ქართული ფემინიზმის საწყისებთან - ვინ იყვნენ პირველი ქართველი ფემინისტი ქალები

თანაბარი განათლებისა და საკუთარი უფლებების დაცვის მიზნით, ქალები თბილისში საჯარო დისკუსიებში მე-19 საუკუნის 60-იან წლებში ერთვებიან. იმდროინდელ გაზეთებში ხშირად ჩნდება მასალები, რომლებიც საზოგადოებას ახალი ქალთა ორგანიზაციების დაარსების შესახებ მოუთხრობენ. ქალები ცდილობენ დაამტკიცონ, რომ მათი უფლებები უფრო ფართოა და სცდება საოჯახო საქმეებს. უფლებებისთვის მებრძოლ ქალთა სია შთამბეჭდავად გამოიუყურება: ბარბარე ჯორჯაძე, ეკატერინე გაბაშვილი, სოფო მგელაძე, მარიამ გარიყული და ა. შ. სწორედ მათგან იღებს სათავეს ქალთა საზოგადოებრივი მოძრაობები.

ბარბარე ჯორჯაძე

1833 წელს, სოფ. ქისტაური, ახლანდელი ახმეტის რაიონში დაიბადა. ბარბარე 12 წლის ასაკში გაათხოვეს. 1985 წელს, გაზეთ ივერიაში მარიამ დემურია ბარბარეს მონათხრობს იგონებს: "საზოგადოთ იმ დროს, ქალებს ძალიან ადრე ათხოვებდნენ და მეც ისეთი პატარა ვიყავი, ჯვარს რომ გვწერდნენ, თამაშობა მეგონა. როდესაც მღვდელი ქორწინების წესს ასრულებდა, ამ დროს ეკლესიაში ღამურა შემოფრინდა. დავინახე თუ არა ღამურა, მღვდელს ვუთხარი: მღვდელო, მღვდელო, შენი ჭირიმე, გაჩუმდი, მე მგონი, ჩემი იადონი შემოფრენილა და მინდა დავიჭიროვო".  ასე დაიწყო დავით ერისთავის ქალიშვილის თანაცხოვრება ზაქარია ჯორჯაძესთან. წყვილს სამი შვილი შეეძინათ.

ბარბარეს მსოფლმხედველობაზე დიდი ზეგავლენა მისმა გამზრდელმა - დილავარდისამ იქონია. სასულიერო წიგნები, ანბანი, ისტორიები  საგმირო საქმეებზე, წერა-კითხვა - ბარბარეს ყველაფერი სწორედ მან შეასწავლა. ჯორჯაძის პოეზია, პროზა ან უბრალოდ ნააზრევი ხშირად იბეჭდებოდა "ცისკარში", "დროებაში", "ივერიაში", "კვალიში", "ჯეჯილში".

ბარბარე ჯორჯაძე "მამებისა" და "შვილების" ბრძოლაში "მამების" პოზიციას იცავდა. იგი იყო ერთადერთი ქალი, რომელმაც გაბედა და 1861 წელს ილია ჭავჭავაძეს შეეკამათა. დავის თემა, ქართული ენის მოდერნიზაციის საკითხს ეხებოდა.

კრიტიკოსებმა, ბარბარეს წერილი სახელწოდებით "ორიოდე სიტყვა ყმაწვილ კაცების საყურადღებოდ" ქართული ფემინიზმის მანიფესტად აღიარეს. "პირველიდანვე დაწყებული ყოველი კაცი დედაკაცის გაკილვაში ყოფილა და არის... სიყრმიდანვე ამას ჩასძახოდნენ: "შენ, რადგან შემოქმედს ქალად დაუბადებიხარ, შენი წესი ეს უნდა იყოს. ხმაგაკმენდილი, ჩუმად იყო, არავის შეხედო, არსად წახვიდე, ყურები დაიხშო, თვალები დახუჭო და იჯექ... სწავლა და სხვა ნებით განათლება რა შენი საქმეაო... მამაკაცმა ოჯახშიაც კი არად ჩააგდო დედაკაცის შრომა, უპირატესობა თითონ დაიპყრო და ყურები გამოუჭედა: თქვენ ჭკუა არა გაქვთ, არა გაქვთ გული და გრძნობა, არც არა გესმით... ხართ დაუნდობელნი, მოღალატენი... ჩვენმა იესო ქრისტემ ბრძანა: არა არს გარჩევა ქალთა და დედაკაცთაო. მაგრამ რა წრესაც პირველად დაადგა კაცი, იმ წრის გადაცილება რჯულის გარდამავლობად მიაჩნდა".

წერილში, ჯორჯაძე ქართველ ქალთა დაჩაგრულ მდგომარეობაზე საუბრობს. ამის მთავარ მიზეზად კი, განათლების მიღების საშუალების არქონას მიიჩნევს.

1874 წელს, ექვთიმე ხელაძის სტამბამ "ქართული სამზარეულო და საოჯახო სამეურნეო ნაცადი ცნობანი" გამოსცა, სადაც ბარბარე მკითხველს ქართულ-ევროპული კერძების რეცეპტებსა და მომზადების წესებს აცნობდა. ბარბარე ჯორჯაძე 1895 წლის 11 აპრილს, 62 წლის ასაკში გარდაიცვალა. დაკრძალულია თელავში, საზოგადო მოღვაწეთა პანთეონში.

ეკატერინე გაბაშვილი

"19 წლის ვიყავი, როცა გავთხოვდი. მალე დავწვრილშვილდი (თერთმეტი შვილი მყავდა), ძლიერ ხელმოკლე ოჯახში ვცხოვრობდი, ყოველგვარ თავისუფლებას მოკლებული ვიყავი. მე არ დავუმორჩილდი საზოგადო ხვედრს დედაკაცისას, ყმობას და თავშეწირვას კერისას. ამისთვის დიდი ბრძოლა დამჭირდა, მაგრამ ბრძოლისათვის ცოტაოდენი ძალაც შემწევდა. მე იმ ვიწრო კედლებსა შუა, რომლებსაც ოჯახის დიასახლისობას ეძახიან და რომელიც შთანთქავს ხოლმე ხშირად დედაკაცის სულიერ არსებას, პატარა ჭუჭრუტანა გავუკეთე და იქიდან მუდამ ყურს ვუგდებდი და თვალს ვადევნებდი ჩემი ქვეყნის საზოგადო ზრდასა და მსვლელობას.

შევეცადე ორიოდე აგური მაინც დამედო იმ წმინდა საძირკველზე, რომელიც მეცხრამეტე საუკუნის მეორე ნახევრის განმავლობაში ჩაყარეს ჩემი ქვეყნის საუკეთესო შვილთ" - ამ სიტყვებით მიესალმა ეკატერინე გაბაშვილი თავის მეგობრებს, რომლებიც მისი მოღვაწეობის 40 წლის იუბილეზე შეიკრიბნენ. მისი როლი, ქართველ ქალთა ემანსიპაციისთვის ბრძოლაში ძალიან დიდია. ეს იყო ქალი, რომელმაც პირველმა აღძრა ქალთა განათლების საკითხი საზოგადოებაში.

დედით ობოლი ეკატერინე (ქალიშვილობიდ გვარი თარხნიშვილი) ყოველთვის მიისწრაფვოდა თვითგანვითარებისკენ. გახსნა სამკერვალო სკოლები. აგზავნიდა კორესპონდენციებს გაზეთებში. სხვადასხვა წლებში, ქართველთა შორის წერა-კითხვის გამავრცელებელი საზოგადოების გამგეობის წევრია, ქალთა პროფესიული სკოლის ხელმძღვანელი, ქალთა წრის დაარსებისა და მისი რეგიონული ფილიალების შექმნის ინიციატორი. სოციალ-დემოკრატია და ჰუმანიზმი მის ნააზრევში არა დასწავლული, არამედ საკუთარი ბედიდან, ცხოვრებიდან გამომდინარეა.

ეკატერინე გაბაშვილი თავისი მოღვაწეობით ცდილობდა იმდროინდელი ჩვენი საზოგადოება თანასწორობის იდეის საჭიროებასა და აუცილებლობაში დაერწმუნებინა. მან მრავალ ქალს თვალი აუხილა და მისცა ბიძგი განვითარებისკენ.

ეკატერინე გარდაიცვალა 1938 წლის 7 აგვისტოს, 87 წლის ასაკში. დაკრძალულია მწერალთა და საზოგადო მოღვაწეთა დიდუბის პანთეონში.

კატო მიქელაძე

მეცხრამეტე საუკუნეში საქართველოში ფემინისტური იდეები ევროპაში განათლებამიღებულ ქალებს შემოჰქონდათ. ასეთი გახლდათ კატო მიქელაძე. 1916 წელს, ბრიუსელში განათლების მიღებისა და პარიზში ცხოვრების შემდეგ (1906 წლიდან სწავლობდა ბრიუსელში, ბრიუსელის უნივერსიტეტის სოციალურ-პოლიტიკურ მეცნიერებათა ფაკულტეტზე, რის შემდეგაც კატო პარიზში დასახლდა, სადაც 1915 წლამდე დარჩა) სამშობლოში დაბრუნებულმა კატომ თანამოაზრეების შემოკრება და ქალების სამოქალაქო-პოლიტიკური უფლებებისთვის ბრძოლა დაიწყო.

კატომ ჩამოაყალიბა რეგიონული ქსელი "ქალთა ლიგა" და 1917 წელს, გამოსცა პირველი ფემინისტური გაზეთი "ხმა ქართველი ქალისა". პოლიტიკა, ოჯახი, სექსუალური ცხოვრება, სამოქალაქო საზოგადოება - გაზეთი სხვადასხვა სფეროებს მოიცავდა. პირველ ნომრებში მიქელაძე შემდეგ მოწოდებას ავრცელებდა: "ქალებო, მოითხოვეთ საარჩევნო ხმის უფლება".

ამონარიდი კატო მიქელაძის სტატიიდან "მამაკაცების სულმოკლეობა და დედაკაცების კონსერვატიზმი", რომელიც გაზეთში "ხმა ქართველი ქალისა" 1917 წლის ნოემბერში დაიბეჭდა:

"...და ამ მხრივ თუ გნებავთ, ქალები, მართლაც რომ კონსერვატორები ვართ. ჩვენ გვძულს და გვეზიზღება სისხლის ღვრა, არა მისთვის, რომ მას ვერ შევძლებთ (ჯერ ისეთი არაფერი არ მოუხდენია მამაკაცს, რაც ქალს არ შესძლებოდეს), არამედ მისთვის, რომ ჩვენს კაცთმოყვარე ბუნებას ის სძაგს... ასეთი ზნეობრივი ანგარიშით იმის თქმა არავის შეუძლია, რომ ქალები მოკლებული ვიყოთ უმაღლეს იდეალს და მხოლოდ დღიურ ჭირვარამზე ვზრუნავდეთ. მხოლოდ როცა ჩვენ ვისახავთ მიზნათ რთულსა და საზოგადო მნიშვნელოვანს საკითხს, ჩვენ გვსურს მისდა განსახორციელებლათ ნიადაგიც მომზადებული იყოს, და როცა ასეთს დავინახავთ, იქ არც თავის განწირვას დავერიდებით...

...რა კონკრეტიული შინაარსის უნდა იყოს დღევანდელი სოციალიზმი, როცა ხალხი არც გონებრივათ, არც ზნეობრივათ და არც შრომის უნარით საამისოთ მომზადებული არ არის. კერძო საკუთრების მარადისობის დამცველნი სოციალიზმს განუხორციელებელ ქიმერათა სთვლიან. ჩვენ შორსა ვართ ასეთი აზრიდან, მაგრამ ამავე დროს შორსა ვართ დღეს დღეობით კომუნის შემოღებიდანაც. და თუ მამაკაცების ერთი ნაწილი, მაინდა მაინც ამას მოითხოვენ, ეს აიხსნება არა მათი რადიკალობით, არამედ მათი სულმოკლეობით. და ამ მხრივ ჩვენ, ქალები ყოველთვის კონსერვატორები დავრჩებით".

ბოლშევიკურმა ეპოქამ, კატო მიქელაძე ბურჟუაზიული გარყვნილების მაგალითად მონათლა, დაიხურა მისი გაზეთი. 1942 წელს, უკანასკნელ გზაზე ქართველი ქალების ემანსიპაციის საკითხზე მებრძოლს, მხოლოდ რამდენიმე ადამიანი მიაცილებდა: ირინე და ნიკოლო იუსკოვები, პოეტი ანდრო თევზაძე და მწერალი მარიამ გარიყული.

უკვე რამდენიმე წელია, ყოველი წლის 29 ნოემბერს მსოფლიოში ქალთა უფლებების დამცველთა საერთაშორისო დღეს, "ქალთა ფონდი საქართველოში" ინიციატივით, ქალთა უფლებების დამცველებს "კატო მიქელაძის სახელობის პრემია" გადაეცემათ...

ეკა მელიქიძე

AMBEBI.GE