,5 მილიარდ დოლარს. ანუ, ლაპარაკია მილიარდებზე და არა მილიონებზე.

საქართველოს მთავრობამ უნდა გააცნობიეროს, რომ ღეროვანი უჯრედების თერაპია ნაციონალური ინტერესის საკითხია და მას ხელშეწყობა სჭირდება. შეერთებულ შტატებში ყოფილი პირველი ლედი, ნენსი რეიგანი დიდი ხანია ლობირებს ამას და მხოლოდ კალიფორნიის შტატმა გამოყო მილიარდები ამ დარგისთვის.

აშშ-ის პრეზიდენტობის 2012 წლის კანდიდატმა რიკ პერიმ კი ამას წინათ განაცხადა, რომ აღფრთოვანებულია ღეროვანი უჯრედებით მკურნალობით, რის შედეგადაც მას აღარ სტკივა ხერხემალი. რაც მთავარია მან გაიმეორა ის, რასაც მე უშედეგოდ ვიმეორებ საქართველოში ყოველი ჩამოსვლისას: ეს არ არის მხოლოდ მედიცინა, ეს არის ასევე ქვეყნის ეკონომიკა და პოლიტიკა. მაგრამ ვინ გისმენს?

- რას მოუტანს ამ დარგის განვითარება ჩვენს ქვეყანას?

- ამ დარგის განვითარება რეალური მკურნალობაა, რადგან ამ თერაპიის ჩატარება უფრო იაფია, ვიდრე ქირურგიული ჩარევა და უფრო ხელმისაწვდომია პერიფერიული ქალაქებისა და მასებისთვის. ღეროვანი უჯრედებით მკურნალობისთვის საჭირო არ არის მრავალმილიონიანი დანადგარები ან სახსრები

. საქართველოს მთავრობა აქცენტს აკეთებს ტურიზმზე. მაგრამ ტურიზმი ვერ გაიფურჩქნება სწრაფად, მას სჭირდება განვითარებული ინფრასტრუქტურა, ხანგრძლივი სეზონი და სხვა ხელშემწყობი პირობა. ამიტომ საჭიროა ასევე სამედიცინო ტურიზმის განვითარება, მას არ სჭირდება არც სეზონი, არც განსაკუთრებული ინფრასტრუქტურა, სამაგიეროდ, ის შექმნის უამრავ სამუშაო ადგილს და ბიუჯეტსაც გააორმაგებს.

ლიკა კერატიშვილი; AMBEBI.GE