რო­გორ უყ­ვარ­დათ და რო­გო­რი ურ­თი­ერ­თო­ბა ჰქონ­დათ ქარ­თველ კლა­სი­კო­სებს სა­კუ­თარ სატ­რფო­ებ­თან - ამა­ზე ყვე­ლა­ზე კარ­გად მათი სა­სიყ­ვა­რუ­ლო წე­რი­ლე­ბი გვი­ამ­ბო­ბენ...

ილია ჭავ­ჭა­ვა­ძე ოლღა გუ­რა­მიშ­ვილს

ილი­ას ჭავ­ჭა­ვა­ძის უახ­ლო­ე­სი მე­გო­ბა­რი - ივა­ნე პოლ­ტო­რაც­კი შეყ­ვა­რე­ბულ მწე­რალ­ზე წერ­და: "უკი­დუ­რე­სად გა­და­რე­უ­ლი იყო ჩვე­ნი ილია ოლ­ღას მშვე­ნე­ბით, მაგ­რამ მა­შინ ძლი­ერ ხელ­მოკ­ლე თა­ვა­დი, მას­თან მწე­რა­ლი და ლი­ბე­რა­ლი სა­სურ­ველ სა­სი­ძოდ ვერ ჩა­ით­ვლე­ბო­და. თა­ვის ტრფი­ალს მა­ლავ­და. ამის გამო ახალ­გაზ­რდა მიჯ­ნუ­რებს შო­რის სა­ი­დუმ­ლო მი­წერ-მო­წე­რა იყო. ილია მთლად გა­და­რე­უ­ლი იყო თვა­ლჭ­რე­ლა ოლ­ღა­სათ­ვის. მთე­ლი დღე და ღამე იმის გზას და კვალს ეძებ­და. თაყ­ვა­ნე­ბა და ერ­თგუ­ლე­ბა თა­ვი­სი საყ­ვა­რე­ლი მე­უღ­ლი­სად­მი ოლ­ღას სიკ­ვდი­ლამ­დე არ შე­უც­ვლია".

ოლღა თა­დე­ოზ გუ­რა­მიშ­ვი­ლის, სა­ქარ­თვე­ლოს უკა­ნას­კნე­ლი დე­დოფ­ლის, მა­რი­ამ ცი­ციშ­ვი­ლის დე­დის ძმის­შვი­ლი და ერთ-ერთი მდი­და­რი ფე­ო­და­ლი გახ­ლდათ. თბი­ლი­სის ერთ არის­ტოკ­რა­ტულ ოჯახ­ში ხში­რად იკ­რი­ბე­ბოდ­ნენ ქა­ლა­ქის ლი­ტე­რა­ტუ­რის და ხე­ლოვ­ნე­ბის მიმ­დევ­რე­ბი. სწო­რედ იქ გა­იც­ნეს ერ­თმა­ნე­თი ოლ­ღამ და ილი­ამ. ოლ­ღას ნინო ორ­ბე­ლი­ა­ნის ხე­ლით ილი­ას­თვის წე­რი­ლი გა­უგ­ზავ­ნია, რა­საც პო­ეტ­მა ასე უპა­სუ­ხა: "მი­თხა­რით, - სად შეგ­ხვდეთ. დრო­ის გამო ნუ შე­წუხ­დე­ბით, დროს ყო­ველ­თვის მოვ­ნა­ხავ, ოღონდ, ერთი დღით ადრე მაც­ნო­ბეთ, ი.ჭ." (1863 წლის 16 იან­ვა­რი)

მო­რი­გი წე­რი­ლით ოლ­ღამ თა­ვის სახ­ლში და­ი­ბა­რა ილია, რა­ზეც ასე­თი პა­სუ­ხი მი­ი­ღო: "მე მგო­ნია, ხი­ფათ­ში იგ­დებთ თავს, როცა პა­ე­მანს მი­ნიშ­ნავთ თქვენს სახ­ლში, სა­დაც ასი თვა­ლი გვით­ვალ­თვა­ლებს. მე ბევ­რი რა­მის, ძა­ლი­ან ბევ­რი რა­მის გამო მინ­და, გე­სა­უბ­როთ… ყვე­ლა­ფერს აჯო­ბებს შევ­ხვდეთ სად­მე სხვა­გან, თქვე­ნი სახ­ლი­სა­გან მო­შო­რე­ბით, მა­გა­ლი­თად ტა­ძარ­ში. მაგ­რამ რა საკ­ვირ­ვე­ლია, ნება თქვე­ნია. მიბ­რძა­ნეთ, რა­საც ინე­ბებთ, მე ყვე­ლა­ფერს შე­ვას­რუ­ლებ, ოღონდ, გთხოვ, ეს და­ი­მახ­სოვ­რეთ: არა­ვის არ უთხრათ არა­ფე­რი, არა­ვის ენ­დოთ, ადა­მი­ან­ნი ყო­ველ­თვის ბო­როტ­ნი არი­ან, ძნე­ლად თუ ვინ­მემ და­ფა­როს სა­ი­დუმ­ლო, მით უმე­ტეს, ისე­თი ში­ნა­არ­სი­სა, რო­გო­რიც თქვე­ნია. თქვე­ნი ილია".

ილი­ას წე­რი­ლი შეხ­ვედ­რის შე­სა­ხებ:

"გუ­შინ­დე­ლი დღე დი­დე­ბუ­ლი რამ იყო, მაგ­რამ უც­ნა­უ­რი ის არის, რა ბევ­რის თქმა გვინ­დო­და და რა ცოტა ვი­ლა­პა­რა­კეთ. რა იქ­ნე­ბა ერთხე­ლაც შევ­ხვდეთ? გინ­დაც შევ­ხვდეთ, ერ­თმა­ნეთს ალ­ბათ ისევ ვე­რა­ფერს ვე­ტყვით… მო­მი­ტე­ვე, თუ შე­გიძ­ლია. ჩემს მა­გივ­რად აკო­ცე შენ თავს".

"შენი ჭი­რი­მე ოლი­კო­ჯან, შე­მა­ტყო­ბი­ნე, რა გა­წუ­ხებს? სა­ტი­რა­ლი და სა­წუ­ხა­რი რა გვაქვს მე და შენ? შენ გე­თაყ­ვა­ნე, ყვე­ლა­ფე­რი მომ­წე­რე ამა­ღამ­ვე"...

"დიახ, ჩემო მე­გო­ბა­რო, მე და შენ და­ა­ვა­დე­ბუ­ლი ვართ ერთი სე­ნით - სიყ­ვა­რუ­ლით".

ცნო­ბი­ლია, რომ ილი­ას პი­რად ნივ­თებს შო­რის, წე­რი­ლებ­თან ერ­თად, ყუთ­ში ფერ­და­კარ­გუ­ლი ხმე­ლი ყვა­ვი­ლე­ბი ინა­ხე­ბო­და, რომ­ლე­ბიც ოდეს­ღაც ჭა­ბუკ ილი­ას სატ­რფოს­თვის უჩუ­ქე­ბია. მარ­თა­ლია ყვე­ლამ იცო­და მათი სიყ­ვა­რუ­ლის ამ­ბა­ვი, მაგ­რამ 1862 წლის 10 აპ­რილს წმინ­და სა­მე­ბის ტა­ძარ­ში მა­ინც ფა­რუ­ლად იქორ­წი­ნეს. "...ოლი­კო! თუმ­ცა დაგ­პირ­დი, რომ ხვალ წე­რილს არ მოგ­წერ-მეთ­ქი, მაგ­რამ ვერ მო­მით­მე­ნია, შე გიჟო! რა­ზედ გა­მა­გი­ჟე პა­ტი­ო­სა­ნი, დარ­ბა­ი­სე­ლი რექ­ტო­რი. მე ვინა და შუ­ა­ღა­მი­სას ქალ­თან წიგ­ნე­ბის წერა: ამა­ზედ არი ნათ­ქვა­მი გლე­ხუ­რი ან­და­ზა: "ნუ შეხ­ვალ, ნუ იბა­ნე­ბო, ნუ გა­მოხ­ვალ და ნუ თრთიო"...

კონ­სტან­ტი­ნე გამ­სა­ხურ­დია რე­ბე­კა ვა­შა­ძი­სად­მი

"ასე ხდე­ბა ყველ­გან, საცა სიყ­ვა­რუ­ლი ად­ნობს ინ­დი­ვი­დუ­ა­ლო­ბის უკა­რებ ყი­ნულს, განა მე გე­უბ­ნე­ბი, გინ­და თუ არა ჩემი სამ­შობ­ლო შე­ნად გა­ი­ხა­დე-მეთ­ქი?! არა, ეგ უს­ტყვოდ უნდა მომ­ხდა­რი­ყო. შენ უნდა და­ამ­სხვრიო ყვე­ლა კერ­პე­ბი, თუკი ასე­თე­ბი შენ გყავს და ჩემ ღმერ­თზე უნდა ილო­ცო - სა­მა­გი­ე­როდ, მი­ი­ღე ჩემ­გან უს­პე­ტა­კე­სი სიყ­ვა­რუ­ლი, სა­მა­გი­ე­როდ, მი­ი­ღე ჩემ­გან ყვე­ლა­ფე­რი. მე ხომ შენი ერთი გა­ცი­ნე­ბა მირ­ჩევ­ნია ყვე­ლა მათ. მაგ­რამ და­მი­ჯე­რე, თუ ჩვენ ერთ ტა­ძარ­ში არ ვი­ლო­ცეთ, გული და­ი­ფერ­ფლე­ბა. ყო­ვე­ლი ჩვენ­გა­ნი სუ­ლი­ე­რი მარ­ტო­ო­ბით იქ­ნე­ბა მო­ცუ­ლი. და უკე­თუ ეს ასე არ მომ­ხდა­რა, ეს იმის მო­მას­წა­ვე­ბე­ლია, რომ მე შენს თვალ­ში ფრი­ად მცი­რე ღირ­სე­ბა­თა მა­ტა­რე­ბე­ლი ვყო­ფილ­ვარ.

ღმერ­თო, რა ვქნა, ისე დავ­წე­რე, რომ ეგო­ნე­ბა ადა­მი­ანს, ეგ თავ­ნე­ბა ქმა­რი უკ­ვე­თავს ცოლს "თა­ვის მო­და­ზე" ია­როს. ოჰ, რევა, თუ მე გიყ­ვარ­დე, უსი­ტყვოდ გა­ი­გე ჩემი ტკი­ვი­ლი, ჩემო სულო, გლა­ხად არ მი­ი­ღო. გა­ფი­ცებ ჩვენ უან­გა­რო წმინ­და სიყ­ვა­რულს, გა­ი­გე ის, რაც ჩემს გულს აწუ­ხებს. აკი შენ ჩემი გეს­მო­და, ჩემო. რო­გორ და­ვი­ჯე­რო, გოგო, რომ ჩემი წყლუ­ლით შენ არ იყო და­კო­დი­ლი, რომ ჩემი ცოდ­ვე­ბი შენც არ გწ­ვავ­დეს მაგ გამ­ხდარ ლო­ყებს?" (ბერ­ლი­ნი)

გა­ლა­კტი­ონ ტა­ბი­ძე ოლია ოკუ­ჯა­ვას

"...შენი წე­რი­ლი მი­ვი­ღე და ძა­ლი­ან ვხა­რობ, ჩემო ოლოლ, რა სა­ჭი­როა დარ­დი და წუ­ხი­ლი? რა სა­ჭი­როა, რომ ყო­ველ წუთ­ში შავი ფიქ­რე­ბი გიტ­რი­ა­ლებ­დეს თავ­ში? უნდა ეცა­დო, რომ მწა­რე წუ­თე­ბი ტკბილ წუ­თე­ბად წარ­მო­იდ­გი­ნო, უნდა ჩაჰკლა მწუ­ხა­რე­ბა გულ­ში. ჩვე­ნი სი­ცო­ცხლე ისე ხან­მოკ­ლე და უდღე­უ­რია, რომ არა­ვი­თა­რი ფასი არ ექ­ნე­ბა მას, თუ ისე არ გა­ვა­ტა­რეთ, რო­გორც ჩვენ გსურს. ოლია, ნუ სწუ­ხარ და­კარ­გულ იმე­დებს და აუს­რუ­ლე­ბელ მიზ­ნებს - და­ი­ვი­წყე!..

* * *

...რო­გო­რი კი­ლო­თი მწერ უკა­ნაკ­სნელ წე­რილს? რამ გა­მო­იწ­ვია შენი აღელ­ვე­ბა? გრწამ­დეს, მიყ­ვარ­ხარ შენ ერთი და მხო­ლოდ შენ! ჭო­რებს ყურს ნუ უგ­დებ, ვი­საც რა უნდა, ისა სთქვას, …ამ წე­რილს საჩ­ქა­როდ ვწერ, ასე რომ, მინ­და, უკა­ნას­კნელ ფოს­ტას მო­უს­წროს. იყა­ვი კარ­გად, მე შენს მეტი არა­ვინ, არა­ვინ არ მიყ­ვარს"…

ივა­ნე ჯა­ვა­ხიშ­ვი­ლი ანას­ტა­სია ჯამ­ბა­კურ-ორ­ბე­ლი­ანს

"ჩემო მშვე­ნი­ე­რო, ჩემო კე­თი­ლო, ჩემო ლა­მა­ზო ან­გე­ლო­ზო, სტა­ზი­ა­ჯან! დღეს მე­სა­მე წე­რი­ლი მი­ვი­ღე შენ­გან. ჩემო იმე­დო, და­გი­კოც­ნი ხე­ლებს, რომ შენი წე­რი­ლე­ბით და­მამ­შვი­დე და ნა­თე­ლა­სი და შენი ამ­ბა­ვი შე­მა­ტყო­ბი­ნე. ჩემო გვრი­ტო, იმე­დი მაქვს, რომ შემ­დე­გაც გა­ა­ნე­ბივ­რებ შენს ვა­ნოს და ყო­ველ­თვის, როცა დრო გექ­ნე­ბა, თქვე­ნი აზ­რით გა­მა­ხა­რებ. თი­თო­ე­უ­ლი შენი წე­რი­ლი არ შე­მიძ­ლი­ან, რომ რამ­დენ­ჯერ­მე არ გა­და­ვი­კი­თხო ხოლ­მე. მინ­და, რომ შე­უ­წყვეტ­ლივ მიმ­დი­ნა­რე­ობ­დეს იგი და შენი ალერ­სი­ა­ნი ხმა ჩემს ყურს ატ­კბობ­დეს. სულ თქვენს სა­გო­ნე­ბელ­ში ვარ, სულ თქვენ­ზე ვფიქ­რობ და ვოც­ნე­ბობ იმ ნე­ტარ დღე­ზე, როცა თქვენ, ჩემო სი­ხა­რუ­ლო, აქ, ჩემ­თან მე­ყო­ლე­ბით" (1909 წელი)

* * *

"მე ძა­ლი­ან მო­ხა­რუ­ლი ვარ, რომ სკრი­პ­კას უკ­რავ. იცი, ჩემი მერ­ცხა­ლო, ნუ და­ა­ნე­ბებ მუ­სი­კას თავს ნურც რო­დის, თუ ისე და­ა­ნე­ბე, მა­შინ შენც სხვებს და­ემ­სგავ­სე­ბი, რო­მელ­ნიც უკ­რა­ვენ, უკ­რა­ვენ და ბო­ლოს მი­ა­ტო­ვე­ბენ ხოლ­მე. მე ხომ არ გე­უბ­ნე­ბი, კონ­ცერ­ტე­ბი გა­მარ­თე-მეთ­ქი, არა, მე მინ­და, მხო­ლოდ, რომ ამ მშვე­ნი­ერ ხე­ლოვ­ნე­ბას თავი არ და­ა­ნე­ბო,… მე ვერ შევ­ძე­ლი მუ­სი­კის დამ­თავ­რე­ბა. მე ბედ­ნე­რი ვარ, რომ შენ ჩემი თვა­ლის ჩინი, ჩემი საყ­ვა­რე­ლი სტა­ზია ამ ზე­ცი­ურ ხე­ლოვ­ნე­ბას ემ­სა­ხუ­რე­ბა. თით­ქოს მე ვემ­სა­ხუ­რე­ბო­დე, იმი­ტომ რომ მე და შენ გა­ნუყ­რელ­ნი ვართ, ერთს არ­სე­ბას წარ­მო­ვად­გენთ, ძლი­ე­რი სიყ­ვა­რუ­ლი და გუ­ლი­თა­დი მე­გობ­რო­ბა გვა­ერ­თებს ჩვენ, მე ბედ­ნი­ე­რი ვარ, როცა შენ უკ­რავ ხოლ­მე იმი­ტომ, რომ რა­საც არ უნდა უკ­რავ­დე შენ, მე ვიცი, რომ სიყ­ვა­რუ­ლი, ჩვე­ნი მხურ­ვა­ლე სიყ­ვა­რუ­ლი მო­იმ­კის ხოლ­მე".

"ერთი კვი­რა წე­რი­ლის მო­უს­ვლე­ლო­ბა, რა­საკ­ვირ­ვე­ლია, არა­ფე­რია, სხვე­ბი, რო­გორც ვხე­დავ, ახალ­ჯვარ­და­წე­რი­ლი ცოლ-ქმარ­ნიც კი ერ­თი­ერ­თმა­ნეთს ორ კვი­რა­ში ერთხელ უგ­ზავ­ნი­ან წე­რი­ლებს! მაგ­რამ, რა ვქნა, ჩემო გუ­ლის სატ­რფოვ, რომ ჩვენ ასე გა­ნე­ბივ­რე­ბუ­ლი ვართ და ათი წლის სიყ­ვა­რუ­ლის მი­უ­ხე­და­ვად, ტრფო­ბის ალით არის მო­ცუ­ლი წი­ნან­დე­ბუ­რად ჩვე­ნი არ­სე­ბა. სტა­ზი­ა­ჯან, იმე­დი მაქვს, რომ შენი მშვე­ნი­ე­რი ვი­ო­ლი­ნო ტფი­ლის­ში ჩა­მო­ი­ტა­ნე და თან­და­თან მის დაკ­ვრას გა­ნა­ახ­ლებ ჩემ გუ­ლის­თვის მა­ინც. შენ ხომ კარ­გად იცი, რა ბედ­ნი­ე­რი ვიქ­ნე­ბი, რომ ეს ჩემი ნატ­ვრა გა­ნა­ხორ­ცი­ე­ლო".

აკა­კი წე­რე­თე­ლი ტასო მა­ჩა­ბელს

აკა­კი წე­რეთ­ლის ურ­თი­ერ­თო­ბა მე­უღ­ლეს­თან, ნა­ტა­ლია ბა­ზი­ლევ­სკა­ი­ას­თან პო­ე­ტის­თვის ტრა­გე­დია გახ­ლდათ. პე­ტერ­ბურ­გში აღ­ზრდილ­მა ქალ­მა, სო­ფელ­ში ცხოვ­რე­ბა ვერ შეძ­ლო, აკა­კი სხვი­ტორ­ში მი­ა­ტო­ვა და ერ­თა­დერთ ვაჟ­თან, ალექ­სის­თან ერ­თად, პე­ტერ­ბურ­გში დაბ­რუნ­და. მარ­ტოდ­მარ­ტო მცხოვ­რე­ბი მწერ­ლის ცხოვ­რე­ბა­ში გან­სა­კუთ­რე­ბუ­ლი ად­გი­ლი ივა­ნე მა­ჩაბ­ლის ოჯახ­მა და­ი­კა­ვა. ასე რომ, ცნო­ბი­ლია მა­ჩაბ­ლის მე­უღ­ლე - ტა­სოს­თან აკა­კის მე­გობ­რო­ბა და მის­და­მი მი­ძღვნი­ლი სატ­რფი­ა­ლო წე­რი­ლე­ბი და ლექ­სე­ბი...

"20 წლის გან­მავ­ლო­ბა­ში მე შენ მიყ­ვარ­დი ისე­თის აღ­ტა­ცე­ბი­თა და აღ­ფრთო­ვა­ნე­ბით, რო­გო­რიც შე­საძ­ლოა მხო­ლოდ რჩე­უ­ლი­სათ­ვის. გეტ­რფო­დი სრუ­ლის არ­სე­ბით. უშე­ნოდ ქვე­ყა­ნა ვე­ღარ წარ­მო­მედ­გი­ნა. დიდ­ხანს ვი­ნა­ხავ­დი სა­ი­დუმ­ლოდ, რო­გორც წმინ­და ლოც­ვას. ეს წე­რი­ლიც ჩემი სუ­ლის და ხორ­ცის გაყ­რაა. თურ­მე, ჩემი არამ­კი­თხე მის­წრა­ფე­ბით სა­სა­ცი­ლო ვყო­ფილ­ვარ და თა­ნაგ­რძნო­ბის ნაც­ვლად, თქვე­ნი მხრი­დან გულ­გრი­ლო­ბა გა­მო­მიწ­ვე­ვია. მა­პა­ტი­ვეთ... ნათ­ქვა­მია, ვი­საც ბევ­რად უყ­ვარს, ბევ­რიც ეპა­ტი­ე­ბაო. მა­პა­ტი­ვეთ დღე­ი­დან მკვდარს და თვით მკვდა­რად მი­გუ­ლეთ, რომ ჩემ­მა სახ­სე­ნე­ბელ­მაც კი ჩრდი­ლი არ მი­ა­ყე­ნოს თქვენს ნა­თელ­მო­სილ ნე­ტა­რე­ბას. მშვი­დო­ბით, სა­მა­რად­ჟა­მოდ".

ტასო გაბ­რაზ­და და მას­თან კავ­ში­რი გა­წყვი­ტა, თუმ­ცა დრო­ე­ბით... მერე მიხ­ვდა, რომ ისეთ დიდ ადა­მი­ანს, რო­გო­რიც აკა­კი წე­რე­თე­ლია, ბევ­რი რამ ეპა­ტი­ე­ბა და ისევ შე­მოტ­რი­ალ­და... სა­ინ­ტე­რე­სოა ასე­ვე აკა­კის რძლის, მა­რი­ამ ცი­ციშ­ვი­ლის მო­გო­ნე­ბა: "ჩემი აზ­რით, აკა­კის სამი რამე უყ­ვარ­და ქვე­ყა­ნა­ზე. ეს იყო მისი პირ­ვე­ლი სიყ­ვა­რუ­ლი ანი­ჩკა ნი­კო­ლა­ძე, ნიცა წე­რე­თე­ლი და ტასო მა­ჩა­ბე­ლი, მაგ­რამ მისი უპირ­ვე­ლე­სი სატ­რფო სამ­შობ­ლო იყო".

ტასო მე­უღ­ლის და­კარ­გვის შემ­დეგ აღარ გა­თხო­ვი­ლა, სა­ზო­გა­დო­ებ­რივ საქ­მი­ა­ნო­ბას ეწე­ო­და, ხოლო აკა­კის­თან მისი და­მო­კი­დე­ბუ­ლე­ბა, რო­გორც ამ­ბო­ბენ, ბო­ლომ­დე წმინ­და მე­გობ­რუ­ლი გახ­ლდათ.

AMBEBI.GE-სთვის მოამზა­და ლალი ფა­ცი­ამ