ან­და­ზას მე­ტყვე­ლე­ბა­ში ხში­რად სი­ტუ­ა­ცი­უ­რად იყე­ნე­ბენ, გარ­კვე­ულ­წი­ლად, ყო­ველ­თვის რა­ღა­ცას გვას­წავ­ლის. რე­ლუ­რად კი სხარ­ტი გა­მო­ნათ­ქვა­მია, რომ­ლის არა­ერთ მა­გა­ლითს იც­ნობს ქარ­თუ­ლი ფოლკ­ლო­რი. რა კონ­ტექ­სტით შე­თხზა და დღემ­დე შე­მოგ­ვი­ნა­ხა ცნო­ბი­ლი ან­და­ზე­ბი ზე­პირ­სი­ტყვი­ე­რე­ბამ? ამ თე­მა­ზე სა­სა­უბ­როდ მივ­მარ­თეთ, ივა­ნე ჯა­ვა­ხიშ­ვი­ლის სა­ხე­ლო­ბის უნი­ვერ­სი­ტე­ტის ფოლკ­ლო­რის­ტი­კის კა­თედ­რის გამ­გე­სა და ჰუ­მა­ნი­ტა­რუ­ლი ფა­კულ­ტე­ტის პრო­ფე­სორს, ქე­თე­ვან სი­ხა­რუ­ლი­ძეს.

მისი თქმით, ან­და­ზა ფოლკ­ლორ­ში რო­გორც ჟან­რი ჩა­მო­ყა­ლიბ­და და მცი­რე ფორ­მის ნა­მუ­შევ­რებს მი­ე­კუთ­ვნე­ბა. მო­ცუ­ლო­ბით მცი­რეა, ისე­ვე რო­გორც გა­მო­ცა­ნა, სი­ტყვის მა­სა­ლა (სხარ­ტი გა­ო­ნათ­ქვა­მი)... ან­და­ზას სიბ­რძნის პო­ე­ზი­ა­საც უწო­დე­ბენ, რად­გა­ნაც ერთ ფრა­ზა­შია მოქ­ცე­უ­ლი თა­ო­ბე­ბის დიდი გა­მოც­დი­ლე­ბა. ან­და­ზას ხში­რად მე­ტყვე­ლე­ბა­ში იყე­ნებ­დნენ, ამი­ტომ ყო­ველ­დღი­უ­რო­ბის თან­მდე­ვი იყო და მუ­დამ გარ­კვე­ულ კონ­კრე­ტულ სი­ტუ­ა­ცი­ას­თან გახ­ლდათ და­კავ­ში­რე­ბუ­ლი. ის შე­იძ­ლე­ბა კონ­კრე­ტულ აზრს გა­მო­ხა­ტავ­და, მაგ­რამ ასე­ვე აუ­ცი­ლებ­ლად მი­სა­და­გე­ბუ­ლი იყო სი­ტუ­ა­ცი­ას­თან, წი­ნა­აღ­მდეგ შემ­თხვე­ვა­ში, ამო­ვარ­დნი­ლი იქ­ნე­ბო­და მო­ცე­მუ­ლო­ბი­დან და თა­ვის როლს ვერ შე­ას­რუ­ლებ­და.

ან­და­ზა შე­იძ­ლე­ბა ყო­ფი­ლი­ყო და­ცინ­ვაც, ან რა­ღა­ცის შე­ჯა­მე­ბა... მოკ­ლედ, თა­ვის ფუნ­ქცია რომ შე­ეს­რუ­ლე­ბი­ნა, უნდა მორ­გე­ბო­და სი­ტუ­ა­ცი­ას, რო­მელ­შიც ესა თუ ის კონ­კრე­ტუ­ლი ან­და­ზა ით­ქმე­ბო­და. ხში­რად გა­რით­მუ­ლია, თუმ­ცა შე­იძ­ლე­ბა პო­ე­ტუ­რი ნი­მუ­ში არ იყოს, მაგ­რამ ში­ნა­გა­ნად რიტ­მი აქვს და პო­ე­ზი­ის ნა­წი­ლად ამი­ტომ ით­ვლე­ბა, რის გა­მოც ეწო­დე­ბა სიბ­რძნის პო­ე­ზია.

- ან­და­ზას, რო­გორც ზღა­პარს, გან­ვი­თა­რე­ბა შე­წყვე­ტი­ლი აქვს, დღეს აღარ იქ­მნე­ბა?

- დიახ, ასეა, - თა­ნა­მედ­რო­ვე­ო­ბა­ში უპი­რა­ტე­სად უკვე შექ­მნი­ლი გა­მო­ი­ყე­ნე­ბა. გან­ვი­თა­რე­ბა აღარ აქვს. ახლა ჩვე­ნი ამო­ცა­ნაა, შე­ვი­ნარ­ჩუ­ნოთ ის, რაც უკვე შექ­მნი­ლა. გა­ვუფრ­თხილ­დეთ არ­სე­ბულ სიმ­დიდ­რეს. ან­და­ზას ის თვი­სე­ბა აქვს, რომ ეპო­ქი­სა და თა­ო­ბე­ბის მი­უ­ხე­და­ვად, ადა­მი­ა­ნის ცხოვ­რე­ბას მი­ე­სა­და­გე­ბა.

- ახლა კონ­კრე­ტუ­ლი ან­და­ზე­ბი გა­ვი­ხი­ლოთ: "ტყუ­ილს მოკ­ლე ფე­ხე­ბი აქვს". რო­გორ გგო­ნი­ათ, ეს რის­თვის შე­ი­თხზა? ისე­ვე უნდა გა­ვი­გოთ, რო­გორც გვეს­მის?

- ცხა­დია, გა­და­ტა­ნი­თი მნიშ­ვნე­ლო­ბით უნდა გა­ვი­გოთ, სა­ხა­რე­ბაც ამ­ბობს, რომ "არ არ­სე­ბობს არა­ფე­რი და­ფა­რუ­ლი, რო­მე­ლიც არ გა­იხ­სნე­ბა", - ტყუ­ი­ლიც აუ­ცი­ლებ­ლად გამ­ჟღავ­ნდე­ბა. ამ ან­და­ზა­ში ისე­თი აზრი დევს, რომ ტყუ­ილს ადა­მი­ა­ნი დიდ­ხანს ვერ შე­ი­ნა­ხავს. ჯერ ერთი, ქრის­ტი­ა­ნუ­ლად ერთ-ერთი მძი­მე ცოდ­ვაა... რაც შე­ე­ხე­ბა "მოკ­ლე ფე­ხებს", - გრძელ­ფე­ხე­ბა ადა­მი­ა­ნი ცხა­დია, დიდ ნა­ბი­ჯებს და­გამს და სწა­რა­ფად და­დის. შე­სა­ბა­მი­სად, მოკ­ლე ფე­ხე­ბა სწრა­ფად ვერ ივ­ლის და ტყუ­ი­ლიც ამი­ტომ არის "მოკ­ლე ფე­ხე­ბად" წარ­მოდ­გე­ნი­ლი, არ შე­უძ­ლია სწრა­ფად სი­ა­რუ­ლი, სი­მარ­თლე მას აუ­ცი­ლე­აბ­ლად და­ე­წე­ვა და და­ა­მარ­ცხებს!..

- "რაც მო­გი­ვა და­ვი­თაო, ყვე­ლა შენი თა­ვი­თაო". ეს და­ვი­თა რომ ვე­რას­დროს გა­ვი­გეთ ვინ არის?

- არა მარ­ტო ქარ­თულ ან­და­ზებ­ში, ზო­გა­დად, სხვა ხალ­ხთა კულ­ტუ­რა­ში, რო­მე­ლი­მე კონ­კრე­ტუ­ლი სა­ხე­ლი არის ნახ­სე­ნე­ბი, მაგ­რამ ის არა­ვის უკავ­შირ­დე­ბა. უმე­ტე­სად რით­მის­თვის არის გა­მო­ყე­ნე­ბუ­ლი და ზო­გა­დად, ადა­მი­ანს ნიშ­ნავს. დიახ, "და­ვი­თა" რით­მის გა­მოა აღე­ბუ­ლი, რომ "თა­ვი­თას" გა­ე­რით­მოს, რად­გა­ნაც ზო­გა­დად, ადა­მი­ა­ნის­თვის ზი­ა­ნის მიმ­ყე­ნე­ბე­ლი მა­ინც მისი სა­კუ­თა­რი გან­წყო­ბა და საქ­ცი­ე­ლია, ვი­ნა­ი­დან მას დიდი პა­სუ­ხის­მგებ­ლო­ბა აკის­რია, შე­სა­ბა­მი­სად, გა­უფრ­თხი­ლებ­ლო­ბით და და­უ­დევ­რო­ბით, ხში­რად უსი­ა­მოვ­ნე­ბას აწყდე­ბა.

- "უძაღ­ლო ქვე­ყა­ნა­ში კა­ტებს აყე­ფებ­დნე­ნო," ამის მსა­გავ­სია ასე­ვე - "ბე­და­უ­რე­ბი გა­და­შენ­დნენ და ვი­რებს აყ­რო­ყი­ნებ­დნე­ნო". რას იტყვით ამა­ზე?

- თა­ვი­სი ში­ნა­არ­სი­თა და ფუნ­ქცი­ით, ეს ორი ან­და­ზა აბ­სო­ლუ­ტუ­რად მსგავ­სია. აქ გან­ზო­გა­დე­ბუ­ლია სი­ტუ­ა­ცია, რო­დე­საც წამ­ყვა­ნი ძალა და ფუნ­ქცი­ე­ბი არე­უ­ლია. ვინც სი­ტუ­ა­ცია უნდა მარ­თოს, ის ძალა არ არ­სე­ბობს. აქ ჩვენს თა­ნა­მედ­რო­ვე­ო­ბა­ში პრო­ფე­სი­ო­ნა­ლიზ­მზეც შე­იძ­ლე­ბა აქ­ცენ­ტი გა­და­ვი­ტა­ნოთ. ამი­ტომ, როცა საქ­მის სპე­ცი­ა­ლის­ტე­ბი არ არი­ან, პა­სუ­ხის­მგებ­ლო­ბას სხვე­ბი იტ­ვირ­თე­ბენ ხოლ­მე ისე, რომ არ აქვთ შე­სა­ბა­მი­სი მო­ნა­ცე­მე­ბი. აქ ეს სი­ტუ­ა­ცი­აა ნა­გუ­ლის­მე­ვი.

- "ბავ­შვის პი­რით სი­მარ­თლე /ჭეშ­მა­რი­ტე­ბა ღა­ღა­დებ­სო". მარ­თლა ასეა?

- ბავ­შვი ყე­ლა­ზე უცოდ­ვე­ლი არ­სე­ბაა. ბავ­შვო­ბაც ერ­თა­დერ­თი პე­რი­ო­დია ადა­მი­ა­ნის ცხოვ­რე­ბა­ში, რო­მე­ლიც უმან­კო­ე­ბა­სა და სი­სუფ­თა­ვეს­თან არის და­კავ­ში­რე­ბუ­ლი. ბავ­შვს იმ ტყუ­ი­ლის თქმა არ შე­უძ­ლია, რო­მელ­საც "მოკ­ლე ფე­ხე­ბი" აქვს. რო­გორც წესი, თა­ვი­სი გა­გე­ბით, იმ სი­მარ­თლეს ამ­ბობს, რო­გორც ეს­მის და რო­გორც ხე­დავს. ამი­ტო­მაც არის ბავ­შვზე აქ­ცენ­ტი გა­კე­თე­ბუ­ლი, რო­გორც უმან­კო და სუფ­თა არ­სე­ბა­ზე.

- "ბა­ბუ­ის ნა­ჭამ­მა ტყე­მალ­მა შვი­ლიშ­ვილს მოს­ჭრა კბი­ლიო"...

- ქრის­ტი­ა­ნუ­ლად ცოდ­ვა 7 თა­ო­ბა­ზე გა­და­დის და აქ აქ­ცენ­ტი სწო­რედ წი­ნაპ­რე­ბის მიერ დაშ­ვე­ბულ შეც­დო­მა­ზეა. გნე­ბავთ, შვი­ლიშ­ვი­ლის აღ­ზრდა­ში დაშ­ვე­ბულ შეც­დო­მა­ზეც, ანუ ის, რაც წინა თა­ო­ბის მიერ არის ჩა­დე­ნი­ლი, თა­ვის შე­დეგს მო­მა­ვალ­ში გა­მო­ი­ღებს. შე­სა­ბა­მი­სად, ამა­ზე პა­სუ­ხის­მგებ­ლო­ბის აღე­ბა უკვე მო­მა­ვალ თა­ო­ბას, შვი­ლიშ­ვი­ლებს უწევთ.

- "გამ­შვე­ლებს მეტი მოხ­ვდე­ბაო"... ვი­თომ გამ­შვე­ლე­ბელს რა­ტომ ხვდე­ბა მეტი?

- რამ­დე­ნა­დაც ის ორ მა­ჩხუ­ბარს შო­რის დგას, შუ­ა­შია, შე­საძ­ლოა, აფექ­ტურ მდგო­მა­რე­ო­ბა­ში მყო­ფი ადა­მი­ა­ნე­ბის­გან, მო­წი­ნა­აღ­მდე­გე­ე­ბის­გან, რომ­ლე­ბიც ხელს აქეთ-იქით იქ­ნე­ვენ, მუშ­ტი სწო­რედ მას მოხ­ვდეს, რო­გორც ბა­რი­ერს, რო­მე­ლიც მათ შო­რის არის აღ­მარ­თუ­ლი. ამი­ტომ, ვინც გაშ­ვე­ლე­ბას იწყებს, ალბთ ამის­თვის მზად უნდა იყოს. თუ ეს იცის და თავს არი­დებს, მა­შინ კარ­გი გამ­შვე­ლე­ბე­ლი ვერ ყო­ფი­ლა. აქ ფაქ­ტობ­რი­ვად, თავ­გან­წირ­ვა­ზეც არის აქ­ცენ­ტი გა­და­ტა­ნი­ლი და თან, გარ­კვე­უ­ლი გაფრ­თხი­ლე­ბაც არის, მაგ­რამ გამ­შვე­ლებ­ლე­ბის გა­რე­შე შე­იძ­ლე­ბა ადა­მი­ა­ნებ­მა ერ­თმა­ნე­თი და­ხო­ცონ.

- "ახა­ლი ცო­ცხი კარ­გად გვი­სო"...

- ეს ან­და­ზა ოჯახ­ში ახალ­შე­მო­სულ პა­ტარ­ძალ­ზეა ნათ­ქვა­მი. მა­ინც იმ სი­ტუ­ა­ცი­ი­დან, სა­ყო­ფი­ე­რო ხა­სი­ა­თი­დან მომ­დი­ნა­რე­ობს. პა­ტარ­ძა­ლი ყვე­ლა­ფერს აკე­თებ­და იმის­თვის, რომ ოჯა­ხის­თვის თავი მო­ე­წო­ნე­ბი­ნა, შინ თავ­გა­მე­ტე­ბით მუ­შა­ობ­და. რო­დე­საც უკვე ჩვე­უ­ლებ­რი­ვი ხდე­ბა ყვე­ლა­ფე­რი და შრო­მა რუ­ტი­ნა­ში გა­და­დის, ენ­თუ­ზი­ა­იზ­მი კვდე­ბა. თან, ახალ ცო­ცხს ხში­რი ბო­ლო­ე­ბი აქვს, რო­მე­ლიც დაგ­ვა­ში თან­და­თან ილე­ვა. ასე­ვეა ადა­მი­ნიც, - შრო­მა­ში დრო­თა გან­მავ­ლო­ბა­ში იღ­ლე­ბა. ამი­ტომ მისი მონ­დო­მე­ბა კლე­ბუ­ლობს და ისე­თი აღარ არის, რო­გო­რიც თა­ვი­დან იყო.

- "არ გა­თეთრდე­ბა ყო­რა­ნი, რაც უნდა ხეხო ქვი­ში­თა"...

- აქ თვი­სობ­რივ მხა­რე­ზეა სა­უ­ბა­რი. ადა­მი­ნას აქვს სა­კუ­თა­რი თვი­სე­ბე­ბი, რო­მე­ლიც რო­გორც უნდა ეცა­დოს, მას ვერ მო­იშ­ლის. ამას­ვე გვე­უბ­ნე­ბა, აკა­კი წე­რე­თე­ლიც "გამ­ზრდელ­ში" "მაგ­რამ მარ­ტო წვრთნა რას უზამს, თუ ბუ­ნე­ბამც არ უშ­ვე­ლა?!" დიახ, ამ ან­და­ზა­ში ეს აზ­რია გა­ტა­რე­ბუ­ლი. რო­გორც უნდა ვე­ცა­დოთ აღ­ზრდას, გა­მო­კე­თე­ბას, თვი­სე­ბე­ბის გა­უმ­ჯო­ბე­სე­ბას, თუ მას არ აქვს მონ­დო­მე­ბა, არა­ფე­რი გა­მო­ვა. ამის სიმ­ბო­ლოა ყო­რა­ნიც, რო­მე­ლიც თა­ვის ბუ­ნე­ბით შა­ვია და რო­გორც უნდა ვე­ცა­დოთ, მას­ში სი­თეთ­რეს ვერ შე­ვი­ტანთ, ანუ ში­ნა­გან სამ­ყა­რო­ში მკვეთრ ცვლი­ლე­ბებს შევ­ძლებთ ვერც აღ­ზრდით, ვერც სხვა მე­თო­დით, ვი­მე­ო­რებ, თუ თვი­თონ არ აქვს ადა­მი­ანს ამის სურ­ვი­ლი. ან­და­ზა ძი­რე­უ­ლი თვი­სე­ბე­ბის შუც­ვლე­ო­ბა­ზეა.

- მგო­ნი, ამას­ვე ეხ­მი­ა­ნე­ბა "არა შეჯ­და მწყე­რი ხესა, არა იყო გვა­რი მი­სიო"...

- ეს იმა­ზეა, როცა ადა­მი­ა­ნი ისე­თი რა­ღა­ცის გა­კე­თე­ბას მო­ინ­დო­მებს, რისი შე­საძლბ­ლო­ბაც არ აქვს, ან სა­ერ­თოდ არ ეს­მის იმ საქ­მე­ში არა­ფე­რი. მისი მცდე­ლო­ბით არა­ფე­რი გა­მო­ვა. ეს ის შემ­თხვე­ვაა, როცა ფიქ­რო­ბენ, რომ ყვე­ლაფ­რი შე­უძ­ლი­ათ და აქ გან­სა­უთ­რე­ბუ­ლი ოს­ტა­ტო­ბა არ სჭირ­დე­ბათ...

- "თუ გული გუ­ლობს, ქადა ორი ხე­ლით იჭ­მე­ბაო". ადრე ვა­ხუშ­ტი კო­ტე­ტიშ­ვილ­მა მი­თხრა, რომ აქ სა­უ­ბა­რი ქა­დის გულ­ზეა და არა ადა­მი­ა­ნის გულ­ზე. თქვენ რას ფიქ­რობთ?

- თუ ქა­დის გული ვარ­გა, ე.ი. კარ­გი გა­კე­თე­ბუ­ლია, გემ­რი­ე­ლია, ორი ხე­ლით იჭ­მე­ბა, დიახ, ადა­მი­ა­ნი უფრო მონ­დო­მე­ბით მი­ირ­თმევს. თავ­და­პირ­ვე­ლად შე­იძ­ლე­ბა ასე­თი აზ­რის მქო­ნე ან­და­ზა იყო, მაგ­რამ მერე გა­ფარ­თოვ­და მისი მნიშ­ვნე­ლო­ბა და ზო­გა­დად, საქ­მის კე­თე­ბის სურ­ვილ­სა და მონ­დო­მე­ბა­ზე გა­კეთ­და აქ­ცენ­ტი. გა­და­ტა­ნი­თი დატ­ვირ­თვა შე­ი­ძი­ნა. რო­დე­საც რა­ღა­ცის გა­კე­თე­ბა გუ­ლით გინ­და, ორი­ვე ხელს აშ­ვე­ლებ, რომ უფრო კარ­გი გა­მო­ვი­დეს, ასე­ვე სწრა­ფად და ხა­რის­ხი­ა­ნად გა­მო­ვი­დეს. ანუ აქ ყუ­რა­დღე­ბა მონ­დო­მე­ბა­ზეა გა­და­ტა­ნი­ლი.

- ან­და­ზა სი­ტუ­ა­ცი­უ­რად რომ გვახ­სენ­დე­ბა, ანუ "სა­ნამ ურე­მი არ გა­დაბ­რუნ­დე­ბა," რომ არ გვახ­სოვს, არ ჯო­ბია, მან­მა­დე გა­ვით­ვა­ლის­წი­ნოთ ან­და­ზის შე­გო­ნე­ბა. რა­ტომ არ ვაქ­ცევთ ამ ყვე­ლა­ფერს ყუ­რა­დღე­ბას?

- სა­ერ­თოდ, პრობ­ლე­მე­ბია ჩვენს მე­ტყვე­ლე­ბა­ში, ცოდ­ნა­ში. ახალ­გაზ­რდებ­ში ლექ­სი­კა და­ლე­უ­ლი და გა­ღა­რი­ბე­ბუ­ლია იმ "ახა­ლი ცო­ცხის­გან" გან­სხვა­ვე­ბით. მე­ტყვე­ლე­ბა­ში ბევ­რი უცხო სი­ტყვა, ბარ­ბა­რიზ­მია თავ­მოყ­რი­ლი, არა­და, მათი ანა­ლო­გი ქრთულ­ში მარ­ლაც არ­სე­ბობს. უმ­დიდ­რე­სი ენა გვაქვს, მაგ­რამ ეს ყვე­ლა­ფე­რი ათ­ვი­სე­ბუ­ლი არ აქვს ახალ თა­ო­ბას და არც ეს ან­და­ზე­ბი იცის. რო­გორც უკვე აღ­ვნიშ­ნე, ან­და­ზა სწო­რედ წარ­სულ­ში გა­მო­ი­ყე­ნე­ბო­და. ისი­ნი ხომ ხალ­ხის წი­ა­ღი­დან არის წა­მო­სუ­ლი და მათ ცხოვ­რე­ბი­სე­ულ სიბ­რძნეს, გა­მოც­დი­ლე­ბას ეყ­რდნო­ბა. ყვე­ლა­ფე­რი კარ­გად იცოდ­ნენ და სი­ტუ­ა­ცი­ას მი­უ­სა­და­გებ­დნენ ხოლ­მე. დღეს ეს ცოდ­ნაც არ არის. რო­გორც ვთქვი, მე­ტყვე­ლე­ბის სტი­ლი გა­ღა­რიბ­და, შე­იც­ვა­ლა, თო­რემ ან­და­ზე­ბის გა­მო­ყე­ნე­ბით აზ­რიც მრა­ვალ­ფე­რო­ვა­ნია და სა­მე­ტყვე­ლო ქმე­დე­ბაც უფრო ხა­ტო­ვა­ნი...

ლალი ფა­ცია

AMBEBI.GE