მე­ო­რე მსოფ­ლიო ომში სა­ქარ­თვე­ლომ 750 ათა­სი ქარ­თვე­ლი გაგ­ზავ­ნა. მათ­გან 300 ათას­ზე მეტი და­ი­ღუ­პა ან უგზო-უკვლოდ და­ი­კარ­გა... მას შემ­დეგ 70 წელ­ზე მეტი გა­ვი­და, მაგ­რამ შინ­მო­უს­ვლელ ქარ­თვე­ლებს დღემ­დე ეძე­ბენ ოჯა­ხის წევ­რე­ბი და ნა­თე­სა­ვე­ბი... ცნო­ბი­ლია, რომ ქერ­ჩის ნა­ხე­ვარ­კუნ­ძუ­ლის ბრძო­ლებ­ში 224-ე ქარ­თუ­ლი დი­ვი­ზია მო­ნა­წი­ლე­ობ­და, რო­მე­ლიც თით­ქმის მთლი­ა­ნად გა­ნად­გურ­და. და­კარ­გუ­ლად ით­ვლე­ბო­და მათი პი­რა­დი მო­ნა­ცე­მე­ბიც...

ჩვენს მიერ მე­ო­რე მსოფ­ლიო ომზე მომ­ზა­დე­ბულ სტა­ტი­ებს უამ­რა­ვი გა­მოხ­მა­უ­რე­ბა მოჰ­ყვა. რე­დაქ­ცი­ა­ში გვეს­ტუმ­რა ადა­მი­ა­ნი, რო­მელ­მაც აღ­მზრდე­ლი ბე­ბი­ის­თვის მი­ცე­მუ­ლი პი­რო­ბა შე­ას­რუ­ლა და მისი სიკ­ვდი­ლის შემ­დეგ, ქერჩში, ბა­ბუ­ის, ბე­ბი­ის ძმის საფ­ლა­ვის მო­სა­ძებ­ნად გა­ე­შუ­რა...

მა­მუ­კა კვა­რა­ცხე­ლია:

- ბე­ბი­ა­ჩე­მი, ეკა­ტე­რი­ნე (ქარ­თლუ­რად, კატო), რო­მე­ლიც დე­და­სა­ვით მიყ­ვარ­და, მთე­ლი ცხოვ­რე­ბა ელო­და მის ერ­თა­დერთ ძმას, ქი­ტას, რო­მე­ლიც მე­ო­რე მსოფ­ლიო ომში 19 წლის წა­უყ­ვა­ნი­ათ. რად­გან ოჯახ­ში ერთი ბიჭი იყო, რამ­დენ­ჯერ­მე გა­დარ­ჩე­ნი­ლა, მაგ­რამ ერთ დღეს სოფ­ლის თავ­მჯდო­მა­რის შვილს მოს­ვლია გაწ­ვე­ვა და იმა­ნაც შვი­ლის ნაც­ვლად ქი­ტას უკრა ომში თავი... ვერც იმ სოფ­ლის თავ­მჯდო­მა­რის ოჯახ­მა გა­ი­ხა­რა თურ­მე: ყვე­ლა და­ი­ხო­ცაო, ვერც შვილ­მა გა­ი­ხა­რა და ოჯა­ხი მთლი­ა­ნად ამო­წყდა...

ქი­ტას და­ბა­დე­ბამ­დე ბე­ბი­ას მშობ­ლებს სამ­ჯერ ეყო­ლათ ვაჟი, მაგ­რამ სხვა­დას­ხვა დროს, სხვა­დას­ხვა მი­ზე­ზით სა­მი­ვე გარ­და­იც­ვა­ლა. ქიტა მე­ო­თხე "მცდე­ლო­ბა" იყო. ვი­ღა­ცას ურ­ჩე­ვია, - თუ ახ­ლაც ვაჟი შე­გე­ძი­ნე­ბათ, უფ­ლის სა­ხე­ლი სა­არ­ქვი­თო და მა­თაც და­უ­ჯე­რე­ბი­ათ. პირ­და­პირ ქრის­ტე ვერა, მაგ­რამ ქიტა და­არ­ქვეს. მარ­თლაც, მე­ო­რე მსოფ­ლიო ომის და­წყე­ბამ­დე, არას­დროს არა­ფე­რი წა­მოს­ტკე­ნი­აო, - იგო­ნებ­და ბე­ბი­ა­ჩე­მი...

- ქერჩში იბ­რძო­და?

- დიახ, ქერჩში იბ­რძო­და და სა­ში­ნე­ლი პი­რო­ბე­ბი­სა და გან­საც­დე­ლის მი­უ­ხე­და­ვად, დებს წე­რი­ლებს, შეძ­ლე­ბის­დაგ­ვა­რად ხში­რად უგ­ზავ­ნი­და და სულ ხუმ­რობ­და. ბე­ბი­ას თვა­ლის­ჩი­ნი­ვით ჰქონ­და მისი წე­რი­ლე­ბი შე­ნა­ხუ­ლი, ახლა მე ვი­ნა­ხავ... ომში იყო, მაგ­რამ ეტყო­ბა, უშიშ­რად იყო, დებს ხში­რად წერ­და სა­ხა­ლი­სო წე­რი­ლებს. ბე­ბი­ა­ჩე­მი სულ მის ხსე­ნე­ბა­ში იყო, - ოც­ნე­ბად ჰქონ­და გა­დაქ­ცე­უ­ლი მისი ნახ­ვა.

წა­ი­კი­თხეთ: ქერჩში ნა­პოვ­ნი ნეშ­ტის სა­ი­დუმ­ლო - "ირაკ­ლი ბა­და­ლაშ­ვი­ლი მა­მა­ჩე­მია, მაგ­რამ მე­ო­რე მსოფ­ლიო ომი­დან ცო­ცხა­ლი დაბ­რუნ­და..."

არა­სო­დეს უთ­ქვამს, და­ი­ღუ­პაო, - ომში და­ი­კარ­გაო, ამ­ბობ­და ტი­რი­ლით. რო­გორც ბე­ბია და შვი­ლიშ­ვი­ლი კი არა, რო­გორც მე­გობ­რე­ბი ისე ვი­ყა­ვით, ორ­ჯერ გა­და­ვარ­ჩი­ნე სიკ­ვდილს... დავ­პირ­დი, ქერჩში ჩა­ვალ და შენი ძმის საფ­ლავს ვი­პო­ვი-მეთ­ქი. 91 წლის გარ­და­იც­ვა­ლა... წას­ვლამ­დე, სო­ფელ ატენ­ში ავე­დი და მისი მშობ­ლე­ბის საფ­ლა­ვი­დან რამ­დე­ნი­მე პეშ­ვი მიწა ავი­ღე. იქა­ურ კაცს, რო­მე­ლიც ბე­ბი­ის სა­ფი­ცა­რი ძმის ომში წაყ­ვა­ნას მოს­წრე­ბია, სუფ­თა ღვი­ნო გა­მო­ვარ­თვი, ქერჩში წა­სა­ღე­ბად მინ­და-მეთ­ქი... ეს იყო, 2005 წელს. კი­ე­ვი­დან ქერჩში ჩა­სულ­მა, სას­ტუმ­რო­ში­ვე და­ვი­წყე იმის გარ­კვვე­ვა, სად უნდა მე­პო­ვა ქარ­თვე­ლე­ბის საფ­ლა­ვე­ბი...

- ქარ­თვე­ლი მე­ომ­რე­ბის სა­საფ­ლაო ცალ­კე იყო?

- დიახ... ად­გი­ლობ­რი­ვებ­მა მი­თხრეს, აქ ერთი ქარ­თვე­ლი კაცი ცხოვ­რობს, რო­მე­ლიც ქარ­თველ­თა საფ­ლა­ვებს უვ­ლის და პატ­რო­ნობ­სო. ვი­პო­ვე ეს კაცი, თუმ­ცა, სამ­წუ­ხა­როდ, მისი სა­ხე­ლი და გვა­რი, დრომ და ემო­ცი­ამ და­მა­ვი­წყა, რაც ძა­ლი­ან მა­წუ­ხებს, რად­გან მისი დახ­მა­რე­ბით, მო­ვი­ა­რეთ მთე­ლი ქერ­ჩი, ქარ­თველ­თა 6 სა­საფ­ლაო ვნა­ხეთ, სა­დაც ათა­სო­ბით ჩვე­ნი თა­ნა­მე­მა­მუ­ლე გა­ნის­ვე­ნებ­და...

- ქიტა პა­პას საფ­ლავს მი­ა­გე­ნით?

- ძა­ლი­ან დიდ­ხანს ვე­ძე­ბე... იქა­ურ კო­მი­სა­რი­ატ­სა და არ­ქი­ვის სახ­ლშიც ვე­ძე­ბე, მაგ­რამ ვე­რა­ნა­ირ სა­ბუთს ვერ მი­ვა­გე­ნი... მერე, ქარ­თვე­ლე­ბის ყვე­ლა­ზე დიდ სა­საფ­ლა­ო­ზე წაგ­ვიყ­ვა­ნა იმ კაც­მა, სა­დაც თა­ვად მას, შე­სას­ვლელ­თან მო­ნუ­მენ­ტი ჰქონ­და აგე­ბუ­ლი, სა­ეკ­ლე­სიო ზა­რი­თა და ქარ­თუ­ლი წარ­წე­რით: "მგზავ­რო, შე­ჩერ­დი, აქ შენ­თვის და­ღუ­პუ­ლე­ბი წვა­ნან!.."

ეს ად­გი­ლი, სა­საფ­ლა­ოს ტე­რი­ტო­რია, უკ­რა­ი­ნე­ლი ცოლ-ქმრის, გვა­რად მი­ლოს­ლავ­სკე­ბის (ან მი­როს­ლავ­სკე­ბის) ყო­ფი­ლა. მო­ხუ­ცე­ბი, ავ­ტო­მა­ტის ჯერს რომ გა­ი­გო­ნებ­დნენ, უკვე იცოდ­ნენ, რომ გერ­მა­ნელ­მა ფა­შის­ტებ­მა საბ­ჭო­თა ჯა­რის­კა­ცი დახ­ვრი­ტეს და ღამე, ჩუ­მად მი­ე­პა­რე­ბოდ­ნენ, გვა­მი სახ­ლში მოჰ­ქონ­დათ და ქრის­ტი­ა­ნუ­ლად მარ­ხავ­დნენ. სა­ბუ­თებს კი ინა­ხავ­დნენ. ომის დას­რუ­ლე­ბის შემ­დეგ, ეს დიდი რის­კის ფა­სად შე­ნა­ხუ­ლი დო­კუ­მენ­ტა­ცია ად­გი­ლობ­რი­ვი კო­მი­სა­რი­ა­ტის­თვის გა­და­უ­ცი­ათ. მათი ეზო კი, სა­საფ­ლა­ოდ ქცე­უ­ლა... დაკ­რძა­ლულ­თა დიდი უმე­ტე­სო­ბა ქარ­თვე­ლე­ბი იყ­ვნენ. რამ­დე­ნი­მე სო­მე­ხიც იყო, სა­ვა­რა­უ­დოდ, თბი­ლი­სე­ლი სომ­ხე­ბი... რო­გორც უკ­რა­ი­ნა­ში მცხოვ­რებ­მა ქარ­თველ­მა გვი­ამ­ბო, შემ­დეგ, დრო­თა გან­მავ­ლო­ბა­ში, ძა­ლი­ან ბევ­რს ჩა­მო­ა­კი­თხა ჭი­რი­სუ­ფალ­მა, ზოგ­მა სა­ქარ­თვე­ლო­შიც გა­და­ას­ვე­ნა ოჯა­ხის წევ­რის ნეშ­ტი თურ­მე. ვინც ეს ვერ მო­ა­ხერ­ხა, - საფ­ლა­ვის ქვა და­უდ­გა.

წა­ი­კი­თხეთ: ქერჩში და­კარ­გუ­ლე­ბის კვალ­დაკ­ვალ - "ბლი­ა­ძე­ე­ბის ოჯა­ხი­დან, ერთ დღეს ოთხი ადა­მი­ა­ნი, მამა და სამი ბიჭი წა­უყ­ვა­ნი­ათ..."

ბევ­რი ვიწ­ვა­ლე, მაგ­რამ ქიტა პა­პას საფ­ლა­ვი ვერც იქ ვი­პო­ვე... უკ­რა­ი­ნე­ლი მო­ხუ­ცე­ბის ეზო-სა­საფ­ლა­ოს კე­დელ­ზე საბ­ჭო­თა მთავ­რო­ბას დიდი სტე­ლა ჰქონ­და გა­კე­თე­ბუ­ლი, სა­დაც თუ­ჯის თითო ოთხკუ­თხედ­ზე ან­ბა­ნის მი­ხედ­ვით, დაკ­რძა­ლუ­ლი ჯა­რის­კა­ცე­ბის გვა­რე­ბი იყო ამოტვიფ­რუ­ლი... ვი­ფიქ­რე, აქ მა­ინც ვი­პო­ვი ქი­ტას გვარს-მეთ­ქი, მაგ­რამ თით­ქოს ბე­დის უკუღ­მარ­თო­ბით, მა­ინც და მა­ინც "შ" ასოს გა­ყო­ლე­ბა­ზე მი­წე­რი­ლი გვა­რე­ბის ნი­შა­ნი იყო და­კარ­გუ­ლი... შემ­დეგ ვნა­ხე, რომ ქარ­თვე­ლი მე­ომ­რე­ბის სუ­რა­თე­ბი და­ემტვრი­ათ... ეს ის პე­რი­ო­დი იყო, რო­დე­საც, რუ­სეთ­ში ან­ტი­ქარ­თუ­ლი ის­ტე­რია მძვინ­ვა­რებ­და და ეტყო­ბა, ვი­ღა­ცამ, არც მისი მშვი­დო­ბი­ა­ნი ცხოვ­რე­ბის­თვის თავ­და­დე­ბუ­ლი მე­ომ­რე­ბის ხსოვ­ნა და­ინ­დო... ერთი სი­ტყვით, ვერ ვნა­ხე ქი­ტას საფ­ლა­ვი. ამ სა­საფ­ლა­ოდ ქცე­ულ ეზო­ში, ვი­ჯე­ქი და ბავ­შვი­ვით ვტი­რო­დი...

- შე­საძ­ლოა, იყო ჩა­მო­ნათ­ვალ­ში, ვიდ­რე ვან­და­ლიზმს ჩა­ი­დენ­დნენ.

- შე­საძ­ლოა, მაგ­რამ მე ვერ ვი­პო­ვე ან ვერ მი­ვუს­წა­რი... ბე­ბი­ას ბოლო სურ­ვი­ლი ვერ ავუს­რუ­ლე. მა­ში­ნაც და ახ­ლაც თავს იმით ვიმ­შვი­დებ, რომ იმ ქარ­თვე­ლე­ბის სუ­ლებს მო­ვე­ფე­რე, ვინც ბრძო­ლის ველ­ზე, ბე­ბი­ა­ჩე­მის სა­ფი­ცარ ძმას­თან ერ­თად და­ე­ცა. იქ ერთი ვი­პო­ვე უც­ნო­ბი ქარ­თვე­ლი ჯა­რის­კა­ცის საფ­ლა­ვი, მის საფ­ლა­ვის ქვა­ზე არა­ფე­რი ეწე­რა. შე­საძ­ლოა, ჭი­რი­სუ­ფა­ლიც არ დარ­ჩა. ქიტა პა­პას­თვის გან­კუთ­ვნი­ლი მისი სოფ­ლი­დან წა­ღე­ბუ­ლი ქარ­თუ­ლი მიწა იმ ჯა­რის­კაცს და­ვა­ყა­რე გულ­ზე და ატე­ნუ­რი ღვი­ნით ყვე­ლა და­ღუ­პუ­ლი ქარ­თვე­ლის შე­სან­დო­ბა­რი ვთქვით...

ფრაგ­მენ­ტე­ბი ქიტა შუღ­ლი­აშ­ვი­ლის მიერ ქერ­ჩი­დან მო­წე­რი­ლი წე­რი­ლე­ბი­დან:

"დებო, ახლა თქვე­ნი ნახ­ვა ძა­ლი­ან და დე­და­ჩე­მის ჯავ­რი მაქვს... რო­გორ იქ­ნე­ბით, რო­გორ ცხოვ­რობთ... მო­მი­კი­თხეთ ნაც­ნო­ბე­ბი ყვე­ლა. მე ახლა ვარ სომ­ხის სახ­ლში, რო­გორც დედა ისე გვივ­ლის ეს ქალი. მე და ერთი თბი­ლი­სე­ლი ბიჭი ვართ. იმის­თა­ნა სუფ­თა­თა ვართ. ჯერ­ჯე­რო­ბი­თი კარ­გად ვართ. მერე არ ვიცი, რო­გორ ვიქ­ნე­ბი..."

"სა­ლა­მი დას, ლი­დას... ჩემო საყ­ვა­რე­ლო დაო, ლიდა. გი­სურ­ვებ ცხოვ­რე­ბა­ში წინსვლას და მუ­დამ ფე­ხის ნა­ბიჯ­ზე გა­მარ­ჯვე­ბას. მარ­თა­ლია, მალ­მა­ლე მომ­დის შენი წე­რი­ლი, მაგ­რამ უფრო მალ­მა­ლე გა­მო­მიგ­ზავ­ნე და ზა­პას­ნოი ფურ­ცლე­ბიც გა­მო­ა­ტა­ნეთ, თორე ქა­ღალ­დზე ცოტა უკაც­რა­ვა­თა ვარ... ახლა ლიდა ამ წე­რილს რომ ვწე­რამ, ერთი გოგო მარ­ჯვნივ მიმ­შვე­ნებს გვერ­დსა და მე­ო­რე მარ­ცხნივ. რუ­სის დუნ­კე­ე­ბი არი­ან. ოთახ­ში ვწერ ლამ­ფა­ზე. ახლა ნახ­ვამ­დის სუყ­ვე­ლას... 4/11.43წელი".

"სა­ლა­მი დაო, კატო... ჩვე­ნებს უთხა­რით, წე­რილ­ზე ნუ და­მენ­დუ­რე­ბი­ან. ჯერ ვერ მივ­წერ, მერე იმა­თაც გა­მო­ვუგ­ზავ­ნი. ახლა იმ­დე­ნად არ მცა­ლი­ან. წინა ხაზ­ზე ვარ უკვე. ორ­ჯერ ვი­ყა­ვი, მაგ­რამ გა­დავ­რჩი... ეხლა არ ვიცი... კი­დევ მოგ­წე­რამ თუ გა­დავ­რჩი. დე­და­ჩე­მის ამ­ბა­ვიც გა­მა­გე­ბი­ნე რო­გორ არის, ცო­ცხა­ლია, თუ არა. კატო, ჩემი ვე­ლო­სი­პე­დის საქ­მე რო­გორ არის, ვის­თან არის. მომ­წე­რე... იქ­ნებ სულ და­ჟან­გე­ბუ­ლია ან დამ­ტვრე­უ­ლია. კატო ჩვე­ნი ბი­ჭე­ბი ვინ ჩა­მო­ვი­და ჯა­რი­დან, ან ვინ წა­იყ­ვა­ნეს, ან ვინ არის სახ­ლში, მომ­წე­რე. ახლა ნახ­ვამ­დის... 5 ოქ­ტომ­ბე­რი. 1943 წელი"

ეს იყო ბოლო წე­რი­ლი, რო­მე­ლიც ქიტა შუღ­ლი­აშ­ვილ­მა ოჯახს გა­მო­უგ­ზავ­ნა. შემ­დეგ მის შე­სა­ხებ ინ­ფორ­მა­ცია არ მო­სუ­ლა. დები მას და­ღუ­პუ­ლად არას­დროს მო­იხ­სე­ნი­ებ­დნენ, და­ი­კარ­გაო, ამ­ბობ­დნენ...

ლალი პა­პას­კი­რი

"არ­სე­ნა­ლი"