ხელოვანები, რომლებიც საბჭოთა რეჟიმს გაექცნენ და უცხოეთში წარმატებას მიაღწიეს

საბჭოთა იმპერიას, რომელიც თავისი "წითელი ტერორით" იყო განთქმული, ადამიანები მასობრივად წინააღმდეგობას ვერ უწევდნენ და ქვეყანაში გამეფებულ მანკიერ გამოვლინებებს ეგუებოდნენ. თუმცა, თავისუფლებისთვის მებრძოლებიც საკმარისად და ყოველთვის იყვნენ, რომლებიც საშინელ რეჟიმს პირდაპირ თუ ფარულად უპირისპირდებოდნენ...

იყვნენ ისეთებიც, რომლებიც იმ პერიოდში შეუძლებელს ახერხებდნენ, სიკვდილ-სიცოცხლის ზღვარზე გადიოდნენ, რისკავდნენ,  საგულდაგულოდ ჩარაზული ქვეყნის საზღვრებს სხვადასხვა მეთოდით ტოვებდნენ და უცხოეთში ემიგრაციას იწყებდნენ.

ეს ნაბიჯი გაბედული და თამამი იყო, რადგანაც საბჭოეთიდან გაქცეული, თუნდაც ნიჭიერი და წარმატებული ადამიანისთვის უცნობი იყო, როგორ განვითარდებოდა მათი მომავალი ცხოვრება, მიიღებდა თუ არა მათ უცხო ქვეყანა და შეძლებდნენ თუ არა იქ არსებობას, მით უფრო, წარმატების მიღწევას და მიუხედავად ამისა, საბჭოეთში ცხოვრებას, მაინც გაქცევა ერჩივნათ. ამიტომ, პროტესტის ნიშნად, 70 წლის მანძილზე, საბჭოთა კავშირი ბევრმა დატოვა. მათ შორის, ცნობილმა ხელოვანებმა, მსახიობმა ნუგზარ შარიამ, წარმატებულმა პიანისტმა და კომპოზიტორმა ლექსო თორაძემ და სხვებმა...

ლექსო თორაძე

ის საბჭოთა რეჟიმს ამერიკაში 1983 წლის აგვისტოში, 31 წლის ასაკში გაექცა. მაშინ საბჭოთა საქართველოში მიაჩნდათ, რომ ეს სამშობლოს ღალატი იყო, ყველას აინტერესებდა, - ასეთი აღიარებული ოჯახის შვილი (მსახიობის, უმშვენიერესი ლიანა ასათიანისა და კომპოზიტორ დავით თორაძის ვაჟი), რატომ მოიქცა ასე? მას მოსკოვის კონსერვატორია წარმატებით ჰქონდა დასრულებული და იქვე საქმიანობდა. 1983 წელს უმცროსი თორაძე საგასტროლოდ საბჭოთა კავშირის რადიოსა და ტელევიზიის სიმფონიურ ორკესტრთან ერთად, ესპანეთში გაემგზავრა, თუმცა ორკესტრის ხელმძღვანელობამ, ესპანეთში ჩასვლისთანავე კონცერტებიდან მოხსნა! პიანისტმა შეურაცხყოფა ვერ აიტანა და ამერიკის შეერთებულ შტატებში არაპოლიტიკური თავშესაფარი იპოვა.

არსებობს წერილი, რომელიც ლექსომ მაშინ მშობლებს მოსწერა: "წარმოუდგენელია დაიჯერო, რომ ეს წერილი თქვენამდე მოაღწევს, მაგრამ ხომ გაგიგონიათ, "წყალწაღებული ხავსს ეჭიდებოდა", - მე მაინც ვცდი ბედს. ფედოსეევები არამზადები, პირუტყვები არიან. მათ გამყიდეს! როგორც შემდეგ გაირკვა, ის სხვა რამით ყოფილა დაინტერესებული. ჩემი კონცერტები ხორხე რუბიოს და კორსაკოვებს გაუნაწილა. ორივე შემთხვევაში, მატერიალური დაინტერესება ყოფილა ჩადებული - კორსაკოვებთან ქრთამი და ვალი. რაც შეეხება რუბიოს, რომლისთვისაც პრესტიჟული იყო ესპანეთში გამართულ კონცერტებში მონაწილეობა, მის მდიდარ, მაგრამ უნიჭო ცოლს, დიდძალი ჰონორარით უნაზღაურდებოდა. ყველაფერი ეს გვიან გაირკვა. აეროპორტში გავიგე, რომ მთელი სამი კვირა უსაქმოდ ვიქნებოდი. დაუყოვნებლივ მოვითხოვე დელეგაციის ხელმძღვანელს და ფედოსეევებს მოსკოვში დავებრუნებინე. წინასწარ დავადგინე, რომ ამას იმპრესარიო გააკეთებდა თავისი ხარჯით. მოკლედ, მოსკოვში დაბრუნების უფლება არ მომცეს! რამდენიმე დღე თავზეხელაღებული ვიბრძოდი, რათა როიალთან მემუშავა, თუნდაც დღეში ერთხელ. ხელმძღვანელობა უარს მეუბნებოდა... ამიტომ, გადავწყვიტე, გავქეულიყავი...

სასტუმრო "რობლედოდან", რომელიც ქალაქ ხიხონში მდებარეობს, 25 აგვისტოს დილის 8 საათზე გამოვედი ყავისფერი ხელჩანთით... მთელი ამ ხნის განმავლობაში თან მდევდა აზრი, რომ მე კი არ წავედი, არამედ ჩემგან წავიდნენ. ქვეყნიდან წასვლა ერთადერთი გამოსავალია. რას იზამ? მათ საწადელს მიაღწიეს...

ახლა კი უკვე საშუალება მაქვს, ვიმეცადინო, ვიცურაო, ვირბინო, ნორმალურად ვიკვებო და ვიცხოვრო... დედა, ადვილი შესაძლებელია, შენს დაბადების დღეს, 6 დეკემბერს, ნიუ-იორკის ყველაზე დიდ დარბაზში დავუკრა. შენი ადგილი თავისუფალი იქნება და დაგელოდება. კონცერტიდან მიღებულ შემოსავალს, შენი დაბადების დღის აღსანიშნავად, შენი სახელით, ქალთა რომელიმე მსხვილ საქველმოქმედო ორგანიზაციას გადავცემ. თუ მე დაკვრას შევძლებ და სანამ ჯერ კიდევ ვუკრავ, საკონცერტო დარბაზში შენი ადგილი ყოველთვის დაგელოდება. სხვა დიდმა ქალაქებმაც მოითხოვეს ჩემი გამოსვლა. მამა, ჯერჯერობით ადრეა, ვილაპარაკოთ შენს კონცერტებზე.

ჯერ მე უნდა დავამტკიცო, რომ შემიძლია დაკვრა, ისინი უნდა დავაინტერესო. ამ უმძიმეს მომენტში მთავარია, მაგრად იყო. გახსოვდეს ყველაფერი ეს, მე გამოვიწვიე, მაგრამ თქვენზე მეტად მე მიმძიმს - მე მარტო ვარ! მოიკრიბე ძალა და წერე მუსიკა. მუსიკამ უნდა გადაგვარჩინოს ჩვენ ორივე. ვიცი, წარმოუდგენლად გავართულე ჩემი და შენი ცხოვრება. ამან უნდა გამოგვაფხიზლოს და ძალა შეგვმატოს იმათ წინააღმდეგ, ვინც მაიძულა ეს ნაბიჯი გადამედგა. შენ უნდა წერო ჩემი სახელით. გემუდარები, ტკივილი შემიმსუბუქე... რაც შეუძლია მამამ შვილს მისცეს, უკვე მომეცი. არ მინდა, მყიდდნენ და მამცირებდნენ სულით მოვაჭრენი. ნამდვილ ცხოვრებასთან ბრძოლა უკვე დავიწყე. თუ სიკვდილი მიწერია, უნდა იცოდეთ, რომ თქვენ არა ხართ დამნაშავე. რაც მოხდება, ყველაფერზე მე ვაგებ პასუხს" - წერდა ლექსო თორაძე მშობლებისადმი მიწერილ წერილში.

ლექსო თირაძემ წარმატებას მიაღწია და მის ცხოვრებაში უბედნიერესი დღეები დადგა. ლიანა ასათიანი კი უბდნიერესი დედა აღმოჩნდა, რადგანაც 1988 წელს მას საბჭოთა ხელისუფლებამ სამშობლოდან გასვლის უფლება მისცა იმისთვის, რომ უცხოეთში წასულ შვილს შეხვედროდა. 1988 წლის აგვისტო იყო. მსახიობს მუდმივი შიში ჰქონდა, რომ მისი შვილი "კაგებეს" არ ჩავარდნოდა ხელში, თუმცა მის წარმატებაში ეჭვი არასდროს შეჰპარვია, რადგანაც ლექსო მუსიკას ბავშვობიდან წერდა, რაც ძალიან ახარებდა კომპოზიტორ მამას. პატარას ეზოში ბავშვებთან თამაშს, როიალთან ჯდომა ერჩივნა. თავიდანვე დიდ მომავალს უწინასწარმეტყველებდნენ, რაშიც არ სცდებოდნენ...

ცხრა წლისამ ორკესტრთან ერთად დაუკრა...

...მილიონერთა საკურორტო ქალაქ ვესთ-პალმ-ბიჩის (ფლორიდის შტატი) - უზარმაზარი საკონცერტო დარბაზი გადატენილი იყო, სცენაზე ელა ფიცჯერალდი მღეროდა, ხანგრძლივი ტაშისა და ოვაციების პირველი ნაკადი ჩაცხრა, ელა მიკროფონთან მივიდა და მაყურებელს მიმართა: "დღეს მე და ოსკარ პიტერსონმა გავიცანით უნიჭიერესი ახალგაზრდა პიანისტი, რომელმაც მოგვაჯადოვა თავისი მუსიკით. იგი ახლა ამ დარბაზშია: იცნობდეთ, ლექსო თორაძე! ხვალ მას ამ დარბაზში კონცერტი აქვს, გირჩევთ ყველას, მოხვიდეთ და მოუსმინოთ, უდიდეს სიამოვნებას მიიღებთ!"

ნუგზარ შარია

პირველი ფილმი "ენგურის ნაპირებზე" იყო, რომელსაც მოჰყვა: "აბესალომ და ეთერი", "ხევისბერი გოჩა", "პალიასტომი"... 1966 წელს შუა აზიაში ფილმის ("ღალატი") გადაღებებზე უმძიმესი ტრავმა მიიღო - გამოქვაბულში ცხენი დაცურდა და ფეხებზე დაეცა, მაგრამ გადარჩა... მერე ბავშვობის მეგობარმა ურჩია კინორეჟისორობისთვის მოეკიდა ხელი და მოსკოვში უმაღლეს სარეჟისორო კურსებზე ჩასაბარებლად წავიდა. როდესაც მოსკოვიდან თბილისში დაბრუნდა, აქ არც რეჟისორად მიიღეს და არც - მსახიობად.…

"იმის გამო, რომ კომუნისტური პარტიის წევრი არ ვიყავი და არ ვმსახურობდი საბჭოთა ჯარში, შტატში არსად არ ვყოფილვარ. ხელფასს მხოლოდ ფილმების გადაღების პერიოდში ვიღებდი, ფილმის გადაღება მთავრდებოდა და ხელფასიც აღარ მქონდა. დამნაშავე იყო კინოსტუდიის მაშინდელი დირექტორი, რომელსაც ჩემ მიმართ პირადი მოტივი ჰქონდა. ყველა კარი დამიხურეს, ქუჩაში აღმოვჩნდი, ჩემი სცენარები დაიწუნეს... ერთი ფილმის გადაღებაზე ვმუშაობდი, რეჟისორად, მაგრამ როცა ფილმი ("სემირამიდას ბაღები") დასრულდა, ჩემი სახელი არ ახსენეს... სხვა გამოსავალი არ მქონდა - ჩემი თავისთვის უნდა მეპატრონა! ერთ დღესაც კინოსტუდიაში ოფიციალური განცხადება დავტოვე: "მე, ნუგზარ შარია, ვანთავისუფლებ ჩემ სამსახურს კინოფილმში "სემირამიდას ბაღები", ვინაიდან ვტოვებ საქართველოს და სამუდამოდ მივდივარ უცხოეთში," - ამბობს ნუგზარ შარია.

საბჭოთა იმპერია 1970 წელს 29 წლისამ დატოვა...  მსოფლიოს 37 რეჟისორთან აქვს ნამუშევარი, მათ შორისაა უოლტ დისნეი, თუმცა ვერ ივიწყებს მიხეილ ჭიაურელის ფრაზას, რომელიც რეჟისორმა ფილმის "ენგურის ნაპირებზე" ნახვის შემდეგ უთხრა: "შვილო, მე ეს ფილმი არ მომეწონა, მაგრამ კინოხელოვნებაში ღვთის ნაჩუქარი ტალანტი ხარ! ეს როლი დაივიწყე და თუ მეორე როლი მიიღე, იმაზე იფიქრე!" იხსენებს ასევე რეჟისორსა და პედაგოგს ლილი იოსელიანს, რომელზეც ამბობს, რომ ტექსტზე მუშაობა მან ასწავლა. ემიგრაციაში უკვე 40 წელზე მეტი აქვს გატარებული. როგორც მსახიობი ამბობს, ამ წლებს არაფრად მიიჩნევს, რადგანაც ის პერიოდი სამშობლოს გარეშე იყო. მიუხედავად უცხოეთში მიღწეული წარმატებისა, თვლის, რომ ისევ 29 წლის არის...

მიხეილ ფოფხაძე (დღეს დეკანოზი მიქაელი, იგივე ლუკა ბეთანელი)

80-იან წლებში ის მუსიკოსი იყო, გიტარისტი და უკრავდა როკჯგუფში "თეატრონი", რომლის სოლისტი მერაბ სეფაშვილი გახლდათ. თავისუფლებისკენ სწრაფვა ყოველთვის ჰქონდა ამ ადამიანს და ერთხელაც, უცხოეთში ერთ-ერთი საგასტროლო გასვლისას მოახერხა და უცხოეთში დარჩა. მოკლედ, ჯგუფთან ერთად ქვეყანაში აღარ დაბრუნებულა. ამის გამო, "კაგებეს" გარკვეული პერიოდის განმავლობაში როკჯგუფის წევრები დაკითხვებზე დაჰყავდა, ამის შესახებ მერაბ სეფაშვილსაც ჟურნალისტებთან არაერთხელ უსაუბრია...

მიხეილ ფოფხაძემ აშშ-ში ემიგრანტული ცხოვრება დაიწყო... წლების შემდეგ კი, მღვდლად ეკურთხა და იქ მართლმადიდებლურ ტაძარში სასულიერო ღვაწლს შეუდგა, თუმცა წლების განმავლობაში ლუკა ბეთანელის ფსევდონიმით მსახურობდა "რადიო თავისუფლების" ("ამერიკის ხმა" ვაშინგტონიდან) ქართულ ბიუროში, სადაც სისტემატურად გადმოსცემდა რეპორტაჟებს.

დეკანოზი მიქაელი უკვე 10 წელია, რაც საქართველოს დაუბრუნდა და სულიერ ღვაწლს აქ განაგრძობს. ამჟამად იგი ქაშუეთის ტაძრის წინამძღვარია...

ლალი ფაცია

AMBEBI.GE