თბილისის ცენტრალური მოედანი, რომელიც ოდესღაც გარეუბანი იყო - უცნობი ფაქტები "თავისუფლების მოედნის" შესახებ
"თავისუფლების მოედანი" ერთ-ერთი მთავარი მოედანია თბილისში, რომელსაც ორი საუკუნის ისტორია აქვს. მას არსებობის მანძილზე არაერთი სახელი ჰქონდა.
თავიდან ქალაქის გალავნის გარეთ მოქცეული უკაცრიელი ადგილი გახლდათ. ლესელიძის ქუჩისა და მოედნის კვეთაზე ქალაქის ერთ-ერთი კარიბჭე - "კოჯრის კარი" იყო, საიდანაც ორი გზა იწყებოდა: ერთი - რუსთაველის გამზირისკენ, მეორე - ლეონიძის ქუჩით კოჯრისკენ მიემართებოდა. მინდორს სოლოლაკის ხევი (მოგვიანებით "ავანანთხევი") კვეთდა. ხევს მტკვრისკენ, სოლოლაკის ქედის ფერდობიდან წამოსული ნიაღვარი ჩამოდიოდა ხოლმე. ეს მდინარე კავკასიის მეფისნაცვლის, მიხეილ ვორონცოვის ბრძანებით, 1840-იან წლებში აგურის კოლექტორით გადახურეს, ადგილი მოასწორეს და მასზე, ვორონცოვისვე მითითებით, მთელს კავკასიაში პირველი ოპერა ააშენეს...
როგორც აღვნიშნეთ, 1801 წლამდე ეს ადგილი გარეუბანი იყო, რომელსაც გარეთუბანს ეძახდნენ. ხალხი კი შეშის მოედნად მოიხსენიებდა, რადგანაც ტფილისის მახლობელი სოფლებიდან ურმებით მოზიდულ შეშას იქ ჰყიდდნენ. შემდეგ რუსულმა ადმინისტრაციამ მოედნის კუთხეში, კავკასიის არმიის შტაბი ააშენა და ეს ადგილი შტაბის მოედნად მონათლეს (შეშისა და შტაბის მოედანი - ორივე სახელწოდება არაოფიციალური იყო, მხოლოდ ხალხი ეძახდა).
ოფიციალური სახელწოდება პირველად 1828 წელს მიუნიჭებიათ. 1829 წელს რუსეთ-ოსმალეთის ომში, რუსეთის ჯარის მიერ ერევნის ციხე-ქალაქთან გამარჯვების აღსანიშნავად, სარდალ პასკევიჩს ერევნის გრაფის წოდება მიენიჭა, ხოლო თბილისის მთავარ მოედანს მის პატივსაცემად "პასკევიჩ-ერევანსკი", შემოკლებით "ერევანსკი" დაარქვეს.
1851 წელს მოედანზე თეატრისა და ქარვასლის შენობა დასრულდა, ამის გამო, ერთი პერიოდი, მოედანს "თეატრალურს" უწოდებდნენ. 1917 წელს კი ნიკოლოზ II-ის ჩამოგდების შემდეგ რევოლუციური პარტიების ლიდერებმა გადაწყვიტეს, რომ თბილისის მთავარ მოედანს "თავისუფლების მოედანი" რქმეოდა. საქართველოს გასაბჭოების მერე კი "ზაკფედერაცია" დაერქვა. 1940 წელს მოედანს ლავრენტი ბერიას სახელი უწოდეს. ბერიას დახვრეტის შემდეგ (1953 წელი) კი ვლადიმერ ლენინის სახელი მიანიჭეს. 1990 წლიდან, უზენაესი საბჭოს თავმჯდომარის, ზვიად გამსახურდიას ინიციატივით, მოედანმა ძველი სახელი - "თავისუფლების მოედანი" დაიბრუნა.
იქაურობის განაშენიანება XIX საუკუნის პირველ ნახევარშიი დაიწყო. მოედნის მაშინდელი შენობები დღესაც არის შემორჩენილი... საქართველოს გასაბჭოების შემდეგ, 1922 წელს მოედანზე რევოლუციონერ კამოს ძეგლი დადგეს, მაგრამ მალე აიღეს. 1930-იან წლებში მოედნის რეკონსტრუქცია ჩატარდა, რასაც ქარვასლის შენობა შეეწირა. აღებული ქარვასლის ადგილას უნდა აგებულიყო მარმარილოს ტრიბუნა ლენინის ქანდაკებით. მარმარილოს ტრიბუნა ააგეს, მაგრამ ძეგლი არ დაუდგამთ.
1950-იანი წლებში ტრიბუნაც მოშალეს და ლენინის ძეგლი საზეიმოდ გახსნეს, რომელიც 1991 წელს ხალხის თანდასწრბით მოანგრიეს. მისი ადგილი მოგვიანებით შადრევანმა დაიკავა.
- 2006 წლის 23 ნოემბერს, მოდანზე სვეტზე ამხედრებული წმინდა გიორგის 40-მეტრიანი ქანდაკება აღიმართა (მოქანდაკე ზურაბ წერეთელი). ამ ძეგლის აღმართვა პრეზიდენტ სააკაშვილის ინიციატივა იყო. ეს არის 27-ტონიანი 9 მეტრი სიმაღლის ქანდაკება, რომელზეც 2 კილოგრამი ოქრო დაიხარჯა. "თავისუფლების ქანდაკება" თბილისისთვის ავტორის საჩუქარი იყო. როდესაც საძირკველს თხრიდნენ, მშენებლები ძველი თეატრის დარბაზში აღმოჩდნენ...
მოედნის მთავარი ნაგებობა ქალაქის თვითმართველობის შენობაა (აგებული 1830-იანებში, გადაკეთებული 1878-1882 და 1910-1912 წწ). ყველაზე მაღალი და ახალგაზრდა შენობა მოედანზე სასტუმრო "ქორთიარდ მერიოტია".მოედანი წლების მანძილზე არაერთი საპროტესტო აქციის მოწმეა, ყველაზე მრავალრიცხოვანი 2003 წლის "ვარდების რევოლუციის" დროინდელი აქციაა;
2005 წელს 10 მაისს მოედანზე დაახლოებით 100.000 მოქალაქეს, სიტყვით მიმართეს აშშ-ის პრეზიდენტმა - ჯორჯ ბუშმა და საქართველოს პრეზიდენტმა მიხეილ სააკაშვილმა.
მოედნიდან სათავეს იღებს რუსთაველის გამზირი, პუშკინის, ლეონიძის, გალაკტიონის, დადიანის და ლესელიძის ქუჩები.