რამ შეიძლება გამოიწვიოს კომა და რა ხდება ამ დროს ადამიანის ორგანიზმში - ნეიროქირურგი კომის სტადიებზე და პრევენციაზე

კომა ბერძნული სიტყვაა და ღრმა ძილს, თვლემას ნიშნავს. როგორც სპეციალისტები ამბობენ, კომატოზური მდგომარეობა სიცოცხლისათვის სახიფათოა, რადგანაც ირღვევა ცნობიერება. რეფლექსებიც თანდათან იშლება, ან სრულად ქრება, სუსტდება სუნთქვა, რიტმი, მაჯისცემა ნელდება ან ჩქარდება. შესაძლოა ტემპერატურული რეგულაციაც მოიშალოს, არტერიული წნევა დაეცეს... კომა შეიძლება გაგრძელდეს რამდენიმე საათი, ორი კვირა, ორი თვე, ან მთელი ცხოვრება...

მაგალითად, კომაში 42 წელი გაატარა ედუარდა ო'ბარამ. ქალი ამ მდგომარეობაში 16 წლის ასაკში დიაბეტის გამო აღმოჩნდა. 35 წლის მანძილზე დედა უვლიდა, რომელიც 80 წლისა გარდაიცვალა და ედუარდაზე მზრუნველობა მისმა დამ იკისრა. პაციენტი კომაში ჩავარდნიდან 42 წლის შემდეგ გარდაიცვალა...

ედუარდა ო'ბარა დედასთან ერთად

მსოფლიო მედიცინა ასეთ მაგალითსაც იცნობს: 1941 წლის 6 აგვისტოს, 6 წლის ელეინ ესპოზიტო (აშშ) აპენდიციტის ოპერაციის დროს კომატოზურ მდგომარეობაში ჩავარდა. უგონოდ 37 წელი და 111 დღე გაატარა და 1978 წლის 25 ნოემბერს, 43 წლისა და 357 დღის გარდაიცვალა.

ამერიკელმა ჯარისკაცმა, რომელიც მეორე მსოფლიო ომის დროს დაშავდა და მრავალი წელი კომაში იყო, მძიმე მდგომარეობიდან გამოსვლა 2014 წლის ივლისში სან დიეგოს ერთ-ერთ სამედიცინო ცენტრში შეძლო... ჯეიმს ჰილისთვის, უკვე 100 წელს მიღწეული მოხუცისთვის, რომელიც ომში არაერთხელ დაჭრილა, 1945 წლის 27 თებერვალს მომხდარი აფეთქება კი მისთვის საბედისწერო აღმოჩნდა. ექიმებმა მისი გადარჩენა შეძლეს, თუმცა, მიღებული შოკის გამო, პაციენტის კომიდან გამოყვანა ვერ მოხერხდა. ფიქრობდნენ, ამ მდგომარეობას თავს ვერასოდეს დააღწევდა... 69 წლის შემდეგ, კომიდან გამოსულმა მოხუცმა ჯარისკაცმა ჰილმა აღმოაჩინა, რომ მისი ბიჭი და მეუღლე გარდაცვლილები არიან, თუმცა ჰყავს 70 წლის ქალიშვილი, რომელიც პირველად ნახა, რადგანაც ის მისი ომში გაწვევის შემდეგ დაიბადა. ჯეიმსი ასევე 4 შვილიშვილისა და 3 შვილთაშვილის ბაბუაა...

ჰილი გინესის არაერთი სერთიფიკატის მფლობელია, რეკორდსმენია, როგორც კომაში ყველაზე დიდხანს მყოფი ადამიანი და რომელმაც ყველაზე ხანგრძლივი კომის შემდეგ გამოღვიძება შეძლო.

AMBEBI.GE-ს სტუმარი ექიმი, მედიცინის დოქტორი, პროფესორი ნეიროქირურგი გოჩა ჩუტკერაშვილია და ამ თემასთან დაკავშირებით გვესაუბრება:

- კომა უგონო მდგომარეობაა, რომელიც შეიძლება მრავალი მიზეზით იყოს გამოწვეული. უგონო მდგომარეობას იწვევს ტვინის სტრუქტურების დაზიანება. როცა ის უკვე კარგავს აზროვნების უნარს და ადამიანი უკონტაქტო ხდება. კომის ხარისხები სხვადასხვაა.

- ყველაზე ხშირად რა დროს ვითარდება კომა?

- ხშირია კომის განვითარება თავის ქალა-ტვინის მძიმე ტრავმების შემთხვევაში, საკმაოდ ხშირია ასევე ტვინის შეშუპების დროს, რომელიც შეიძლება ინფექციის გამო განვითარდეს, მენინგიტების დროს, შესაძლებელია სისხლჩაქცევებისას მოხდეს, სიმსივნის დროს, ან ე.წ. ჰიდროცეფალიის განვითარების შემთხვევაში... აგრეთვე ინსულტის სისხლჩაქცევებისასც და იშემიური ინსულტის დროსაც. მაგალითად, იშემიური ინსულტის შემთხვევაში არ მიეწოდება ტვინს სისხლი და ტვინის გარკვეული უბნის სიკვდილი ხდება, რამაც თავის მხრივ შეიძლება ტვინის დამატებითი შეშუპება გამოიწვიოს.

- ტრავმულს და ინფექციურს თუ გამოვრიცხავთ, სხვა შემთხვევაში, კომის სიმპტომად, წინაპერიოდად, გარკვეულ ნიშნად რა შეიძლება ჩაითვალოს?..

- წინაპერიოდად და გარკვეულ ნიშნად ვერაფერს ჩავთვლით, როცა სიმსივნე მიდის და ნელა ვითარდება, ამ შემთხვევაში, ამას თავისი სიმპტომატიკა აქვს, ესეც იქიდან გამომდინარე, ტვინის რა უბანი ზიანდება.

- კომატოზური პერიოდი რამდენ ხანს გრძელდება?

- ეს ინდივიდუალურია. ვერავინ განსაზღვრავს, ზუსტად რამდენი ხანი შეიძლება კომა გაგრძელდეს. შესაძლებელია, იყოს რამდენიმე საათი, ან მთელი ცხოვრება, წლების მანძილზე...

- არის შემთხვევა, როცა კომაში მყოფი ადამიანის მიმართ, თითქოს მედიცინა უძლურია, მისი გადარჩენის იმედი არ აქვთ და ამ დროს მოულოდნელი შემობრუნება ხდება. პაციენტი გონზე მოდის, ლაპარაკსაც იწყებს და პრაქტიკულად, თავიდან იწყებს ცხოვრებას.

- აქ გააჩნია ტვინის დაზიანების რა ხარისხია, ორგანიზმის მდგომარეობასაც ექცევა ყურადღება და იმას, რამდენად ადეკვატურად მიმდინარეობს მკურნალობა. ადამიანი კომაში შეიძლება გადავიდეს გულყრის დროსაც, როცა არის ეპილეფსიური გულყრა, როცა ტვინს ჟანგბადი აკლდება, მისი მომარაგება არ ხდება. ასეთი რამ შეიძლება ინფარქტის დროსაც მოხდეს.

კომას ზოგადად თავის ხარისხები აქვს. ცნობიერების საზომ ერთეულებად ნათელი ცნობიერება ითვლება, რაც 15 ქულით ფასდება, 3 ქულა კი არის ტვინის სიკვდილი, 3-დან 9 ქულამდე, ანუ 8 ქულის ჩათვლით, მიიჩნევა, რომ ეს არის კომა. 9-დან 11 ქულამდე - სოპორი (გონების დაბნელების ღრმა სტადია). შემდეგ ძილიანობაა და ნათელი ცნობიერება.

- კომა რა კვალს ტოვებს ადამიანის ჯანმრთელობაზე, გონებაზე?

- ამას ვერავინ იტყვის, გააჩნია, ტვინის რომელი უბანია დაზიანებული...

- თქვენთან ტვინის როგორი დაზიანების მქონე პაციენტები ხვდებიან?

- ამ ყველაფერს თავის საზომი ქულა აქვს. ვერც ერთი სიტყვით ვერ ახსნი და იტყვი, რა დროს რა უნდა გააკეთო. ყველა პაციენტს ინდივიდუალურად უნდა მიუდგე, თითოეულს პერსონალური დამოკიდებულება სჭირდება.

- პრევენცია რა არის, რას უნდა მიაქციოს ადამიანმა ყურადღება, რომ ამ მძიმე მდგომარეობაში არ აღმოჩნდეს?

- ყველაზე კარგი პრევენცია ჯანმრთელი ცხოვრების წესია, - სწორი კვება, სუფთა ჰაერი, ზომიერი დატვირთვა, აუცილებელია გადაღლის პრევენცია, უბრალოდ, არ უნდა გადაიღალო, ზედმეტი არაფერი შეიძლება, ნებისმიერ საქმეს თავისი ზომა აქვს. ასევე მნიშვნელოვანია ძილის მოწესრიგება.

- რამდენია ძილის ნორმა?

- ზრდასრულ ადამიანს 7 საათი უნდა ეძინოს, მაგრამ ნაპოლეონს 4 საათი ეძინა და ყოფნიდა... ზოგადად კომის მართვა უფრო მეტად რეანიმატოლოგების პრეროგატივაა, ნეიროქირურგები იმ შემთხვევაში ვერევით, თუკი ტვინს რაღაც აწვება, ან ნერვულ ქსოვილზე ზეწოლას რაიმე ფაქტორი ახდენს. წინააღმდეგ შემთხვევაში, კომას არ ვმკურნალობთ, ამას რეანიმატოლოგები უძღვებიან.

- ე.ი. კომის მკურნალობა რეანიმაციული ღონისძიებაა...

- დიახ, ეს საჭიროებს აპარატულ სუნთქვას. როდესაც ადამიანის ცნობიერება 9 ქულაზე დაბალია, უნდა იყოს გადაყვანილი აპარატულ სინთქვაზე, ვინაიდან ტვინს ამ დროს მეტი ჟანგბადი სჭირდება, რომელსაც ორგანიზმი ვეღარ უზრუნველყოფს, რადგანაც მას ორგანიზმზე თავისი მაორგანიზებელი ფუნქცია დაკარგული აქვს.

- ე.ი. 9 ქულა ნიშნავს იმას, რომ ადამიანი შეკითხვებზე ვეღარ პასუხობს და მძიმეა...

- კი, ეს უკვე სუპორია, ხოლო 8 ქულა კი კომა!

- ამ ყველაფერს აპარატურა აფიქსირებს?

- არა, - ცნობიერების დონეს ექიმი აფიქსირებს, ნევროლოგი, ნეიროქირურგი, ან რეანიმატოლოგი. ფასდება ცნობიერების დონე და იწყება შესაბამისი მკურნალობა.

- რა სხვაობაა ჰემორაგიულ და იშემიურ ინსულტს შორის, რომლის დროსაც შეიძლება კომა განვითარდეს?

- ჰემორაგიული ინსულტის დროს ხდება სიხლჩაქცევა (ჰემორაგია ნიშნავს სისხლის ჩაქცევა), იშემიური ინსულტის დროს ტვინს არ მიეწოდება კვება (იშემია შიმშილს ნიშნავს). ერთ შემთხვევაში სისხლძარღვი სკდება და იქცევა სისხლი, რომელიც თავის მხრივ ტვინის ქსოვილს აზიანებს, გარდა ამისა, დაგროვილი სისხლი ტვინის ქსოვილზე ზეწოლას ახდენს და როგორც სიმსივნე, ისე აწვება.

ფაქტორი არ ის, როცა სისხლი დაშლას იწყებს და სისხლის ნაშალი პროდუქტები სერიოზულ პრობლემას ქმნის, - წამლავს ტვინს და დამატებით შეშუპებას იწვევს. ამ შემთხვევაში ვერევით, ანუ ეს არის ჰემორაგიულის შემთხვევა, როცა ქირურგიულად ვერევით, რომ მოვაცილოთ ჩაქცეული სისხლის მასა. ასეა იმ დროს, თუ 35-40 მლ-მდე მეტია, მაგრამ თუ 100 მილილიტრზე მეტია, ამ დროს პაციენტის მდგომარეობა სიცოცხლესთან შეუთავსებელია და ჩვენი ჩარევა სამწუხაროდ, შედეგს აღარ იძლევა. ნებისმიერ შემთხვევაში, ადამიანი უნდა მოუფრთხილდეს საკუთარ ჯანმრთელობას და სიცოცხლეს.

ლალი ფაცია

AMBEBI.GE