საბ­ჭო­თა იმ­პე­რი­ას, რო­მე­ლიც თა­ვი­სი "წი­თე­ლი ტე­რო­რით" იყო გან­თქმუ­ლი, ადა­მი­ა­ნე­ბი მა­სობ­რი­ვად წი­ნა­აღ­მდე­გო­ბას ვერ უწევ­დნენ და ქვე­ყა­ნა­ში გა­მე­ფე­ბულ მან­კი­ერ გა­მოვ­ლი­ნე­ბებს ეგუ­ე­ბოდ­ნენ. თუმ­ცა, თა­ვი­სუფ­ლე­ბის­თვის მებ­რძო­ლე­ბიც საკ­მა­რი­სად და ყო­ველ­თვის იყ­ვნენ, რომ­ლე­ბიც სა­ში­ნელ რე­ჟიმს პირ­და­პირ თუ ფა­რუ­ლად უპი­რის­პირ­დე­ბოდ­ნენ...

იყ­ვნენ ისე­თე­ბიც, რომ­ლე­ბიც იმ პე­რი­ოდ­ში შე­უძ­ლე­ბელს ახერ­ხებ­დნენ, სიკ­ვდილ-სი­ცო­ცხლის ზღვარ­ზე გა­დი­ოდ­ნენ, რის­კავ­დნენ, სა­გულ­და­გუ­ლოდ ჩა­რა­ზუ­ლი ქვეყ­ნის სა­ზღვრებს სხვა­დას­ხვა მე­თო­დით ტო­ვებ­დნენ და უცხო­ეთ­ში ემიგ­რა­ცი­ას იწყებ­დნენ.

ეს ნა­ბი­ჯი გა­ბე­დუ­ლი და თა­მა­მი იყო, რად­გა­ნაც საბ­ჭო­ე­თი­დან გაქ­ცე­უ­ლი, თუნ­დაც ნი­ჭი­ე­რი და წარ­მა­ტე­ბუ­ლი ადა­მი­ა­ნის­თვის უც­ნო­ბი იყო, რო­გორ გან­ვი­თარ­დე­ბო­და მათი მო­მა­ვა­ლი ცხოვ­რე­ბა, მი­ი­ღებ­და თუ არა მათ უცხო ქვე­ყა­ნა და შეძ­ლებ­დნენ თუ არა იქ არ­სე­ბო­ბას, მით უფრო, წარ­მა­ტე­ბის მიღ­წე­ვას და მი­უ­ხე­და­ვად ამი­სა, საბ­ჭო­ეთ­ში ცხოვ­რე­ბას, მა­ინც გაქ­ცე­ვა ერ­ჩივ­ნათ. ამი­ტომ, პრო­ტეს­ტის ნიშ­ნად, 70 წლის მან­ძილ­ზე, საბ­ჭო­თა კავ­ში­რი ბევ­რმა და­ტო­ვა. მათ შო­რის, ცნო­ბილ­მა ხე­ლო­ვა­ნებ­მა, მსა­ხი­ობ­მა ნუგ­ზარ შა­რი­ამ, წარ­მა­ტე­ბულ­მა პი­ა­ნის­ტმა და კომ­პო­ზი­ტორ­მა ლექ­სო თო­რა­ძემ და სხვებ­მა...

ლექ­სო თო­რა­ძე

ის საბ­ჭო­თა რე­ჟიმს ამე­რი­კა­ში 1983 წლის აგ­ვის­ტო­ში, 31 წლის ასაკ­ში გა­ექ­ცა. მა­შინ საბ­ჭო­თა სა­ქარ­თვე­ლო­ში მი­აჩ­ნდათ, რომ ეს სამ­შობ­ლოს ღა­ლა­ტი იყო, ყვე­ლას აინ­ტე­რე­სებ­და, - ასე­თი აღი­ა­რე­ბუ­ლი ოჯა­ხის შვი­ლი (მსა­ხი­ო­ბის, უმ­შვე­ნი­ე­რე­სი ლი­ა­ნა ასა­თი­ა­ნი­სა და კომ­პო­ზი­ტორ და­ვით თო­რა­ძის ვაჟი), რა­ტომ მო­იქ­ცა ასე? მას მოს­კო­ვის კონ­სერ­ვა­ტო­რია წარ­მა­ტე­ბით ჰქონ­და დას­რუ­ლე­ბუ­ლი და იქვე საქ­მი­ა­ნობ­და. 1983 წელს უმ­ცრო­სი თო­რა­ძე სა­გას­ტრო­ლოდ საბ­ჭო­თა კავ­ში­რის რა­დი­ო­სა და ტე­ლე­ვი­ზი­ის სიმ­ფო­ნი­ურ ორ­კესტრთან ერ­თად, ეს­პა­ნეთ­ში გა­ემ­გზავ­რა, თუმ­ცა ორ­კესტრის ხელ­მძღვა­ნე­ლო­ბამ, ეს­პა­ნეთ­ში ჩას­ვლის­თა­ნა­ვე კონ­ცერ­ტე­ბი­დან მოხ­სნა! პი­ა­ნის­ტმა შე­უ­რა­ცხყო­ფა ვერ აი­ტა­ნა და ამე­რი­კის შე­ერ­თე­ბულ შტა­ტებ­ში არა­პო­ლი­ტი­კუ­რი თავ­შე­სა­ფა­რი იპო­ვა.

არ­სე­ბობს წე­რი­ლი, რო­მე­ლიც ლექ­სომ მა­შინ მშობ­ლებს მოს­წე­რა: "წარ­მო­უდ­გე­ნე­ლია და­ი­ჯე­რო, რომ ეს წე­რი­ლი თქვე­ნამ­დე მო­აღ­წევს, მაგ­რამ ხომ გა­გი­გო­ნი­ათ, "წყალ­წა­ღე­ბუ­ლი ხავსს ეჭი­დე­ბო­და", - მე მა­ინც ვცდი ბედს. ფე­დო­სე­ე­ვე­ბი არამ­ზა­დე­ბი, პი­რუ­ტყვე­ბი არი­ან. მათ გამ­ყი­დეს! რო­გორც შემ­დეგ გა­ირ­კვა, ის სხვა რა­მით ყო­ფი­ლა და­ინ­ტე­რე­სე­ბუ­ლი. ჩემი კონ­ცერ­ტე­ბი ხორ­ხე რუ­ბი­ოს და კორ­სა­კო­ვებს გა­უ­ნა­წი­ლა. ორი­ვე შემ­თხვე­ვა­ში, მა­ტე­რი­ა­ლუ­რი და­ინ­ტე­რე­სე­ბა ყო­ფი­ლა ჩა­დე­ბუ­ლი - კორ­სა­კო­ვებ­თან ქრთა­მი და ვალი. რაც შე­ე­ხე­ბა რუ­ბი­ოს, რომ­ლის­თვი­საც პრეს­ტი­ჟუ­ლი იყო ეს­პა­ნეთ­ში გა­მარ­თულ კონ­ცერ­ტებ­ში მო­ნა­წი­ლე­ო­ბა, მის მდი­დარ, მაგ­რამ უნი­ჭო ცოლს, დი­დძა­ლი ჰო­ნო­რა­რით უნა­ზღა­ურ­დე­ბო­და. ყვე­ლა­ფე­რი ეს გვი­ან გა­ირ­კვა. აე­რო­პორ­ტში გა­ვი­გე, რომ მთე­ლი სამი კვი­რა უსაქ­მოდ ვიქ­ნე­ბო­დი. და­უ­ყოვ­ნებ­ლივ მო­ვი­თხო­ვე დე­ლე­გა­ცი­ის ხელ­მძღვა­ნელს და ფე­დო­სე­ე­ვებს მოს­კოვ­ში და­ვებ­რუ­ნე­ბი­ნე. წი­ნას­წარ და­ვად­გი­ნე, რომ ამას იმპრე­სა­რიო გა­ა­კე­თებ­და თა­ვი­სი ხარ­ჯით. მოკ­ლედ, მოს­კოვ­ში დაბ­რუ­ნე­ბის უფ­ლე­ბა არ მომ­ცეს! რამ­დე­ნი­მე დღე თავ­ზე­ხე­ლა­ღე­ბუ­ლი ვიბ­რძო­დი, რათა რო­ი­ალ­თან მე­მუ­შა­ვა, თუნ­დაც დღე­ში ერთხელ. ხელ­მძღვა­ნე­ლო­ბა უარს მე­უბ­ნე­ბო­და... ამი­ტომ, გა­დავ­წყვი­ტე, გავ­ქე­უ­ლი­ყა­ვი...

სას­ტუმ­რო "რობ­ლე­დო­დან", რო­მე­ლიც ქა­ლაქ ხი­ხონ­ში მდე­ბა­რე­ობს, 25 აგ­ვის­ტოს დი­ლის 8 სა­ათ­ზე გა­მო­ვე­დი ყა­ვის­ფე­რი ხელ­ჩან­თით... მთე­ლი ამ ხნის გან­მავ­ლო­ბა­ში თან მდევ­და აზრი, რომ მე კი არ წა­ვე­დი, არა­მედ ჩემ­გან წა­ვიდ­ნენ. ქვეყ­ნი­დან წას­ვლა ერ­თა­დერ­თი გა­მო­სა­ვა­ლია. რას იზამ? მათ სა­წა­დელს მი­აღ­წი­ეს...

ახლა კი უკვე სა­შუ­ა­ლე­ბა მაქვს, ვი­მე­ცა­დი­ნო, ვი­ცუ­რაო, ვირ­ბი­ნო, ნორ­მა­ლუ­რად ვიკ­ვე­ბო და ვი­ცხოვ­რო... დედა, ად­ვი­ლი შე­საძ­ლე­ბე­ლია, შენს და­ბა­დე­ბის დღეს, 6 დე­კემ­ბერს, ნიუ-იორ­კის ყვე­ლა­ზე დიდ დარ­ბაზ­ში და­ვუკ­რა. შენი ად­გი­ლი თა­ვი­სუ­ფა­ლი იქ­ნე­ბა და და­გე­ლო­დე­ბა. კონ­ცერ­ტი­დან მი­ღე­ბულ შე­მო­სა­ვალს, შენი და­ბა­დე­ბის დღის აღ­სა­ნიშ­ნა­ვად, შენი სა­ხე­ლით, ქალ­თა რო­მე­ლი­მე მსხვილ საქ­ველ­მოქ­მე­დო ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ას გა­დავ­ცემ. თუ მე დაკ­ვრას შევ­ძლებ და სა­ნამ ჯერ კი­დევ ვუკ­რავ, სა­კონ­ცერ­ტო დარ­ბაზ­ში შენი ად­გი­ლი ყო­ველ­თვის და­გე­ლო­დე­ბა. სხვა დიდ­მა ქა­ლა­ქებ­მაც მო­ი­თხო­ვეს ჩემი გა­მოს­ვლა. მამა, ჯერ­ჯე­რო­ბით ად­რეა, ვი­ლა­პა­რა­კოთ შენს კონ­ცერ­ტებ­ზე.

ჯერ მე უნდა და­ვამ­ტკი­ცო, რომ შე­მიძ­ლია დაკ­ვრა, ისი­ნი უნდა და­ვა­ინ­ტე­რე­სო. ამ უმ­ძი­მეს მო­მენ­ტში მთა­ვა­რია, მაგ­რად იყო. გახ­სოვ­დეს ყვე­ლა­ფე­რი ეს, მე გა­მო­ვიწ­ვიე, მაგ­რამ თქვენ­ზე მე­ტად მე მიმ­ძიმს - მე მარ­ტო ვარ! მო­იკ­რი­ბე ძალა და წერე მუ­სი­კა. მუ­სი­კამ უნდა გა­დაგ­ვარ­ჩი­ნოს ჩვენ ორი­ვე. ვიცი, წარ­მო­უდ­გენ­ლად გა­ვარ­თუ­ლე ჩემი და შენი ცხოვ­რე­ბა. ამან უნდა გა­მოგ­ვა­ფხიზ­ლოს და ძალა შეგვმა­ტოს იმათ წი­ნა­აღ­მდეგ, ვინც მა­ი­ძუ­ლა ეს ნა­ბი­ჯი გა­და­მედ­გა. შენ უნდა წერო ჩემი სა­ხე­ლით. გე­მუ­და­რე­ბი, ტკი­ვი­ლი შე­მიმ­სუ­ბუ­ქე... რაც შე­უძ­ლია მა­მამ შვილს მის­ცეს, უკვე მო­მე­ცი. არ მინ­და, მყიდ­დნენ და მამ­ცი­რებ­დნენ სუ­ლით მო­ვაჭ­რე­ნი. ნამ­დვილ ცხოვ­რე­ბას­თან ბრძო­ლა უკვე და­ვი­წყე. თუ სიკ­ვდი­ლი მი­წე­რია, უნდა იცო­დეთ, რომ თქვენ არა ხართ დამ­ნა­შა­ვე. რაც მოხ­დე­ბა, ყვე­ლა­ფერ­ზე მე ვა­გებ პა­სუხს" - წერ­და ლექ­სო თო­რა­ძე მშობ­ლე­ბი­სად­მი მი­წე­რილ წე­რილ­ში.

ლექ­სო თი­რა­ძემ წარ­მა­ტე­ბას მი­აღ­წია და მის ცხოვ­რე­ბა­ში უბედ­ნი­ე­რე­სი დღე­ე­ბი დად­გა. ლი­ა­ნა ასა­თი­ა­ნი კი უბ­დ­ნი­ე­რე­სი დედა აღ­მოჩ­ნდა, რად­გა­ნაც 1988 წელს მას საბ­ჭო­თა ხე­ლი­სუფ­ლე­ბამ სამ­შობ­ლო­დან გას­ვლის უფ­ლე­ბა მის­ცა იმის­თვის, რომ უცხო­ეთ­ში წა­სულ შვილს შეხ­ვედ­რო­და. 1988 წლის აგ­ვის­ტო იყო. მსა­ხი­ობს მუდ­მი­ვი შიში ჰქონ­და, რომ მისი შვი­ლი "კა­გე­ბეს" არ ჩა­ვარ­დნო­და ხელ­ში, თუმ­ცა მის წარ­მა­ტე­ბა­ში ეჭვი არას­დროს შეჰ­პარ­ვია, რად­გა­ნაც ლექ­სო მუ­სი­კას ბავ­შვო­ბი­დან წერ­და, რაც ძა­ლი­ან ახა­რებ­და კომ­პო­ზი­ტორ მა­მას. პა­ტა­რას ეზო­ში ბავ­შვებ­თან თა­მაშს, რო­ი­ალ­თან ჯდო­მა ერ­ჩივ­ნა. თა­ვი­დან­ვე დიდ მო­მა­ვალს უწი­ნას­წარ­მე­ტყვე­ლებ­დნენ, რა­შიც არ სცდე­ბოდ­ნენ...

ცხრა წლი­სამ ორ­კესტრთან ერ­თად და­უკ­რა...

...მი­ლი­ო­ნერ­თა სა­კუ­რორ­ტო ქა­ლაქ ვესთ-პალმ-ბი­ჩის (ფლო­რი­დის შტა­ტი) - უზარ­მა­ზა­რი სა­კონ­ცერ­ტო დარ­ბა­ზი გა­და­ტე­ნი­ლი იყო, სცე­ნა­ზე ელა ფი­ცჯე­რალ­დი მღე­რო­და, ხან­გრძლი­ვი ტა­ში­სა და ოვა­ცი­ე­ბის პირ­ვე­ლი ნა­კა­დი ჩა­ცხრა, ელა მიკრო­ფონ­თან მი­ვი­და და მა­ყუ­რე­ბელს მი­მარ­თა: "დღეს მე და ოს­კარ პი­ტერ­სონ­მა გა­ვი­ცა­ნით უნი­ჭი­ე­რე­სი ახალ­გაზ­რდა პი­ა­ნის­ტი, რო­მელ­მაც მოგ­ვა­ჯა­დო­ვა თა­ვი­სი მუ­სი­კით. იგი ახლა ამ დარ­ბაზ­შია: იც­ნობ­დეთ, ლექ­სო თო­რა­ძე! ხვალ მას ამ დარ­ბაზ­ში კონ­ცერ­ტი აქვს, გირ­ჩევთ ყვე­ლას, მოხ­ვი­დეთ და მო­უს­მი­ნოთ, უდი­დეს სი­ა­მოვ­ნე­ბას მი­ი­ღებთ!"

ნუგ­ზარ შა­რია

პირ­ვე­ლი ფილ­მი "ენ­გუ­რის ნა­პი­რებ­ზე" იყო, რო­მელ­საც მოჰ­ყვა: "აბე­სა­ლომ და ეთე­რი", "ხე­ვის­ბე­რი გოჩა", "პა­ლი­ას­ტო­მი"... 1966 წელს შუა აზი­ა­ში ფილ­მის ("ღა­ლა­ტი") გა­და­ღე­ბებ­ზე უმ­ძი­მე­სი ტრავ­მა მი­ი­ღო - გა­მოქ­ვა­ბულ­ში ცხე­ნი და­ცურ­და და ფე­ხებ­ზე და­ე­ცა, მაგ­რამ გა­დარ­ჩა... მერე ბავ­შვო­ბის მე­გო­ბარ­მა ურ­ჩია კი­ნო­რე­ჟი­სო­რო­ბის­თვის მო­ე­კი­და ხელი და მოს­კოვ­ში უმაღ­ლეს სა­რე­ჟი­სო­რო კურ­სებ­ზე ჩა­სა­ბა­რებ­ლად წა­ვი­და. რო­დე­საც მოს­კო­ვი­დან თბი­ლის­ში დაბ­რუნ­და, აქ არც რე­ჟის­ო­რად მი­ი­ღეს და არც - მსა­ხი­ო­ბად.…

"იმის გამო, რომ კო­მუ­ნის­ტუ­რი პარ­ტი­ის წევ­რი არ ვი­ყა­ვი და არ ვმსა­ხუ­რობ­დი საბ­ჭო­თა ჯარ­ში, შტატ­ში არ­სად არ ვყო­ფილ­ვარ. ხელ­ფასს მხო­ლოდ ფილ­მე­ბის გა­და­ღე­ბის პე­რი­ოდ­ში ვი­ღებ­დი, ფილ­მის გა­და­ღე­ბა მთავ­რდე­ბო­და და ხელ­ფა­სიც აღარ მქონ­და. დამ­ნა­შა­ვე იყო კი­ნოს­ტუ­დი­ის მა­შინ­დე­ლი დი­რექ­ტო­რი, რო­მელ­საც ჩემ მი­მართ პი­რა­დი მო­ტი­ვი ჰქონ­და. ყვე­ლა კარი და­მი­ხუ­რეს, ქუ­ჩა­ში აღ­მოვ­ჩნდი, ჩემი სცე­ნა­რე­ბი და­ი­წუ­ნეს... ერთი ფილ­მის გა­და­ღე­ბა­ზე ვმუ­შა­ობ­დი, რე­ჟის­ო­რად, მაგ­რამ როცა ფილ­მი ("სე­მი­რა­მი­დას ბა­ღე­ბი") დას­რულ­და, ჩემი სა­ხე­ლი არ ახ­სე­ნეს... სხვა გა­მო­სა­ვა­ლი არ მქონ­და - ჩემი თა­ვის­თვის უნდა მე­პატ­რო­ნა! ერთ დღე­საც კი­ნოს­ტუ­დი­ა­ში ოფი­ცი­ა­ლუ­რი გან­ცხა­დე­ბა დავ­ტო­ვე: "მე, ნუგ­ზარ შა­რია, ვან­თა­ვი­სუფ­ლებ ჩემ სამ­სა­ხურს კი­ნო­ფილმში "სე­მი­რა­მი­დას ბა­ღე­ბი", ვი­ნა­ი­დან ვტო­ვებ სა­ქარ­თვე­ლოს და სა­მუ­და­მოდ მივ­დი­ვარ უცხო­ეთ­ში," - ამ­ბობს ნუგ­ზარ შა­რია.

საბ­ჭო­თა იმ­პე­რია 1970 წელს 29 წლი­სამ და­ტო­ვა... მსოფ­ლი­ოს 37 რე­ჟი­სორ­თან აქვს ნა­მუ­შე­ვა­რი, მათ შო­რი­საა უოლტ დის­ნეი, თუმ­ცა ვერ ივი­წყებს მი­ხე­ილ ჭი­ა­უ­რე­ლის ფრა­ზას, რო­მე­ლიც რე­ჟი­სორ­მა ფილ­მის "ენ­გუ­რის ნა­პი­რებ­ზე" ნახ­ვის შემ­დეგ უთხრა: "შვი­ლო, მე ეს ფილ­მი არ მო­მე­წო­ნა, მაგ­რამ კი­ნო­ხე­ლოვ­ნე­ბა­ში ღვთის ნა­ჩუ­ქა­რი ტა­ლან­ტი ხარ! ეს როლი და­ი­ვი­წყე და თუ მე­ო­რე როლი მი­ი­ღე, იმა­ზე იფიქ­რე!" იხ­სე­ნებს ასე­ვე რე­ჟი­სორ­სა და პე­და­გოგს ლილი იო­სე­ლი­ანს, რო­მელ­ზეც ამ­ბობს, რომ ტექ­სტზე მუ­შა­ო­ბა მან ას­წავ­ლა. ემიგ­რა­ცი­ა­ში უკვე 40 წელ­ზე მეტი აქვს გა­ტა­რე­ბუ­ლი. რო­გორც მსა­ხი­ო­ბი ამ­ბობს, ამ წლებს არაფ­რად მი­იჩ­ნევს, რად­გა­ნაც ის პე­რი­ო­დი სამ­შობ­ლოს გა­რე­შე იყო. მი­უ­ხე­და­ვად უცხო­ეთ­ში მიღ­წე­უ­ლი წარ­მა­ტე­ბი­სა, თვლის, რომ ისევ 29 წლის არის...

მი­ხე­ილ ფო­ფხა­ძე (დღეს დე­კა­ნო­ზი მი­ქა­ე­ლი, იგი­ვე ლუკა ბე­თა­ნე­ლი)

80-იან წლებ­ში ის მუ­სი­კო­სი იყო, გი­ტა­რის­ტი და უკ­რავ­და რო­კჯ­გუფ­ში "თე­ატ­რო­ნი", რომ­ლის სო­ლის­ტი მე­რაბ სე­ფაშ­ვი­ლი გახ­ლდათ. თა­ვი­სუფ­ლე­ბის­კენ სწრაფ­ვა ყო­ველ­თვის ჰქონ­და ამ ადა­მი­ანს და ერთხე­ლაც, უცხო­ეთ­ში ერთ-ერთი სა­გას­ტრო­ლო გას­ვლი­სას მო­ა­ხერ­ხა და უცხო­ეთ­ში დარ­ჩა. მოკ­ლედ, ჯგუფ­თან ერ­თად ქვე­ყა­ნა­ში აღარ დაბ­რუ­ნე­ბუ­ლა. ამის გამო, "კა­გე­ბეს" გარ­კვე­უ­ლი პე­რი­ო­დის გან­მავ­ლო­ბა­ში რო­კჯ­გუ­ფის წევ­რე­ბი და­კი­თხვებ­ზე დაჰ­ყავ­და, ამის შე­სა­ხებ მე­რაბ სე­ფაშ­ვილ­საც ჟურ­ნა­ლის­ტებ­თან არა­ერ­თხელ უსა­უბ­რია...

მი­ხე­ილ ფო­ფხა­ძემ აშშ-ში ემიგ­რან­ტუ­ლი ცხოვ­რე­ბა და­ი­წყო... წლე­ბის შემ­დეგ კი, მღვდლად ეკურ­თხა და იქ მარ­თლმა­დი­დებ­ლურ ტა­ძარ­ში სა­სუ­ლი­ე­რო ღვაწლს შე­უდ­გა, თუმ­ცა წლე­ბის გან­მავ­ლო­ბა­ში ლუკა ბე­თა­ნე­ლის ფსევ­დო­ნი­მით მსა­ხუ­რობ­და "რა­დიო თა­ვი­სუფ­ლე­ბის" ("ამე­რი­კის ხმა" ვა­შინგტო­ნი­დან) ქარ­თულ ბი­უ­რო­ში, სა­დაც სის­ტე­მა­ტუ­რად გად­მოს­ცემ­და რე­პორ­ტა­ჟებს.

დე­კა­ნო­ზი მი­ქა­ე­ლი უკვე 10 წე­ლია, რაც სა­ქარ­თვე­ლოს და­უბ­რუნ­და და სუ­ლი­ერ ღვაწლს აქ გა­ნაგ­რძობს. ამ­ჟა­მად იგი ქა­შუ­ე­თის ტაძ­რის წი­ნამ­ძღვა­რია...

ლალი ფა­ცია

AMBEBI.GE