კომა ბერ­ძნუ­ლი სი­ტყვაა და ღრმა ძილს, თვლე­მას ნიშ­ნავს. რო­გორც სპე­ცი­ა­ლის­ტე­ბი ამ­ბო­ბენ, კო­მა­ტო­ზუ­რი მდგო­მა­რე­ო­ბა სი­ცო­ცხლი­სათ­ვის სა­ხი­ფა­თოა, რად­გა­ნაც ირ­ღვე­ვა ცნო­ბი­ე­რე­ბა. რეფ­ლექ­სე­ბიც თან­და­თან იშ­ლე­ბა, ან სრუ­ლად ქრე­ბა, სუს­ტდე­ბა სუნ­თქვა, რიტ­მი, მა­ჯის­ცე­მა ნელ­დე­ბა ან ჩქარ­დე­ბა. შე­საძ­ლოა ტემ­პე­რა­ტუ­რუ­ლი რე­გუ­ლა­ცი­აც მო­ი­შა­ლოს, არ­ტე­რი­უ­ლი წნე­ვა და­ე­ცეს... კომა შე­იძ­ლე­ბა გაგ­რძელ­დეს რამ­დე­ნი­მე სა­ა­თი, ორი კვი­რა, ორი თვე, ან მთე­ლი ცხოვ­რე­ბა...

მა­გა­ლი­თად, კო­მა­ში 42 წელი გა­ა­ტა­რა ედუ­არ­და ო'ბა­რამ. ქალი ამ მდგო­მა­რე­ო­ბა­ში 16 წლის ასაკ­ში დი­ა­ბე­ტის გამო აღ­მოჩ­ნდა. 35 წლის მან­ძილ­ზე დედა უვ­ლი­და, რო­მე­ლიც 80 წლი­სა გარ­და­იც­ვა­ლა და ედუ­არ­და­ზე მზრუნ­ვე­ლო­ბა მის­მა დამ იკის­რა. პა­ცი­ენ­ტი კო­მა­ში ჩა­ვარ­დნი­დან 42 წლის შემ­დეგ გარ­და­იც­ვა­ლა...

ედუ­არ­და ო'ბარა დე­დას­თან ერ­თად

მსოფ­ლიო მე­დი­ცი­ნა ასეთ მა­გა­ლით­საც იც­ნობს: 1941 წლის 6 აგ­ვის­ტოს, 6 წლის ელე­ინ ეს­პო­ზი­ტო (აშშ) აპენ­დი­ცი­ტის ოპე­რა­ცი­ის დროს კო­მა­ტო­ზურ მდგო­მა­რე­ო­ბა­ში ჩა­ვარ­და. უგო­ნოდ 37 წელი და 111 დღე გა­ა­ტა­რა და 1978 წლის 25 ნო­ემ­ბერს, 43 წლი­სა და 357 დღის გარ­და­იც­ვა­ლა.

ამე­რი­კელ­მა ჯა­რის­კაც­მა, რო­მე­ლიც მე­ო­რე მსოფ­ლიო ომის დროს და­შავ­და და მრა­ვა­ლი წელი კო­მა­ში იყო, მძი­მე მდგო­მა­რე­ო­ბი­დან გა­მოს­ვლა 2014 წლის ივ­ლის­ში სან დი­ე­გოს ერთ-ერთ სა­მე­დი­ცი­ნო ცენ­ტრში შეძ­ლო... ჯე­იმს ჰი­ლის­თვის, უკვე 100 წელს მიღ­წე­უ­ლი მო­ხუ­ცის­თვის, რო­მე­ლიც ომში არა­ერ­თხელ დაჭ­რი­ლა, 1945 წლის 27 თე­ბერ­ვალს მომ­ხდა­რი აფეთ­ქე­ბა კი მის­თვის სა­ბე­დის­წე­რო აღ­მოჩ­ნდა. ექი­მებ­მა მისი გა­დარ­ჩე­ნა შეძ­ლეს, თუმ­ცა, მი­ღე­ბუ­ლი შო­კის გამო, პა­ცი­ენ­ტის კო­მი­დან გა­მოყ­ვა­ნა ვერ მო­ხერ­ხდა. ფიქ­რობ­დნენ, ამ მდგო­მა­რე­ო­ბას თავს ვე­რა­სო­დეს და­აღ­წევ­და... 69 წლის შემ­დეგ, კო­მი­დან გა­მო­სულ­მა მო­ხუც­მა ჯა­რის­კაც­მა ჰილ­მა აღ­მო­ა­ჩი­ნა, რომ მისი ბიჭი და მე­უღ­ლე გარ­დაც­ვლი­ლე­ბი არი­ან, თუმ­ცა ჰყავს 70 წლის ქა­ლიშ­ვი­ლი, რო­მე­ლიც პირ­ვე­ლად ნახა, რად­გა­ნაც ის მისი ომში გაწ­ვე­ვის შემ­დეგ და­ი­ბა­და. ჯე­იმ­სი ასე­ვე 4 შვი­ლიშ­ვი­ლი­სა და 3 შვილ­თაშ­ვი­ლის ბა­ბუაა...

ჰილი გი­ნე­სის არა­ერ­თი სერ­თი­ფი­კა­ტის მფლო­ბე­ლია, რე­კორდსმე­ნია, რო­გორც კო­მა­ში ყვე­ლა­ზე დიდ­ხანს მყო­ფი ადა­მი­ა­ნი და რო­მელ­მაც ყვე­ლა­ზე ხან­გრძლი­ვი კო­მის შემ­დეგ გა­მოღ­ვი­ძე­ბა შეძ­ლო.

AMBEBI.GE-ს სტუ­მა­რი ექი­მი, მე­დი­ცი­ნის დოქ­ტო­რი, პრო­ფე­სო­რი ნე­ი­რო­ქი­რურ­გი გოჩა ჩუტ­კე­რაშ­ვი­ლია და ამ თე­მას­თან და­კავ­ში­რე­ბით გვე­სა­უბ­რე­ბა:

- კომა უგო­ნო მდგო­მა­რე­ო­ბაა, რო­მე­ლიც შე­იძ­ლე­ბა მრა­ვა­ლი მი­ზე­ზით იყოს გა­მოწ­ვე­უ­ლი. უგო­ნო მდგო­მა­რე­ო­ბას იწ­ვევს ტვი­ნის სტრუქ­ტუ­რე­ბის და­ზი­ა­ნე­ბა. როცა ის უკვე კარ­გავს აზ­როვ­ნე­ბის უნარს და ადა­მი­ა­ნი უკონ­ტაქ­ტო ხდე­ბა. კო­მის ხა­რის­ხე­ბი სხვა­დას­ხვაა.

- ყვე­ლა­ზე ხში­რად რა დროს ვი­თარ­დე­ბა კომა?

- ხში­რია კო­მის გან­ვი­თა­რე­ბა თა­ვის ქალა-ტვი­ნის მძი­მე ტრავ­მე­ბის შემ­თხვე­ვა­ში, საკ­მა­ოდ ხში­რია ასე­ვე ტვი­ნის შე­შუ­პე­ბის დროს, რო­მე­ლიც შე­იძ­ლე­ბა ინ­ფექ­ცი­ის გამო გან­ვი­თარ­დეს, მე­ნინ­გი­ტე­ბის დროს, შე­საძ­ლე­ბე­ლია სის­ხლჩაქ­ცე­ვე­ბი­სას მოხ­დეს, სიმ­სივ­ნის დროს, ან ე.წ. ჰიდ­რო­ცე­ფა­ლი­ის გან­ვი­თა­რე­ბის შემ­თხვე­ვა­ში... აგ­რეთ­ვე ინ­სულ­ტის სის­ხლჩაქ­ცე­ვე­ბი­სასც და იშე­მი­უ­რი ინ­სულ­ტის დრო­საც. მა­გა­ლი­თად, იშე­მი­უ­რი ინ­სულ­ტის შემ­თხვე­ვა­ში არ მი­ე­წო­დე­ბა ტვინს სის­ხლი და ტვი­ნის გარ­კვე­უ­ლი უბ­ნის სიკ­ვდი­ლი ხდე­ბა, რა­მაც თა­ვის მხრივ შე­იძ­ლე­ბა ტვი­ნის და­მა­ტე­ბი­თი შე­შუ­პე­ბა გა­მო­იწ­ვი­ოს.

- ტრავ­მულს და ინ­ფექ­ცი­ურს თუ გა­მოვ­რი­ცხავთ, სხვა შემ­თხვე­ვა­ში, კო­მის სიმპტო­მად, წი­ნა­პე­რი­ო­დად, გარ­კვე­ულ ნიშ­ნად რა შე­იძ­ლე­ბა ჩა­ით­ვა­ლოს?..

- წი­ნა­პე­რი­ო­დად და გარ­კვე­ულ ნიშ­ნად ვე­რა­ფერს ჩავ­თვლით, როცა სიმ­სივ­ნე მი­დის და ნელა ვი­თარ­დე­ბა, ამ შემ­თხვე­ვა­ში, ამას თა­ვი­სი სიმპტო­მა­ტი­კა აქვს, ესეც იქი­დან გა­მომ­დი­ნა­რე, ტვი­ნის რა უბა­ნი ზი­ან­დე­ბა.

- კო­მა­ტო­ზუ­რი პე­რი­ო­დი რამ­დენ ხანს გრძელ­დე­ბა?

- ეს ინ­დი­ვი­დუ­ა­ლუ­რია. ვე­რა­ვინ გან­სა­ზღვრავს, ზუს­ტად რამ­დე­ნი ხანი შე­იძ­ლე­ბა კომა გაგ­რძელ­დეს. შე­საძ­ლე­ბე­ლია, იყოს რამ­დე­ნი­მე სა­ა­თი, ან მთე­ლი ცხოვ­რე­ბა, წლე­ბის მან­ძილ­ზე...

- არის შემ­თხვე­ვა, როცა კო­მა­ში მყო­ფი ადა­მი­ა­ნის მი­მართ, თით­ქოს მე­დი­ცი­ნა უძ­ლუ­რია, მისი გა­დარ­ჩე­ნის იმე­დი არ აქვთ და ამ დროს მო­უ­ლოდ­ნე­ლი შე­მობ­რუ­ნე­ბა ხდე­ბა. პა­ცი­ენ­ტი გონ­ზე მო­დის, ლა­პა­რაკ­საც იწყებს და პრაქ­ტი­კუ­ლად, თა­ვი­დან იწყებს ცხოვ­რე­ბას.

- აქ გა­აჩ­ნია ტვი­ნის და­ზი­ა­ნე­ბის რა ხა­რის­ხია, ორ­გა­ნიზ­მის მდგო­მა­რე­ო­ბა­საც ექ­ცე­ვა ყუ­რა­დღე­ბა და იმას, რამ­დე­ნად ადეკ­ვა­ტუ­რად მიმ­დი­ნა­რე­ობს მკურ­ნა­ლო­ბა. ადა­მი­ა­ნი კო­მა­ში შე­იძ­ლე­ბა გა­და­ვი­დეს გულყრის დრო­საც, როცა არის ეპი­ლეფ­სი­უ­რი გულყრა, როცა ტვინს ჟანგბა­დი აკ­ლდე­ბა, მისი მო­მა­რა­გე­ბა არ ხდე­ბა. ასე­თი რამ შე­იძ­ლე­ბა ინ­ფარ­ქტის დრო­საც მოხ­დეს.

კო­მას ზო­გა­დად თა­ვის ხა­რის­ხე­ბი აქვს. ცნო­ბი­ე­რე­ბის სა­ზომ ერ­თე­უ­ლე­ბად ნა­თე­ლი ცნო­ბი­ე­რე­ბა ით­ვლე­ბა, რაც 15 ქუ­ლით ფას­დე­ბა, 3 ქულა კი არის ტვი­ნის სიკ­ვდი­ლი, 3-დან 9 ქუ­ლამ­დე, ანუ 8 ქუ­ლის ჩათ­ვლით, მი­იჩ­ნე­ვა, რომ ეს არის კომა. 9-დან 11 ქუ­ლამ­დე - სო­პო­რი (გო­ნე­ბის დაბ­ნე­ლე­ბის ღრმა სტა­დია). შემ­დეგ ძი­ლი­ა­ნო­ბაა და ნა­თე­ლი ცნო­ბი­ე­რე­ბა.

- კომა რა კვალს ტო­ვებს ადა­მი­ა­ნის ჯან­მრთე­ლო­ბა­ზე, გო­ნე­ბა­ზე?

- ამას ვე­რა­ვინ იტყვის, გა­აჩ­ნია, ტვი­ნის რო­მე­ლი უბა­ნია და­ზი­ა­ნე­ბუ­ლი...

- თქვენ­თან ტვი­ნის რო­გო­რი და­ზი­ა­ნე­ბის მქო­ნე პა­ცი­ენ­ტე­ბი ხვდე­ბი­ან?

- ამ ყვე­ლა­ფერს თა­ვის სა­ზო­მი ქულა აქვს. ვერც ერთი სი­ტყვით ვერ ახ­სნი და იტყვი, რა დროს რა უნდა გა­ა­კე­თო. ყვე­ლა პა­ცი­ენტს ინ­დი­ვი­დუ­ა­ლუ­რად უნდა მი­უდ­გე, თი­თო­ე­ულს პერ­სო­ნა­ლუ­რი და­მო­კი­დე­ბუ­ლე­ბა სჭირ­დე­ბა.

- პრე­ვენ­ცია რა არის, რას უნდა მი­აქ­ცი­ოს ადა­მი­ან­მა ყუ­რა­დღე­ბა, რომ ამ მძი­მე მდგო­მა­რე­ო­ბა­ში არ აღ­მოჩ­ნდეს?

- ყვე­ლა­ზე კარ­გი პრე­ვენ­ცია ჯან­მრთე­ლი ცხოვ­რე­ბის წე­სია, - სწო­რი კვე­ბა, სუფ­თა ჰა­ე­რი, ზო­მი­ე­რი დატ­ვირ­თვა, აუ­ცი­ლე­ბე­ლია გა­დაღ­ლის პრე­ვენ­ცია, უბ­რა­ლოდ, არ უნდა გა­და­ი­ღა­ლო, ზედ­მე­ტი არა­ფე­რი შე­იძ­ლე­ბა, ნე­ბის­მი­ერ საქ­მეს თა­ვი­სი ზომა აქვს. ასე­ვე მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნია ძი­ლის მო­წეს­რი­გე­ბა.

- რამ­დე­ნია ძი­ლის ნორ­მა?

- ზრდას­რულ ადა­მი­ანს 7 სა­ა­თი უნდა ეძი­ნოს, მაგ­რამ ნა­პო­ლე­ონს 4 სა­ა­თი ეძი­ნა და ყოფ­ნი­და... ზო­გა­დად კო­მის მარ­თვა უფრო მე­ტად რე­ა­ნი­მა­ტო­ლო­გე­ბის პრე­რო­გა­ტი­ვაა, ნე­ი­რო­ქი­რურ­გე­ბი იმ შემ­თხვე­ვა­ში ვე­რე­ვით, თუკი ტვინს რა­ღაც აწ­ვე­ბა, ან ნერ­ვულ ქსო­ვილ­ზე ზე­წო­ლას რა­ი­მე ფაქ­ტო­რი ახ­დენს. წი­ნა­აღ­მდეგ შემ­თხვე­ვა­ში, კო­მას არ ვმკურ­ნა­ლობთ, ამას რე­ა­ნი­მა­ტო­ლო­გე­ბი უძღვე­ბი­ან.

- ე.ი. კო­მის მკურ­ნა­ლო­ბა რე­ა­ნი­მა­ცი­უ­ლი ღო­ნის­ძი­ე­ბაა...

- დიახ, ეს სა­ჭი­რო­ებს აპა­რა­ტულ სუნ­თქვას. რო­დე­საც ადა­მი­ა­ნის ცნო­ბი­ე­რე­ბა 9 ქუ­ლა­ზე და­ბა­ლია, უნდა იყოს გა­დაყ­ვა­ნი­ლი აპა­რა­ტულ სინ­თქვა­ზე, ვი­ნა­ი­დან ტვინს ამ დროს მეტი ჟანგბა­დი სჭირ­დე­ბა, რო­მელ­საც ორ­გა­ნიზ­მი ვე­ღარ უზ­რუნ­ველ­ყოფს, რად­გა­ნაც მას ორ­გა­ნიზ­მზე თა­ვი­სი მა­ორ­გა­ნი­ზე­ბე­ლი ფუნ­ქცია და­კარ­გუ­ლი აქვს.

- ე.ი. 9 ქულა ნიშ­ნავს იმას, რომ ადა­მი­ა­ნი შე­კი­თხვებ­ზე ვე­ღარ პა­სუ­ხობს და მძი­მეა...

- კი, ეს უკვე სუ­პო­რია, ხოლო 8 ქულა კი კომა!

- ამ ყვე­ლა­ფერს აპა­რა­ტუ­რა აფიქ­სი­რებს?

- არა, - ცნო­ბი­ე­რე­ბის დო­ნეს ექი­მი აფიქ­სი­რებს, ნევ­რო­ლო­გი, ნე­ი­რო­ქი­რურ­გი, ან რე­ა­ნი­მა­ტო­ლო­გი. ფას­დე­ბა ცნო­ბი­ე­რე­ბის დონე და იწყე­ბა შე­სა­ბა­მი­სი მკურ­ნა­ლო­ბა.

- რა სხვა­ო­ბაა ჰე­მო­რა­გი­ულ და იშე­მი­ურ ინ­სულტს შო­რის, რომ­ლის დრო­საც შე­იძ­ლე­ბა კომა გან­ვი­თარ­დეს?

- ჰე­მო­რა­გი­უ­ლი ინ­სულ­ტის დროს ხდე­ბა სიხლჩაქ­ცე­ვა (ჰე­მო­რა­გია ნიშ­ნავს სის­ხლის ჩაქ­ცე­ვა), იშე­მი­უ­რი ინ­სულ­ტის დროს ტვინს არ მი­ე­წო­დე­ბა კვე­ბა (იშე­მია შიმ­შილს ნიშ­ნავს). ერთ შემ­თხვე­ვა­ში სის­ხლძარ­ღვი სკდე­ბა და იქ­ცე­ვა სის­ხლი, რო­მე­ლიც თა­ვის მხრივ ტვი­ნის ქსო­ვილს აზი­ა­ნებს, გარ­და ამი­სა, დაგ­რო­ვი­ლი სის­ხლი ტვი­ნის ქსო­ვილ­ზე ზე­წო­ლას ახ­დენს და რო­გორც სიმ­სივ­ნე, ისე აწ­ვე­ბა.

ფაქ­ტო­რი არ ის, როცა სის­ხლი დაშ­ლას იწყებს და სის­ხლის ნა­შა­ლი პრო­დუქ­ტე­ბი სე­რი­ო­ზულ პრობ­ლე­მას ქმნის, - წამ­ლავს ტვინს და და­მა­ტე­ბით შე­შუ­პე­ბას იწ­ვევს. ამ შემ­თხვე­ვა­ში ვე­რე­ვით, ანუ ეს არის ჰე­მო­რა­გი­უ­ლის შემ­თხვე­ვა, როცა ქი­რურ­გი­უ­ლად ვე­რე­ვით, რომ მო­ვა­ცი­ლოთ ჩაქ­ცე­უ­ლი სის­ხლის მასა. ასეა იმ დროს, თუ 35-40 მლ-მდე მე­ტია, მაგ­რამ თუ 100 მი­ლი­ლიტრზე მე­ტია, ამ დროს პა­ცი­ენ­ტის მდგო­მა­რე­ო­ბა სი­ცო­ცხლეს­თან შე­უ­თავ­სე­ბე­ლია და ჩვე­ნი ჩა­რე­ვა სამ­წუ­ხა­როდ, შე­დეგს აღარ იძ­ლე­ვა. ნე­ბის­მი­ერ შემ­თხვე­ვა­ში, ადა­მი­ა­ნი უნდა მო­უფრ­თხილ­დეს სა­კუ­თარ ჯან­მრთე­ლო­ბას და სი­ცო­ცხლეს.

ლალი ფა­ცია

AMBEBI.GE