გერმანელ ტყვეებზე გამოქვეყნებულ ჩვენს სტატიებს ბევრი გამოეხმაურა, რაც ადასტურებს, რომ ერის გენეტიკურ ცნობიერებაზე - პატივი მიაგოს მიცვალებულებს, თუნდაც მტრისას, დრო-ჟამი ვერ მოქმედებს. რუსთავის გზასაც ამის გამო დავადექი - აქ, ჭყონდიდელის დასახლებაში, გერმანელ ტყვეთა ყოფილ სასაფლაოზე, გეოლოგებმა 80 სმ სიღრმეზე ადამიანის ჩონჩხი იპოვეს. რუსთავის წმინდა ნინოს სახელობის ეკლესიის წინამძღვარმა დეკანოზმა სერგი კასრაძემ ჩონჩხი თავის ადგილზევე დააკრძალვინა - მიცვალებულის შეწუხება საგანგებო საეკლესიო ნებართვის გარეშე დიდი ცოდვააო. მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ აქ, ნახევრად უდაბნოში, ქალაქსა და 700 ჰა-ზე გადაჭიმულ მეტალურგიულ ქარხანას ასეულობით გერმანელი ტყვე 11 წელი აშენებდა.
უჭირისუფლო მიცვალებულების სასაფლაო რამდენიმე ჰექტარზე იყო, ახლა 3 ჰექტარიღაა დარჩენილი - საბჭოთა ხელისუფლებამ რუსთავში მეტალურგიული მრეწველობის განვითარება განიზრახა და ტყვეთა ძვლებზე მცირე საწარმოები ააშენა.
- 1985 წელს აქ საწარმოში ვმუშაობდი. ახლოს ახალი ქარხნის აშენება დაიწყეს, - მითხრა ზეინკალმა, - მუშები ჰყვებოდნენ, - ექსკავატორს მიწიდან ძვლები ამოაქვსო. ამ ამბავმა ისე შემზარა, იქით არ ვიხედებოდი. ერთ დღეს ჩვენმა მუშამ თავის ქალა დაზგაზე დამიდო, - ნახე, რა ვიპოვეო!..
ახლაც მეცოდება ის უპატრონო მკვდრები, რომელთა გულზე ქარხნები აშენდა; ეგენიც ჩვენნაირი უბრალო ადამიანები იყვნენ, ვიღაცამ თოფი მისცა ხელში და ომში გააგდო.
უცხო მიწაში ჩაწვნენ და იქაც სამარე მოუშალეს...
ბატონ ნოდარს როცა ვუთხარი, - ერთი ტყვის ჩონჩხი ახლაც გამოჩნდა გათხრებისას-მეთქი, თავი გადააქნია: - ძვლებზე შენებამ კარგი არაფერი მოგვიტანა, ჩვენი ადათ-წესი რასაც მოითხოვს, ის უნდა გავაკეთოთ - თუკი ჩვენს ქალაქში გერმანელების სასაფლაოდან დარჩა რაიმე მონაკვეთი, უნდა აღდგეს, ამით იქნებ გამოვისყიდოთ ჩვენი საბჭოთა წინაპრების ცოდვაო...