ის­ტო­რი­უ­ლი ფაქ­ტე­ბის გა­ბუ­ქე­ბა და მათი მი­თო­ლო­გი­ზა­ცია მსოფ­ლიო ის­ტო­რი­ის სე­ნია. ბუ­ნებ­რი­ვია, ეს "სენი" სა­ქარ­თვე­ლო­შიც არის გავ­რცე­ლე­ბუ­ლი. სა­ი­დან იქ­მნე­ბა ის­ტო­რი­ის არა­რე­ა­ლუ­რი ის­ტო­რი­ე­ბი და რა­ტომ მოს­წონს ის ხალ­ხს? - ამ კი­თხვე­ბით თსუ-ს ის­ტო­რი­ის დოქ­ტო­რანტს დი­მიტ­რი სი­ლა­ქა­ძეს მივ­მარ­თეთ:

- მი­თე­ბი სხვა­დას­ხვა პე­რი­ოდ­ში სხვა­დას­ხვა რა­მის გამო იქ­მნე­ბო­და. ზო­გა­დად ადა­მი­ა­ნი სენ­სა­ცი­ე­ბის მოყ­ვა­რუ­ლი არ­სე­ბაა, აქე­დან გა­მომ­დი­ნა­რე, ზოგს ქმნიდ­ნენ სპე­ცი­ა­ლუ­რად და ზო­გიც რა­ღაც ის­ტო­რი­უ­ლი ფაქ­ტის და­მა­ხინ­ჯე­ბუ­ლი ვა­რი­ან­ტია, თვი­თონ სა­ზო­გა­დო­ე­ბის მიერ. ან­ტი­კუ­რი ხა­ნის და შუა სა­უ­კუ­ნე­ე­ბის ის­ტო­რი­ულ წყა­რო­ებ­ში გვაქვს მო­ნა­ცე­მე­ბი რამ­დე­ნი­მე ასე­უ­ლ­ა­თა­სი­ა­ნი არ­მი­ე­ბის შე­სა­ხებ, რაც ფაქ­ტობ­რი­ვად, შე­უძ­ლე­ბე­ლი იყო. მაგ: ჰე­რო­დო­ტე წერ­და, რომ სპარ­სელ­თა არ­მია ძვ.წ 480 წლის სამ­ხედ­რო კამ­პა­ნი­ის დროს და­ახ­ლო­ე­ბით 5,6 მი­ლი­ო­ნი იყოო. იმ დრო­ის ის­ტო­რი­კო­სებს ამის შე­მოწ­მე­ბის სა­შუ­ა­ლე­ბა არ ჰქონ­დათ, მერე უკვე, XIX სა­უ­კუ­ნის ბო­ლოს და XX სა­უ­კუ­ნის და­სა­წყის­ში ჰანს დელბ­რი­უკ­მა და სხვა ის­ტო­რი­კო­სებ­მა გა­და­ა­მოწ­მეს, გა­ა­ნა­ლი­ზეს და მი­ვიდ­ნენ იმ დას­კვნამ­დე, რომ თუ სპარ­სე­ლებს მარ­თლა ამ­ხე­ლა ლაშ­ქა­რი ეყო­ლე­ბო­და, ჯარი იმ­დრო­ინ­დე­ლი ბაღ­და­დი­დან-ბერ­ლი­ნამ­დე იქ­ნე­ბო­და გა­და­ჭი­მუ­ლი.

გარ­და ამი­სა, იმ დრო­ინ­დე­ლი სა­კო­მუ­ნი­კა­ციო სა­შუ­ა­ლე­ბე­ბი­დან გა­მომ­დი­ნა­რე, ფაქ­ტობ­რი­ვად, შე­უძ­ლე­ბე­ლი იქ­ნე­ბო­და ამ­ხე­ლა ჯა­რის მარ­თვა. მი­თე­ბი იქ­მნე­ბო­და ომე­ბის მე­რეც, მაგ: როცა გა­ი­მარ­ჯვებ­დნენ მე­ტო­ქე­ზე, წერ­დნენ, რომ იყო იმა­ზე მეტი ვიდ­რე რე­ა­ლუ­რად, რათა სა­კუ­თა­რი გა­მარ­ჯვე­ბა კი­დევ უფრო გმი­რუ­ლად წარ­მო­ე­ჩი­ნათ, ასე­ვე როცა მარ­ცხდე­ბოდ­ნენ, სა­კუ­თარ რა­ო­დე­ნო­ბას ნაკ­ლებს უთი­თებ­დნენ, რომ გა­სა­მარ­თლე­ბე­ლი მი­ზე­ზი ჰქო­ნო­დათ და სხვა. იყო მი­თე­ბი, რო­მელ­საც სპეც­სამ­სა­ხუ­რე­ბი გან­გებ ქმნიდ­ნენ, ეს გან­სა­კუთ­რე­ბით XIX-XXI სა­უ­კუ­ნე­ე­ბის პე­რი­ოდს ეხე­ბა.

- ქარ­თველ ის­ტო­რი­კოს­თა ნა­წი­ლი მი­იჩ­ნევს, რომ დიდ­გო­რის ბრძო­ლა­ში მუ­სულ­მან­თა კო­ა­ლი­ცი­ას ყავ­და უზარ­მა­ზა­რი ლაშ­ქა­რი, ზოგი წყა­რო 600 000-ც კი წერს...

- ამ მას­შტა­ბის არ­მი­ე­ბი შუა სა­უ­კუ­ნე­ებ­ში უბ­რა­ლოდ არ არ­სე­ბობ­და. თურქ-სელ­ჩუკ­თა იმ­პე­რი­ამ მისი ის­ტო­რი­ის ყვე­ლა­ზე მნიშ­ვნე­ლო­ვან ბრძო­ლა­ში 1071 წელს მა­ნა­ზ­კერ­თან, რო­დე­საც ბი­ზან­ტი­ას ებ­რძო­და და ამ ბრძო­ლა­ში წყდე­ბო­და თუ ვინ იქ­ნე­ბო­და ახლო აღ­მო­სავ­ლეთ­ში დო­მი­ნან­ტი სა­ხელ­მწი­ფო, მხო­ლოდ 20-30 000 მე­ომ­რის გა­მოყ­ვა­ნა მო­ა­ხერ­ხეს. ზო­გა­დად, შუა სა­უ­კუ­ნე­ებ­ში 30 000-ანი არ­მია ით­ვლე­ბო­და გრან­დი­ო­ზუ­ლი მას­შტა­ბის არ­მი­ად და სულ თით­ზე ჩა­მო­სათ­ვლე­ლი ბრძო­ლე­ბია, სა­დაც ამ­ხე­ლა რა­ო­დე­ნო­ბა იყო გა­მო­ყე­ნე­ბუ­ლი. IX-X სა­უ­კუ­ნის ბი­ზან­ტი­ურ სამ­ხედ­რო ტრაქ­ტატ­ში ეწე­რა, რომ 5-12 000 კა­ცი­ა­ნი არ­მი­ით შე­იძ­ლე­ბო­და სტრა­ტე­გი­უ­ლი კამ­პა­ნი­ე­ბის წარ­მო­ე­ბა. უამ­რა­ვი მსგავ­სი მა­გა­ლი­თის მოყ­ვა­ნა შე­იძ­ლე­ბა. უფრო დიდი არ­მი­ე­ბის შეკ­რე­ბა უბ­რა­ლოდ შე­უძ­ლე­ბე­ლი იყო სხვა­დას­ხვა მი­ზე­ზის გამო: სა­მო­ბი­ლი­ზა­ციო რე­სურ­სის (რო­მე­ლიც შუა სა­უ­კუ­ნე­ებ­ში 1 პრო­ცენტზე ნაკ­ლე­ბი იყო), სა­კო­მუ­ნი­კა­ციო სა­შუ­ა­ლე­ბე­ბის და­ბა­ლი დო­ნის, მარ­თვის შე­უძ­ლებ­ლო­ბის და კი­დევ მრა­ვა­ლი და მრა­ვა­ლი მი­ზე­ზის გამო.

და­ვუშ­ვათ, რომ მუს­ლიმ­თა კო­ა­ლი­ცია შედ­გე­ბო­და 400 000 მებ­რძო­ლი­სა­გან, მა­შინ სა­მარ­შო კო­ლო­ნა იმ­დრო­ინ­დე­ლი გზე­ბის გათ­ვა­ლის­წი­ნე­ბით გა­და­ი­ჭი­მე­ბო­და და­ახ­ლო­ე­ბით 400 კი­ლო­მეტრზე და მო­წი­ნა­აღ­მდე­გის არ­მი­ის ავან­გარ­დი რომ დიდ­გორს მო­უ­ახ­ლოვ­დე­ბო­და, არი­ერ­გარ­დი ჯერ კი­დევ არ იქ­ნე­ბო­და ქვე­ყა­ნა­ში შე­მო­სუ­ლი. ეს იმ­დე­ნად აბ­სურ­დუ­ლია, გან­ხილ­ვა­დაც არ ღირს. ამას და­ვუ­მა­ტოთ ის ფაქ­ტო­რიც, რომ დიდ­გო­რის ბრძო­ლის წინ ერ­თი­ა­ნი სელ­ჩუ­კუ­რი სა­ხელ­მწი­ფო აღარ არ­სე­ბობს, რო­მელ­მაც მის­თვის ყვე­ლა­ზე მნიშ­ვნე­ლო­ვან ბრძო­ლა­ში მხო­ლოდ 20 - 30 000 მე­ომ­რის გა­მოყ­ვა­ნა შეძ­ლო და დიდ­გორ­ში სა­ქარ­თვე­ლოს ებ­რძვის ამ დაშ­ლი­ლი სა­ხელ­მწი­ფო­დან წარ­მოქ­მნი­ლი რამ­დე­ნი­მე პო­ლი­ტი­კუ­რი ერ­თე­უ­ლის კო­ა­ლი­ცია. თა­ნა­მედ­რო­ვე ქარ­თულ ის­ტო­რი­ოგ­რა­ფი­ა­ში ბოლო პე­რი­ო­დის კვლე­ვე­ბის შე­დე­გად უკვე მი­იჩ­ნე­ვა, რომ მო­წი­ნა­აღ­მდე­გის არ­მია და­ახ­ლო­ე­ბით 30 000 კა­ცი­სა­გან შედ­გე­ბო­და და თუ შუა სა­უ­კუ­ნე­ე­ბის მას­შტა­ბებს გა­ვით­ვა­ლის­წი­ნებთ, ეს იყო გრან­დი­ო­ზუ­ლი არ­მია, რომ­ლის მსგავ­სიც ას­წლე­უ­ლე­ბის მან­ძილ­ზე იშ­ვი­ა­თად იკ­რი­ბე­ბო­და. და სწო­რედ ამი­ტომ იყო - "ძლე­ვაი საკ­ვირ­ვე­ლი", ასე­თი გრან­დი­ო­ზუ­ლი არ­მია და­ა­მარ­ცხა და­ვით­მა, თა­ვის მხრივ და­ვი­თის არ­მი­ის რი­ცხოვ­ნო­ბაც ამ ომი­სათ­ვის თა­ნა­მედ­რო­ვე გათ­ვლე­ბით 15-18 000 კა­ცი­სა­გან შედ­გე­ბო­და.

ამ შემ­თხვე­ვა­ში პრობ­ლე­მას ის წარ­მო­ად­გენს, რომ სამ­ხედ­რო თე­მებ­თან მი­მარ­თე­ბა­ში ჩვენ­თან ბოლო პე­რი­ო­დამ­დე ნაკ­ლე­ბად ხდე­ბო­და შუა სა­უ­კუ­ნე­ე­ბის წყა­რო­ებ­ში არ­სე­ბუ­ლი ფან­ტას­ტი­კუ­რი მო­ნა­ცე­მე­ბის ანა­ლი­ზი, რაც ევ­რო­პა­ში 19-ე სა­უ­კუ­ნის ბო­ლო­სა და 20-ე სა­უ­კუ­ნის და­სა­წყის­ში და­ი­წყო. დიდ­გო­რის ბრძო­ლა­ზე უა­რეს მა­გა­ლითს გე­ტყვით, და­ვი­თის ის­ტო­რი­კო­სის ცნო­ბით, რო­დე­საც და­ვით აღ­მა­შე­ნე­ბელ­მა აიღო სამ­შვილ­დე 1110 წელს, სულ­თნის 100 000-იანი ჯარი შე­უმ­ჩნევ­ლად მო­ვი­და. ამ­ხე­ლა არ­მია რომც არ­სე­ბუ­ლი­ყო იმ პე­რი­ოდ­ში შე­უმ­ჩნევ­ლად რო­გორ მო­ვი­დო­და? მეფე ტაძ­რე­უ­ლით ნა­ჭარ­მა­გევს იდგა. სა­ღა­მოს თრი­ა­ლეთ­ში მათი მის­ვლა შე­ი­ტყო. ღა­მით 1500 კა­ცით გა­ემ­გზავ­რა, ცის­კარ­ზე შე­ებ­რძო­ლა მო­წი­ნა­აღ­მდე­გეს და სძლია. დღის მი­წურ­ვი­სას თავ­ზარ­და­ცე­მუ­ლი გა­იქ­ცა თურ­ქთა ბა­ნა­კი; კარ­ვებ­სა და ჭურ­ჭელ­საც არ მი­ხე­დე­სო, ისე გა­იქ­ცნენ თა­ვი­ანთ ქვეყ­ნებ­ში. თქვენ წარ­მო­იდ­გი­ნეთ, ქარ­თვე­ლებ­მა ღამე გა­ი­გეს, მთე­ლი ღამე აჭე­ნეს ცხე­ნე­ბი და ცის­კარ­ზე დაღ­ლი­ლე­ბი შე­ებ­ნენ იმ­ხე­ლა ჯარს, როცა ერთ კაც­ზე და­ახ­ლო­ე­ბით 66 ადა­მი­ა­ნი მო­დი­ო­და და და­ა­მარ­ცხეს. ეს ხომ უფრო ზღაპ­რის სი­უ­ჟეტს გავს, ვიდ­რე რე­ა­ლო­ბას?! რე­ა­ლუ­რად ამ ის­ტო­რი­ა­ში პრობ­ლე­მა მო­წი­ნა­აღ­მდე­გის არ­მი­ის გა­ბე­რი­ლი მო­ნა­ცე­მია და ამ ამ­ბის უკ­რი­ტი­კოდ მი­ღე­ბა, რაც თა­ვის ის­ტო­რი­ულ მნიშ­ვნე­ლო­ბას აკარ­გვი­ნებს და ზღაპ­რულ სი­უ­ჟე­ტად აქ­ცევს. ჩვენ სწო­რედ კომ­პლექ­სუ­რი კვლე­ვე­ბი გვჭირ­დე­ბა, რო­მე­ლიც ზღაპ­რუ­ლი და მი­თო­ლო­გი­უ­რი სი­უ­ჟე­ტე­ბის­გან გაწ­მენ­დს ჩვენ ის­ტო­რი­ას, რაც სა­კუ­თა­რი წარ­სუ­ლის და სა­კუ­თა­რი თა­ვის უკეთ გა­ა­ნა­ლი­ზე­ბის სა­შუ­ა­ლე­ბას მოგ­ვცემს.

- სპეც­სამ­სა­ხუ­რე­ბი ახ­სე­ნეთ და სა­ქარ­თვე­ლოს ის­ტო­რი­ა­ში, თუ ერე­ოდ­ნენ და ამა­ხინ­ჯებ­დნენ ფაქ­ტებს?

- რა თქმა უნდა. მა­გა­ლი­თად ავი­ღოთ 1918-21 წლის სა­ქარ­თვე­ლოს დე­მოკ­რა­ტი­უ­ლი რეს­პუბ­ლი­კის ის­ტო­რია და ეს არ­ცაა გა­საკ­ვი­რი, რად­გან საბ­ჭო­თა ხე­ლი­სუფ­ლე­ბამ გა­ა­ნად­გუ­რა ეს რეს­პუბ­ლი­კა და ბუ­ნებ­რი­ვია, რომ ეც­დე­ბო­და ფაქ­ტე­ბის და­მა­ხინ­ჯე­ბას. მაგ: ვრცელ­დე­ბო­და ხმე­ბი, რომ თბი­ლისს მხო­ლოდ იუნკრე­ბი იცავ­დნენ. იმ დროს, რო­დე­საც საბ­ჭო­თა რუ­სე­თის მე­თერ­თმე­ტე არ­მია თბი­ლისს მო­ად­გა, იუნ­კერ­თა სამ­ხედ­რო სკო­ლა­ში სიით მხო­ლოდ 183 იუნ­კე­რი ირი­ცხე­ბო­და. მთლი­ა­ნო­ბა­ში კი თბი­ლისს რე­გუ­ლა­რუ­ლი არ­მი­ი­სა და სა­ხალ­ხო გვარ­დი­ის 10 000-მდე ჯა­რის­კა­ცი და ოფი­ცე­რი იცავ­და და მათ შო­რის იუნ­კერ­თა სამ­ხედ­რო სკო­ლის კურ­სან­ტი მხო­ლოდ 166 იყო. მთლი­ა­ნად კი სა­ო­მა­რი კამ­პა­ნი­ის დროს რამ­დე­ნი­მე ათე­ულ ათა­სი ქარ­თვე­ლი იბ­რძო­და ომში.

ასე­ვე იწე­რე­ბო­და, რომ ქარ­თულ არ­მი­ას რუ­სუ­ლი კავ­კა­სი­ის არ­მი­ი­დან მემ­კვიდ­რე­ო­ბით ია­რა­ღის უზარ­მა­ზა­რი მა­რა­გი დარ­ჩა, მაგ­რამ მთავ­რო­ბამ არ გახ­სნა სა­წყო­ბე­ბი და ვერ გა­მო­ი­ყე­ნა სა­თა­ნა­დოდ არ­სე­ბუ­ლი ია­რა­ღი, რაც შემ­დეგ რუ­სებს დარ­ჩათ ალა­ფად. სა­არ­ქი­ვო მა­სა­ლე­ბი­დან ირ­კვე­ვა, რომ ჯერ კი­დევ 1918 წლი­სათ­ვის, როცა სა­ქარ­თვე­ლოს და­მო­უ­კი­დებ­ლო­ბა გა­მო­ცხად­და, სი­ნამ­დვი­ლე­ში იმა­ზე ნაკ­ლე­ბი ია­რა­ღი და საბ­რძო­ლო მა­სა­ლე­ბი დაგ­ვრჩა რუ­სუ­ლი არ­მი­ი­სა­გან, ვიდ­რე 1921 წლის ომი­სათ­ვის იყო სა­ჭი­რო. ამ დარ­ჩე­ნი­ლი მა­სა­ლე­ბის დიდი ნა­წი­ლი კი 1918 წლი­დან 1921 წლამ­დე ომებ­ში და­ი­ხარ­ჯა. ამი­ტომ, ქარ­თუ­ლი დე­ლე­გა­ცი­ე­ბი ევ­რო­პა­ში, სა­ქარ­თვე­ლოს იუ­რი­დი­უ­ლად აღი­ა­რე­ბის შემ­დეგ, დიდ სა­ხელ­მწი­ფო­ებ­თან მო­ლა­პა­რა­კე­ბე­ბის დროს ნო­მერ პირ­ველ სა­კი­თხად ია­რა­ღის ჩუ­ქე­ბას ან შეს­ყიდ­ვას სვამ­დნენ. მო­ხერ­ხდა ია­რა­ღის რამ­დე­ნი­მე მცი­რე პარ­ტი­ის შე­მო­ტა­ნა, რაც საკ­მა­რის­ზე ბევ­რად ნაკ­ლე­ბი იყო. გან­სა­კუთ­რე­ბუ­ლი დე­ფი­ცი­ტი იგ­რძნო­ბო­და შაშ­ხა­ნე­ბის, არ­ტი­ლე­რი­ის, ვაზ­ნე­ბი­სა და ჭურ­ვე­ბის მხრივ. ამ ყვე­ლა­ფერს ერ­თა­დერ­თი მი­ზა­ნი ჰქონ­და, რომ ჟორ­და­ნი­ას მთავ­რო­ბა უუ­ნა­როდ ეჩ­ვე­ნე­ბი­ნათ. ამავდრო­უ­ლად აღ­ნიშ­ნულ პე­რი­ოდ­ზე მი­თე­ბის გავ­რცე­ლე­ბას უნებ­ლი­ედ ხელი შე­უ­წყო და­მო­უ­კი­დებ­ლო­ბის და­კარ­გვის შემ­დეგ ემიგ­რა­ცი­ა­ში წა­სულ­თა შო­რის არ­სე­ბულ­მა და­პი­რის­პი­რე­ბამ, რო­დე­საც ქვეყ­ნის დან­გრე­ვას ყვე­ლა ერ­თმა­ნეთს აბ­რა­ლებ­და, ამი­ტომ ის­ტო­რი­კო­სის ვა­ლია კარ­გად შე­ის­წავ­ლოს ყვე­ლა წყა­რო და რო­მე­ლი­მე მხა­რის ად­ვო­კა­ტად არ იქ­ცეს.

- რა­ტომ უხა­რი­ათ ადა­მი­ა­ნებს ამ მი­თე­ბის არ­სე­ბო­ბა? ხომ არაა ეს ერ­თგვა­რად პა­ტა­რა ერის კომ­პლექ­სი?

- გარ­კვე­ულ­წი­ლად შე­იძ­ლე­ბა ეგეც იყოს, მაგ­რამ მე უფრო სხვა რა­მეს და­ვაბ­რა­ლებ­დი. ჩვე­ნი ის­ტო­რი­ოგ­რა­ფია ბევ­რი სუ­ბი­ექ­ტუ­რი, თუ ობი­ექ­ტუ­რი მი­ზე­ზის გამო ძა­ლი­ან ჩა­მორ­ჩა და­სავ­ლურ ის­ტო­რი­ოგ­რა­ფი­ას, შე­სა­ბა­მი­სად ერის დიდი მა­სის აზ­როვ­ნე­ბაც დარ­ჩა ად­რინ­დელ ჩარ­ჩო­ებ­ში. ზე­მოთ რად­გა­ნაც სამ­ხედ­რო ის­ტო­რი­ა­ზე გვიხ­დე­ბო­და სა­უ­ბა­რი, ამა­ვე თე­მა­ზე ვი­ტყვი, რომ სამ­წუ­ხა­როდ, ჩვენ­თან XX სა­უ­კუ­ნის გან­მავ­ლო­ბა­ში სამ­ხედ­რო ის­ტო­რი­ას ნაკ­ლე­ბად იკ­ვლევ­დნენ, ალ­ბათ ეს მი­ზან­მი­მარ­თუ­ლიც იყო. მე რაც მი­ნა­ხავს, საბ­ჭო­თა პე­რი­ოდ­ში ჩა­ტა­რე­ბუ­ლი სამ­ხედ­რო ის­ტო­რი­ის ყვე­ლა­ზე კარ­გი კვლე­ვა იყო, აკა­კი კლდი­აშ­ვი­ლის მიერ ერეკ­ლეს II-ის პე­რი­ო­დის შეს­წავ­ლა სამ­ხედ­რო თვალ­საზ­რი­სით. ეს იყო ყვე­ლა­ზე კარ­გი ნაშ­რო­მი, თუმ­ცა ეს დი­სერ­ტა­ცია არ გა­მო­უ­ცი­ათ. ამ ფაქ­ტი­თაც კარ­გად ჩანს, თუ რა მიდ­გო­მა იყო თუნ­დაც სამ­ხედ­რო ის­ტო­რი­ი­სად­მი სა­ქარ­თვე­ლო­ში.

ლადო გო­გო­ლა­ძე

AMBEBI.GE