რო­დის და რო­მელ ად­გი­ლას მო­ი­პო­ვებ­დნენ სა­ქარ­თვე­ლო­ში ნავ­თობს, რა კავ­ში­რი ჰქონ­დათ ამ საქ­მეს­თან ლე­გენ­და­რულ ძმებს სი­მენ­სებს და ვინ იყ­ვნენ პირ­ვე­ლი ქარ­თვე­ლე­ბი ნავ­თო­ბის მო­პო­ვე­ბის საქ­მე­ში - ის­ტო­რი­კო­სი და პო­ლი­ტო­ლო­გი, პრო­ფე­სო­რი ვაჟა შუ­ბი­თი­ძე AMBEBI.GE-ს მკი­თხველს სა­ინ­ტე­რე­სო ის­ტო­რი­ებს უამ­ბობს...

- დღეს ნავ­თო­ბის ფლო­ბა გან­სა­ზღვრავს ამა თუ იმ ქვეყ­ნის დიდ შე­მო­სა­ვალს და გან­ვი­თა­რე­ბის შანსს. ჩვენ ვხე­დავთ, რო­გორ წინ მი­დის ჩვე­ნი მე­ზო­ბე­ლი აზერ­ბა­ი­ჯა­ნი ამ მი­მარ­თუ­ლე­ბით. რა წვლი­ლი აქვთ ქარ­თვე­ლებს ბა­ქოს ნავ­თო­ბის ათ­ვი­სე­ბის საქ­მე­ში?

- ვიდ­რე გი­პა­სუ­ხებ­დეთ, მინ­და გი­თხრათ, რომ სულ ახ­ლა­ხან გა­მო­ვი­და ჩემი რე­დაქ­ტო­რო­ბით პრო­ფე­სო­რე­ბის მა­მუ­კა ჯოლ­ბორ­დი­სა და ნინო ლი­პარ­ტე­ლი­ა­ნის ძალ­ზედ სა­ჭი­რო და სა­ინ­ტე­რე­სო წიგ­ნი "ქარ­თვე­ლი და უცხო­ე­ლი მე­წარ­მე­ე­ბის სა­მე­ურ­ნეო-საქ­ველ­მოქ­მე­დო საქ­მი­ა­ნო­ბა სა­ქარ­თვე­ლო­ში" (XIX-XX 20-იანი წლე­ბი), რო­მელ­შიც ბევ­რი ახა­ლი ფაქ­ტის და მოვ­ლე­ნის შე­სა­ხებ გა­ი­გებთ. ვიდ­რე ბა­ქო­ში ნავ­თო­ბის სე­რი­ო­ზუ­ლი მო­პო­ვე­ბა და­ი­წყე­ბო­და, მა­ნამ­დე ნავ­თო­ბის მო­პო­ვე­ბა-და­მუ­შა­ვე­ბა ხდე­ბო­და ჩვენ­თა­ნაც, ში­რაქ­ში, მირ­ზა­ან­ში და ში­რა­ქის ველ­ზე.

1848 წელს ვო­რონ­ცოვ­მა ყვე­ლა სა­ბა­დო იჯა­რით გას­ცა. 1860-იან წლებ­ში ამ სა­ბა­დო­ე­ბის მე­პატ­რო­ნე­თა შო­რის იყ­ვნენ ძმე­ბი სი­მენ­სე­ბიც, რომ­ლებ­მაც მარ­ტო 1875 წელს კა­ხე­თის ნავ­თო­ბის სა­ბა­დო­ე­ბი­დან ამო­ი­ღეს 173 ათა­სი ვედ­რო ნავ­თი.

ასევე დაგაინტერესებთ

15:37 / 09-05-2018

როგორ გაიტანა 1936 წელს "ენკავედეს" შეფმა განძი ესპანეთიდან - ესპანური ოქროს საოცარი თავგადასავალი რუსეთში

ძმე­ბი სი­მენ­სე­ბი - ფრიდ­რი­ხი, ვერ­ნე­რი, ფერ­დი­ნან­დი და კარ­ლი

1880-იანი წლე­ბი­დან აფ­შე­რო­ნის ნა­ხე­ვარ­კუნ­ძულ­ზე და­ი­წყეს ნავ­თო­ბის სე­რი­ო­ზუ­ლი მო­პო­ვე­ბა-და­მუ­შა­ვე­ბა, რა­მაც ხელი შე­უ­შა­ლა სა­ქარ­თვე­ლო­ში ნავ­თო­ბის მო­პო­ვე­ბის საქ­მეს და 1902 წლი­დან ამ ტი­პის წარ­მო­ე­ბა მთლი­ა­ნად შე­ჩერ­და ჩვენ­თან. ამე­რი­კელ ვილ­სონ­თან ერ­თად ბა­ქოს ნავ­თო­ბის წარ­მო­ე­ბით და მერე ბა­თუ­მამ­დე ნავ­თობ­სა­დე­ნის მი­ლის გაყ­ვა­ნით და­ინ­ტე­რეს­დნენ ძმე­ბი ნო­ბე­ლე­ბი. ლუდ­ვიგ ნო­ბელ­მა შექ­მნა სინ­დი­კა­ტი და ითხოვ­და ნედ­ლე­უ­ლის სუ­რა­მის 4-კი­ლო­მეტ­რი­ან გვი­რაბ­ში გა­ტა­რე­ბას, რა­შიც მას მხარს უჭერ­და დიდი ქი­მი­კო­სი დი­მიტ­რი მენ­დე­ლე­ე­ვი.

1903 წლის­თვის ეს ნავ­თობ­სა­დე­ნი აშენ­და (835 კმ. სიგ­რძის 19 სა­ტუმ­ბო სად­გუ­რით). მილ­სა­დე­ნის გამ­ტა­რუ­ნა­რი­ა­ნო­ბა შე­ად­გენ­და წე­ლი­წად­ში 900 ათას ტო­ნას, დაჯ­და 12 მი­ლი­ო­ნი რუ­სუ­ლი მა­ნე­თი. სა­მუ­შა­ო­ებ­ზე გა­მო­ი­ყე­ნეს პრე­მი­ის და­მა­არ­სებ­ლის, ალფ­რედ ნო­ბე­ლის 400 ტონა დი­ნა­მი­ტი. ნო­ბე­ლის მიერ და­მონ­ტა­ჟე­ბუ­ლი ავ­ზე­ბი დღე­საც დგას ბა­თუმ­ში, ხოლო მათ მიერ აშე­ნე­ბულ შვე­დეთ-ნორ­ვე­გი­ის სა­კონ­სუ­ლოს შე­ნო­ბა­ში, ბა­თუმ­ში გან­თავ­სე­ბუ­ლია ძმე­ბი ნო­ბე­ლე­ბის ტექ­ნო­ლო­გი­უ­რი მუ­ზე­უ­მი (სხვა­თა შო­რის, ნო­ბე­ლებს სპე­ცი­ა­ლუ­რი კან­ტო­რა ქონ­დათ ხა­შურ­შიც, ამ­ჟა­მინ­დე­ლი სტა­დი­ო­ნის გვერ­დით, რო­მე­ლიც ახ­ლაც დგას და მი­ხედ­ვას სა­ჭი­რო­ებს).

ძმე­ბი ნო­ბე­ლე­ბი

მალე ნო­ბე­ლებ­მა ბა­ქოს ნავ­თო­ბის მო­პო­ვე­ბა­ზე მო­ნო­პო­ლია მო­ი­პო­ვეს და ად­გი­ლობ­რივ და რუს კა­პი­ტა­ლის­ტებს ჩაგ­რავ­დნენ. ეს არ გა­მო­ე­პა­რა ნიკო ნი­კო­ლა­ძის მახ­ვილ თვალს და ჯერ და­წე­რა, მერე მოხ­სე­ნე­ბა წა­რად­გი­ნა პე­ტერ­ბურ­გში და ბო­ლოს ნო­ბე­ლებს როტ­შილ­დე­ბი და­უ­პი­რის­პი­რა, რომ­ლე­ბიც მისი მოწ­ვე­ვით ჩა­მო­ვიდ­ნენ სა­ქარ­თვე­ლო­ში (რო­ბერტ ნო­ბე­ლი პირ­ვე­ლად მო­იწ­ვია სა­ქარ­თვე­ლო­ში თა­ვად­მა და­დი­ან­მა. ნო­ბელს სურ­და კაკ­ლის მერ­ქნის შე­ძე­ნა ია­რა­ღის კონ­და­ხის და­სამ­ზა­დებ­ლად). როტ­შილ­დებ­მა ამ საქ­მე­ში 10 მი­ლი­ო­ნი დო­ლა­რი ჩა­დეს და გა­მოყ­ვეს კრე­დი­ტე­ბი ბა­თუმ­ში ნავ­თობ­და­გა­მა­მუ­შა­ვე­ბე­ლი ქარ­ხნის ასა­შე­ნებ­ლად. მათ და­ა­არ­სეს "კას­პი­ი­სა და შავი ზღვის ნავ­თო­ბის კომ­პა­ნია" და 1889 წელს პირ­ვე­ლებ­მა და­ი­წყეს ნავ­თის გა­ტა­ნა ტან­კე­რე­ბით (მა­ნამ­დეც და მე­რეც ნავ­თი თუ­ნუ­ქის ბი­დო­ნე­ბით და ხის კას­რე­ბით გაჰ­ქონ­დათ).

1886 წელს როტ­შილ­დე­ბის პა­რი­ზის სა­ბან­კო სახ­ლმა შე­ი­ძი­ნა "ბა­თუ­მის ნავ­თო­ბი­სა და ვაჭ­რო­ბის სა­ზო­გა­დო­ე­ბა 6 მი­ლი­ო­ნი კა­პი­ტა­ლით. ბა­თუმ­ში როტ­შილ­დე­ბის ქარ­ხნის დი­რექ­ტო­რი იყო ფრან­გი გი­ო­ნი, რო­მე­ლიც სა­მუ­შა­ო­ზე იღებ­და მხო­ლოდ ქარ­თვე­ლებს. მისი აზ­რით, ქარ­თვე­ლე­ბი ყვე­ლა­ზე კე­თილ­სინ­დი­სი­ე­რი მუ­შე­ბი იყ­ვნენ და ყო­ველ­თვის დრო­უ­ლად ას­რუ­ლებ­დნენ მინ­დო­ბილ საქ­მეს. სულ ქარ­ხა­ნა­ში 2650 მუშა იყო და­საქ­მე­ბუ­ლი.

- მა­ინც რა როლი ჰქონ­დათ ქარ­თვე­ლებს ბა­ქოს ნავ­თო­ბის ათ­ვი­სე­ბის საქ­მე­ში?

- სხვა­თა შო­რის, როტ­შილ­დებ­სა და ნო­ბე­ლებს ნავ­თო­ბის მო­პო­ვე­ბის საქ­მე­ში საკ­მაო კონ­კუ­რენ­ცი­ას უწევ­და თბი­ლის­ში და­ბა­დე­ბუ­ლი და გაზ­რდი­ლი ა. მან­თა­შე­ვი (გარ­და­იც­ვა­ლა 1911წელს). მან ბა­თუმ­ში აა­შე­ნა თუ­ნუ­ქის ქარ­ხა­ნა და გახ­და 200 ვა­გონ­ცის­ტერ­ნის მფლო­ბე­ლი (მისი კა­პი­ტა­ლი 22 მლნ მა­ნეთს შე­ად­გენ­და) მან­ვე ბა­თუმ­ში აა­შე­ნა ნავ­თო­ბის სა­ექ­სპორ­ტო ჭურ­ჭლის გა­და­მა­მუ­შა­ვე­ბე­ლი ქარ­ხა­ნა 1887 წელს და ეწე­ო­და საკ­მაო რა­ო­დე­ნო­ბით ნავ­თო­ბის ექ­სპორ­ტს.

ალექ­სან­დრე მან­თა­შე­ვი

ალექ­სან­დრე მან­თა­შე­ვის სა­წარ­მო­ებ­ში 1800-მდე კაცი მუ­შა­ობ­და, იგი ასე­ვე გა­მორ­ჩე­უ­ლი იყო საქ­ველ­მოქ­მე­დო საქ­მი­ა­ნო­ბით. მისი ფი­ნან­სე­ბით გა­იხ­სნა სა­ვაჭ­რო სკო­ლა, მო­ხუ­ცე­ბულ­თა სახ­ლი, სას­ტუმ­რო "ბო-მონ­დი", ინ­ტერ­ნა­ტი მცი­რე­წლო­ვა­ნი დამ­ნა­შა­ვე­ე­ბი­სათ­ვის, კერ­ძო ბიბ­ლი­ო­თე­კე­ბი, გა­იყ­ვა­ნა სა­ტე­ლე­ფო­ნო კა­ბე­ლი სო­ლო­ლა­კი­დან დი­დუ­ბე­ში, რაც საკ­მა­ოდ ძვი­რი ფუ­ფუ­ნე­ბა იყო.

ნავ­თო­ბპ­რო­დუქ­ტე­ბის წარ­მო­ე­ბით და­კა­ვე­ბუ­ლი იყო თბი­ლის­ში შეძ­ლე­ბულ ოჯახ­ში და­ბა­დე­ბუ­ლი და გაზ­რდი­ლი ი. პი­თო­ე­ვი, რო­მელ­საც ჰქონ­და სა­კუ­თა­რი კომ­პა­ნია და გა­დაჰ­ქონ­და ნავ­თო­ბი გე­მე­ბით კას­პი­ის ზღვა­ზე. 1901 წელს თა­ვი­სი სახ­სრე­ბით აა­შე­ნა ულა­მა­ზე­სი შე­ნო­ბა, რო­მელ­საც "პი­თო­ე­ვის სახ­ლს" უწო­დებ­დნენ და აქ ახლა გან­თავ­სე­ბუ­ლია რუს­თა­ვე­ლის სა­ხე­ლო­ბის სახ. თე­ატ­რი. იგი ასე­ვე ბევ­რჯერ დახ­მა­რე­ბია თბი­ლი­სის სამ­თავ­რო­ბო თე­ატრს (ფა­ლი­აშ­ვი­ლის სახ. ოპე­რი­სა და ბა­ლე­ტის თე­ატ­რი), რომ­ლის მმარ­თვე­ლა­დაც იგი მი­იწ­ვი­ეს 1887 წლი­დან.

1860-იან წლებ­ში ბა­ქო­ში სა­ნავ­თო­ბო ად­გი­ლე­ბი შე­ი­ძი­ნა და 1873 წლი­დან ნავ­თის საქ­მეს მოჰ­კი­და ხელი კონ­სტან­ტი­ნე ზუ­ბა­ლაშ­ვილ­მა. მან მი­წე­ბი იყი­და ბი­ბი­ე­ი­ბათ­ში, სა­დაც ნავ­თის ამოს­ვლის იმე­დი არა­ვის ჰქონ­და.

კონ­სტან­ტი­ნე ზუ­ბა­ლაშ­ვი­ლი

თუმ­ცა, ამ საქ­მე­ში ზუ­ბა­ლაშ­ვილს ხელი იღ­ბალ­მაც შე­უ­წყო. ბა­ქოს კლი­მატ­მა მას­ზე და მის მე­უღ­ლე­ზე ცუ­დად იმოქ­მე­და. ისი­ნი სამ­კურ­ნა­ლოდ წა­ვიდ­ნენ საფ­რან­გე­თის ბას­კეთ­ში, სა­ხელ­გან­თქმულ ლურ­დის ბალ­ნე­ო­ლო­გი­ურ კუ­რორტზე. ეს სას­წა­ულ­მოქ­მე­დი წყა­ლი ცოლ-ქმარ­მა ბი­დო­ნე­ბით თბი­ლის­ში და ბა­ქო­ში ჩა­მო­ი­ტა­ნეს. ბა­ქო­ში წყა­ლი ცოტა რა­ო­დე­ნო­ბით ჩა­ას­ხეს ჭა­ბურ­ღი­ლებ­ში, სა­ი­და­ნაც იმა­ვე ღა­მით ნავ­თობ­მა ამო­ხეთ­ქა, რი­თაც კონ­სტან­ტი­ნე ზუ­ბა­ლაშ­ვილ­მა დიდი მო­გე­ბა ნახა და ძალ­ზე გამ­დიდ­რდა და თა­ვის ძმებ­თან ერ­თად მრა­ვა­ლი საქ­ველ­მოქ­მე­დო პრო­ექ­ტი გა­ნა­ხორ­ცი­ე­ლა.

1873 წელს ბა­ქო­ში პირ­ვე­ლად ძმებ­მა ჯა­ყე­ლებ­მა და­ა­ფუძ­ნეს კას­რე­ბის ქარ­ხა­ნა ნავ­თო­ბპ­რო­დუქ­ტე­ბის ტრან­სპორ­ტი­რე­ბი­სათ­ვის, რის­თვი­საც სა­ჭი­რო და­ნად­გა­რე­ბი მარ­სე­ლი­დან ჩა­მო­ი­ტა­ნეს. მათ 1880 წელს და­ა­არ­სეს ნავ­თობ-სამ­რეწ­ვე­ლო და სა­ვაჭ­რო ამ­ხა­ნა­გო­ბა, რო­მე­ლიც ნავთსაც იღებ­და და ახ­დენ­და მის ტრან­სპორ­ტი­რე­ბა­საც.

ბა­ქო­ში ნავ­თო­ბპ­რო­დუქ­ტე­ბის წარ­მო­ე­ბა-გა­და­მუ­შა­ვე­ბის საქ­მით ცნო­ბი­ლი იყო ქარ­თვე­ლი მე­წარ­მე ია­კობ მან­სვე­ტაშ­ვი­ლი, რო­მე­ლიც მე­გობ­რობ­და ნოე ჟორ­და­ნი­ას­თან.

სამ­ხრეთ კავ­კა­სი­ა­ში ნავ­თო­ბპო­დუქ­ტე­ბის წარ­მო­ე­ბი­სა და ტრან­სპორ­ტი­რე­ბის საქ­მე­ში სა­ხე­ლი გა­ით­ქვა დიდ­მა ქარ­თველ­მა მე­წარ­მემ და ქველ­მოქ­მედ­მა აკა­კი ხოშ­ტა­რი­ამ, რო­მე­ლიც პი­რა­დად იც­ნობ­და ჩერ­ჩილ­სა და რუზ­ველტს, და­ახ­ლო­ე­ბუ­ლი იყო ირა­ნის შაჰთან მო­ჰა­მედ რეზა ფეხ­ლევ­თან და მის მემ­კვიდ­რე აჰ­მედ შახ­თან. ზუ­რაბ ავა­ლიშ­ვი­ლი მას უწო­დებ­და ამე­რი­კუ­ლი ყა­ი­დის ბიზ­ნეს­მენს. ეს იყო ბრწყინ­ვა­ლე მე­ბა­ღე-დე­კო­რა­ტო­რი, მერე კი ხელი მოჰ­კი­და ვაჭ­რო­ბას. მან გა­და­წყვი­ტა თა­ვის მე­გო­ბარ ზო­დე­ლა­ვას­თან ერ­თად სა­ვაჭ­რო გე­მით ნავ­თის წა­ღე­ბა ოდე­სა­ში. ტუ­აპ­სეს­თან ქა­რიშ­ხა­ლი ამო­ვარ­და და გემი თურ­ქეთ­ში გა­რი­ყა, სა­დაც მათ ნავ­თი ოქ­როს ფა­სად გა­ყი­დეს. აკა­კიმ თა­ვი­სი წილი ფული ბა­ქო­ში მი­ლი­ო­ნერ მუსა ნა­გი­ე­ვი­სა­გან ნავ­თის სა­რე­წე­ბი იყი­და და მსხვი­ლი ბიზ­ნეს­მე­ნი გახ­და.

აკა­კი ხოშ­ტა­რია

1907 წელს ხოშ­ტა­რი­ამ უფ­ლე­ბა მი­ი­ღო სპარ­სე­თის შა­ჰის­გან ეწარ­მო­ე­ბი­ნა ბურ­ღვა ირა­ნის 5 პრო­ვინ­ცი­ა­ში. მან ირან­ში გა­იყ­ვა­ნა თა­ვის ქარ­ხა­ნას­თან რკი­ნიგ­ზა (პირ­ვე­ლი რკი­ნიგ­ზა ირან­ში), მან­ვე პირ­ველ­მა შე­იყ­ვა­ნა ავ­ტო­მო­ბი­ლე­ბი ირან­ში, ფლობ­და მო­ნო­პო­ლი­ას საპ­ნის წარ­მო­ე­ბა­ზე, თევ­ზის სა­რე­წებ­ზე, ვაჭ­რობ­და მა­ტყლით. ხოშ­ტა­რია აფი­ნან­სებ­და და­მო­უ­კი­დე­ბე­ლი სა­ქარ­თვე­ლოს მთავ­რო­ბის მთელ რიგ პრო­ექ­ტებს, აშშ და იტა­ლი­ა­ში შე­ი­ძი­ნა 4 გემი და გა­დას­ცა მთავ­რო­ბას ფლო­ტის შე­საქ­მნე­ლად, 1914 წელს მან აუქ­ცი­ონ­ზე ქარ­თველ მოღ­ვა­წე­თა თხოვ­ნით შე­ი­ძი­ნა სა­რა­ჯიშ­ვი­ლის სახ­ლი, ყვე­ლა­ნა­ი­რად მო­ა­წყო და ქარ­თველ მწერ­ლებს გა­დას­ცა ხე­ლო­ვან­თა სახ­ლის მო­სა­წყო­ბად 1919 წელს.

აკა­კი ხოშ­ტა­რი­ას მიერ და­ნიშ­ნუ­ლი სტი­პენ­დი­ე­ბით ათო­ბით ქარ­თვე­ლი სტუ­დენ­ტი სწავ­ლობ­და უცხო­ეთ­ში (პა­რი­ზის და ბერ­ლი­ნის უნი­ვერ­სი­ტე­ტებ­ში), მისი და­ფი­ნან­სე­ბით გა­შენ­და მა­ხინ­ჯა­უ­რის ბო­ტა­ნი­კუ­რი ბაღი და ახა­ლი ათო­ნის ცენ­ტრა­ლუ­რი პარ­კი, ახ­ლად­შექ­მნილ სა­ის­ტო­რიო-ეთ­ნოგ­რა­ფი­ულ სა­ზო­გა­დო­ე­ბას ბა­ქო­დან გა­მო­უგ­ზავ­ნა 8 ათა­სი მა­ნე­თი. ნიკო ნი­კო­ლა­ძის ინი­ცი­ა­ტი­ვით მან გა­იყ­ვა­ნა რკი­ნიგ­ზის ხაზი ფო­თი­დან მშობ­ლი­ურ აბა­შა­ში. მან­ვე მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნი თან­ხე­ბი გა­ი­ღო ქარ­თუ­ლი უნი­ვერ­სი­ტე­ტის (თსუ) და თე­ატ­რის­თვის (50 ათა­სი მა­ნე­თი). აკა­კიმ პა­რიზ­ში შე­ი­ძი­ნა ლადო გუ­დი­აშ­ვი­ლის და ცნო­ბი­ლი კუ­ბის­ტის ან­დრე ლო­ტის სუ­რა­თე­ბი და აჩუ­ქა სა­ქარ­თვე­ლოს ხე­ლოვ­ნე­ბის მუ­ზე­უმს. აკა­კი ხოშ­ტა­რია ძა­ლი­ან ახალ­გაზ­რდა, 59 წლის ასაკ­ში პა­რიზ­ში გარ­და­იც­ვა­ლა.

მა­ნა­ნა გაბ­რი­ჭი­ძე

AMBEBI.GE