სა­ქარ­თვე­ლოს ყვე­ლა კუ­თხეს თა­ვი­სი ტრა­დი­ცია აქვს, ზოგს ძა­ლი­ან უჩ­ვე­უ­ლოც. ყვე­ლა კუ­თხის­თვის არის და­მა­ხა­სი­ა­თე­ბე­ლი გან­სხვა­ვე­ბუ­ლი წეს-ჩვე­უ­ლე­ბე­ბი. მა­გა­ლი­თად, კა­ხუ­რი, რა­ჭუ­ლი, სვა­ნუ­რი, იმე­რუ­ლი, მთი­უ­ლუ­რი და ა.შ. დღემ­დე შე­მორ­ჩე­ნი­ლია სტუ­მარ-მას­პინ­ძლო­ბის, ქორ­წი­ნე­ბის, გლო­ვის, სუფ­რის, ვა­ზის და სხვა მრა­ვა­ლი ტრა­დი­ცია.

ფშავ-ხევ­სუ­რე­თი

ხევ­სუ­რე­თი ტრა­დი­ცი­ე­ბით გა­მორ­ჩე­უ­ლი ერთ-ერთი კუ­თხეა. ხევ­სუ­რუ­ლი კოშ­კე­ბი მსოფ­ლი­ო­შია ცნო­ბი­ლი. ხევ­სუ­რე­თის მო­სახ­ლე­ო­ბა გვა­რე­ბად არის და­ყო­ფი­ლი. თი­თო­ე­ულ გვარს ერთი ხე­ო­ბა ან სო­ფე­ლი უჭი­რავს. ხევ­სუ­რეთ­ში ყვე­ლა­ზე მრა­ვალ­რი­ცხო­ვა­ნი გვა­რი არა­ბუ­ლი და ჭინ­ჭა­რა­უ­ლია. ეს ორი­ვე გვა­რი ით­ვლე­ბა ხევ­სუ­რე­თის ძი­რე­ულ და თავ­და­პირ­ველ მო­სახ­ლე­ო­ბად.

ხევ­სუ­რუ­ლი სახ­ლის ტი­პე­ბი ძი­რი­თა­დად სამ­სარ­თუ­ლი­ა­ნი, ფი­ქა­ლი ქვი­სა­გან მშრა­ლად ნა­გე­ბია, კომ­პაქ­ტუ­რად თავ­სდე­ბოდ­ნენ ადა­მი­ა­ნი და ცხო­ვე­ლე­ბი, რაც ხევ­სუ­რუ­ლი ხალ­ხუ­რი არ­ქი­ტექ­ტუ­რის­თვის და­მა­ხა­სი­ა­თე­ბე­ლი თა­ვი­სე­ბუ­რე­ბა იყო.

ხევ­სუ­რე­ბის სა­ხე­ლი ლუდ­თა­ნაც ასო­ცირ­დე­ბა. ხევ­სუ­რე­ბი, თუ­შე­ბი, ფშა­ვე­ბი, გუ­და­მაყ­რე­ლე­ბი და მო­ხე­ვე­ე­ბი ტრა­დი­ცი­ულ დღე­სას­წა­უ­ლებს თა­ვი­ან­თი გა­მოხ­დი­ლი ლუ­დით იხ­დიდ­ნენ. დღე­სას­წა­უ­ლე­ბი საკ­მა­ოდ ბევ­რი იყო, რაც ქარ­თუ­ლი ლუ­დის ხა­რისხზე და გან­ვი­თა­რე­ბა­ზე მოქ­მე­დებ­და.

ფშა­ვე­ლი მო­ნა­დი­რე ძაღლსა და კა­ტას თოფს არ ეს­რო­და, რად­გა­ნაც მათ უწ­მინ­დურ ცხო­ვე­ლე­ბად თვლი­და. თუ მო­ნა­დი­რე 100 გა­რე­ულ ცხო­ველს, "ნა­დირს" მოკ­ლავ­და, ერთი დღით თოფი მი­წა­ში უნდა და­ე­მარ­ხა. ამას "აზა­რის ათა­ვე­ბა", ანუ მიზ­ნის შეს­რუ­ლე­ბა ეწო­დე­ბო­და. ნა­დი­რის მოკ­ვლი­სას თუ მო­ნა­დი­რეს ვინ­მე პირ­ვე­ლი შეხ­ვდე­ბო­და, მის­თვის ნა­ნა­დი­რე­ვი შუ­ა­ზე უნდა გა­ე­ყო. ეს წესი ვაჟა-ფშა­ვე­ლა­საც აქვს გა­მო­ყე­ნე­ბუ­ლი თა­ვის პო­ე­მა­ში "სტუ­მარ-მას­პინ­ძე­ლი".

იმე­რე­თი

იმე­რუ­ლი ტრა­დი­ცი­ე­ბი კარ­გად ჩანს რე­ჟი­სორ ნანა მჭედ­ლი­ძის გა­და­ღე­ბულ ქარ­თულ ფილმში "იმე­რუ­ლი ეს­კი­ზე­ბი". ფილ­მი გა­და­ღე­ბუ­ლია სო­ფელ დიდ ჯი­ხა­იშ­ში. სო­ფელ­ში დღე­საც არის ის სახლ-კარი, სა­დაც ფილმში დაკ­რძალ­ვის ცე­რე­მო­ნია მიმ­დი­ნა­რე­ობს.

დიდი ჯი­ხა­ი­ში ოდით­გან­ვე გან­თქმუ­ლი იყო მცხოვ­რებ­თა მა­ღა­ლი კულ­ტუ­რით, ლე­ლოს სა­ა­მა­ყო მიმ­დევ­რე­ბით. ლელო სპო­ტის სა­ხე­ო­ბაა, რაგ­ბის ქარ­თუ­ლი წი­ნა­მორ­ბე­დი. და­სავ­ლეთ სა­ქარ­თვე­ლო­ში გავ­რცე­ლე­ბუ­ლი სპორ­ტის უძ­ვე­ლე­სი ეროვ­ნუ­ლი სა­ხე­ო­ბა, გუნ­დუ­რი თა­მა­ში ბურ­თით.

ყვე­ლას­თვის კარ­გა­დაა ცნო­ბი­ლი იმე­რუ­ლი სტუ­მარ­თმოყ­ვა­რე­ო­ბა და იმე­რუ­ლი სუფ­რის ხიბ­ლი. ასე­თი გა­მოთ­ქმაც არ­სე­ბობს - "იმე­რეთ­ში ერთი ქე­ი­ფი, ხონთქრის ას წყა­ლო­ბას უდ­რი­სო". ამ კუ­თხე­ში სა­დღეგ­რძე­ლო­ე­ბი მე­ტად თა­ვი­სე­ბუ­რი და ორი­გი­ნა­ლუ­რია. სუფ­რა სტუმ­რე­ბის და­ლოც­ვით იწყე­ბა და ოჯა­ხის (ანუ მას­პინ­ძელ­თა) დღეგ­რძე­ლო­ბით მთავ­რდე­ბა.

გუ­რია

კა­ლან­დო­ბა გუ­რი­ა­ში ახალ წელს ნიშ­ნავს. გუ­რუ­ლე­ბი გან­სა­კუთ­რე­ბუ­ლად ხვდე­ბოდ­ნენ კა­ლან­დას. ოთახს ამ­შვე­ნებ­და კურ­კან­ტე­ლას მარ­ცვლე­ბი­თა და ფო­ჩი­ა­ნი კან­ფე­ტე­ბით დამ­შვე­ნე­ბუ­ლი ჩი­ჩი­ლა­კი, რო­მელ­საც გუ­რუ­ლი კაცი თხი­ლის ნედ­ლი შტო­დან თლი­და. ჩი­ჩი­ლაკს "ქარ­თულ ნაძ­ვის ხე­საც" უწო­დე­ბენ. ეს იყო რი­ტუ­ა­ლუ­რი სა­გა­ნი, რო­მელ­საც სა­ა­ხალ­წლოდ სპე­ცი­ა­ლუ­რად ამ­ზა­დებ­დნენ. ის ძი­რი­თა­დად და­სავ­ლეთ სა­ქარ­თვე­ლო­ში იყო გავ­რცე­ლე­ბუ­ლი. თუმ­ცა ბოლო წლებ­ში თით­ქმის ყვე­ლა ქარ­თუ­ლი ოჯა­ხი ყი­დუ­ლობს სა­ა­ხალ­წლოდ ჩი­ჩი­ლაკს.

ძვე­ლი გუ­რუ­ლი ცეკ­ვე­ბი­დან ცნო­ბი­ლია: "ფარ­ცა­კუ­კუ", "კალ­მა­ხო­ბა", "ფოთ­ლით ცეკ­ვა", "ფერ­ხუ­ლი″. "ფარ­ცა­კუ­კუ" ომში გა­მარ­ჯვე­ბუ­ლი მხედ­რე­ბის მა­სობ­რი­ვი ცეკ­ვაა. სრულ­დე­ბა ქა­ლებ­თან ერ­თად. გუ­რი­ის სპორ­ტულ ტრა­დი­ცი­ა­თა­გან აღ­სა­ნიშ­ნა­ვია დოღი ბახ­მა­რო­ში. ყო­ვე­ლი წლის 19 აგ­ვის­ტოს, კუ­რორტ ბახ­მა­რო­ში იმარ­თე­ბა ტრა­დი­ცი­უ­ლი დოღი. დო­ღის ტრა­დი­ცია XX სა­უ­კუ­ნის და­სა­წყი­სი­დან იღებს სა­თა­ვეს. მას­ში მო­ნა­წი­ლე­ო­ბას იღე­ბენ სა­ქარ­თვე­ლოს სხვა­დას­ხვა კუ­თხე­ე­ბის ცხე­ნოს­ნე­ბი.

სა­მეგ­რე­ლო

დოღი სა­მეგ­რე­ლო­შიც ძა­ლი­ან გავ­რცე­ლე­ბუ­ლი იყო. ის გარ­დაც­ვლი­ლი მა­მა­კა­ცის წლის­თავ­ზე იმარ­თე­ბო­და და მას­ში მო­ნა­წი­ლე­ობ­და ყვე­ლა, ვი­საც კი მიც­ვა­ლე­ბუ­ლის პა­ტი­ვის­ცე­მა სურ­და. მა­რუ­ლას (სა­გან­გე­ბოდ ნა­ვარ­ჯი­შე­ვი ცხე­ნე­ბის შე­ჯიბ­რი გრძელ 20-25 კმ-იან დის­ტან­ცი­ა­ზე), წე­ლი­წად­ში რამ­დენ­ჯერ­მე აწყობ­დნენ დიდ დღე­სას­წა­უ­ლებ­თან და­კავ­ში­რე­ბით. დოღ­ში და მა­რუ­ლა­ში გა­მარ­ჯვე­ბუ­ლებს დიდი სა­ხე­ლი და ჯილ­დო (დრო­შა, ფული, ნივ­თე­ბი) ელო­დათ.

დღეს იშ­ვი­ა­თად, თუმ­ცა ადრე სა­მეგ­რე­ლოს ყვე­ლა სო­ფელ­ში გავ­რცე­ლე­ბუ­ლი იყო შემ­დე­გი სა­ხის ჩვე­უ­ლე­ბე­ბი: ახ­ლად და­ბა­დე­ბულ ბავ­შვს პირ­ში ჩხიკ­ვის ფრთას გა­მო­უ­ღებ­და ბე­ბია, ენას მალე ამო­იდ­გამ­სო. თუ ვაჟი და­ი­ბა­დე­ბო­და, თოხზე, სახ­ნავ­ზე ან ნა­ჯახ­ზე მო­ა­კი­დე­ბი­ნებ­დნენ ხელს კარ­გი მუშა გა­მო­ვაო. თუ ქალი იყო, მას თი­თის­ტარს, მაკ­რა­ტელს ჩა­უ­დებ­დნენ ხელ­ში.

სა­მეგ­რე­ლო­ში გავ­რცე­ლე­ბუ­ლი იყო (ნოდი) ნადი, რაც გუ­ლის­ხმობ­და შრო­მით დახ­მა­რე­ბას ანა­ზღა­უ­რე­ბის გა­რე­შე. თოხ­ნის პრო­ცეს­ში ქა­ლე­ბი არ მო­ნა­წი­ლე­ობ­დნენ. ქალს მიჰ­ქონ­და საჭ­მე­ლი. გავ­რცე­ლე­ბუ­ლი იყო აგ­რეთ­ვე "შენ­წო­ო­ბა" შემ­წე­ო­ბა, რო­მე­ლიც გა­ჭირ­ვე­ბუ­ლი ოჯა­ხის დახ­მა­რე­ბას გუ­ლის­ხმობ­და. ნა­დის დროს ოჯა­ხი ვალ­დე­ბუ­ლი იყო, სუფ­რა გა­ე­შა­ლა მო­ნა­დე­ე­ბი­სათ­ვის. "შენ­წო­ო­ბის" დროს მე­ზობ­ლებს თა­ვი­ან­თი საჭ­მე­ლი თვი­თონ მიჰ­ქონ­დათ.

რაჭა

მთის რა­ჭა­ში გან­სა­კუთ­რე­ბულ თაყ­ვანს სცე­მენ წმინ­და გი­ორ­გის. შხე­ლის წმინ­და გი­ორ­გის სა­ლო­ცა­ვი სო­ფელ გლო­ლას­თან, დიდ გაშ­ლილ მინ­დორ­ზე მდე­ბა­რე­ობს. მთის რა­ჭა­ში არის ციხე-კოშ­კე­ბი და ეკუთ­ვნის იმ სა­ცხოვ­რებ­ლის ტიპს, რო­მელ­შიც ადა­მი­ა­ნე­ბი და სა­ქო­ნე­ლი, სა­ნო­ვა­გის მა­რა­გი და პი­რუ­ტყვის საკ­ვე­ბი ერთ კომ­პლექსშია მოქ­ცე­უ­ლი.

სა­ინ­ტე­რე­სოა მთის რა­ჭის სა­ქორ­წი­ნო ტრა­დი­ცი­ე­ბიც. რო­გორც წესი, ჯვრის­წე­რა მი­ღე­ბუ­ლი იყო ქა­ლის სო­ფელ­ში, სა­დაც სა­სი­ძო თა­ვი­სი "ან­ქრით" (მაყ­რით) მი­ემ­გზავ­რე­ბო­და. იქ "გვირ­გვი­ნოს­ნებს" ასა­ჩუქ­რებ­დნენ ნივ­თე­ბი­თა და ფუ­ლით. ვახ­შმის შემ­დეგ აიშ­ლე­ბოდ­ნენ, პა­ტარ­ძალს წა­მო­ბუ­რავ­დნენ "ბურ­სე­ულს", შემ­დეგ მიჰ­ყავ­დათ სი­ძის სახ­ლში თო­ფე­ბის სრო­ლი­თა და სიმ­ღე­რით. იქ დე­დამ­თი­ლი ხვდე­ბო­და შაქ­რით.

ძვე­ლად მთის რა­ჭა­ში გავ­რცე­ლე­ბუ­ლი იყო აკ­ვან­ში "და­წინ­დვა" (და­ნიშ­ვნა). სო­ფელ­ში თუ ერთ ოჯახს ქალი შე­ე­ძი­ნე­ბო­და, მე­ო­რეს კი ვაჟი და ამ ოჯა­ხებს ერ­თმა­ნეთ­თან კარ­გი და­მო­კი­დე­ბუ­ლე­ბა ჰქონ­დათ, ორ­მო­ცი დღის შემ­დეგ შეხ­ვდე­ბოდ­ნენ ერ­თმა­ნეთს წყა­რო­ზე და და­ნა­თე­სა­ვე­ბას შეს­თა­ვა­ზებ­დნენ.

რა­ჭა­ში ნა­დი­რო­ბა­საც გან­სა­კუთ­რე­ბუ­ლი რი­ტუ­ა­ლე­ბით ას­რუ­ლე­ბენ. მო­ნა­დი­რე სა­ნა­დი­როდ წას­ვლის წინ ცუდ სი­ტყვას არ იტყო­და, არ და­ლევ­და. სა­ნა­დი­როდ ღამე ან დი­ლით ადრე მი­დი­ო­და და ცდი­ლობ­და გზა­ზე ხმა არა­ვის­თვის არ გა­ე­ცა. შემ­ხვედ­რსაც არ უნდა ეკი­თხა, სად მიხ­ვა­ლო. მხო­ლოდ გზა უნდა და­ე­ლო­ცა: გა­მარ­ჯვე­ბით ია­რეო. არც მო­ნა­დი­რის ცოლი ეტყო­და ვინ­მეს, თუ სა­ნა­დი­როდ იყო მისი ქმა­რი წა­სუ­ლი, არც თმას გა­იშ­ლი­და და და­ი­ვარ­ცხნი­და მის მოს­ვლამ­დე. საგ­ზლად მო­ნა­დი­რე დე­დის გა­მომ­ცხვარ ხმი­ადს წა­ი­ღებ­და. ქო­ნი­ა­ნი ან წვნი­ა­ნი თან არა­ფე­რი უნდა ჰქო­ნო­და. არც მის ოჯახ­ში შე­იჭ­მე­ბო­და წვნი­ა­ნი საჭ­მე­ლი მის მოს­ვლამ­დე.

კა­ხე­თი

კა­ხე­თი გან­თქმუ­ლია ვე­ნა­ხე­ბი­თა და შე­სა­ნიშ­ნა­ვი ღვი­ნით, კა­ხუ­რი სამ­ზა­რე­უ­ლოს ტრა­დი­ცი­უ­ლი კერ­ძე­ბია: მწვა­დი, ხაშ­ლა­მა, ჩა­ქა­ფუ­ლი, ჩი­ხირ­თმა და სხვა. კა­ხუ­რი მწვა­დი ვა­ზის ლერ­წზე იწ­ვე­ბა, რაც მას გა­ნუ­მე­ო­რე­ბელ გე­მოს ანი­ჭებს. ყუ­რძნის წვე­ნის – ბა­და­გი­სა­გან ამ­ზა­დე­ბენ ტრა­დი­ცი­ულ ტკბი­ლე­ულს: ჩურ­ჩხე­ლა­სა და თა­თა­რას. კა­ხეთ­ში ცხვე­ბა მოგ­რძო ფორ­მის შო­თის პური.

მა­რანს, ძი­რი­თა­დად სა­ცხოვ­რე­ბელ სახ­ლთან ან ვე­ნახ­თან აგე­ბენ, სა­შენ მა­სა­ლად ქვა ან აგუ­რი გა­მო­ი­ყე­ნე­ბა. ვხვდე­ბით აგ­რეთ­ვე, კა­პი­ტა­ლუ­რად ნა­შენ მარ­ნებს - და­მუ­შა­ვე­ბუ­ლი ქვი­სა­გან აგე­ბულს და ორ­ნა­მენ­ტე­ბით დამ­შვე­ნე­ბულს, რომ­ლე­ბიც არ­ქი­ტექ­ტუ­რულ ძეგლ­თა რიგს მი­ე­კუთ­ვნე­ბა. მა­რა­ნი, რო­გორც წესი, საწ­ნა­ხე­ლი­თა და ქვევ­რი­თაა აღ­ჭურ­ვი­ლი.

ქვევ­რი ღვი­ნის და­ყე­ნე­ბი­სა და შე­ნახ­ვი­სათ­ვის გა­მო­ი­ყე­ნე­ბა. იგი მზად­დე­ბა თი­ხი­სა­გან, რო­მე­ლიც სპე­ცი­ა­ლურ წვა­სა და და­მუ­შა­ვე­ბას გა­დის. ღვი­ნის ტემ­პე­რა­ტუ­რის შე­სა­ნარ­ჩუ­ნებ­ლად, დამ­ზა­დე­ბუ­ლი ქვევ­რი მი­წა­ში ეფ­ლო­ბა, მას­ში ჩას­ხმუ­ლი ყუ­რძნის წვე­ნი ღვი­ნის სა­ბო­ლოო და­ყე­ნე­ბამ­დე ჰერ­მე­ტუ­ლად ილუ­ქე­ბო­და, მას მხო­ლოდ მო­რე­ვი­სას და ჭა­ჭის მო­სახ­დე­ლად ხსნიდ­ნენ.

ქარ­თლი

აღ­მო­სავ­ლეთ სა­ქარ­თვე­ლო­ში, ძი­რი­თა­დად ქარ­თლში, გავ­რცე­ლე­ბუ­ლი იყო გლე­ხის სახ­ლი - დარ­ბა­ზი, სა­დაც ერთი სა­ხუ­რა­ვის ქვეშ, ყვე­ლა სა­ცხოვ­რე­ბე­ლი და სა­მე­ურ­ნეო სა­თავ­სი ჰო­რი­ზონ­ტა­ლუ­რა­დაა გან­ლა­გე­ბუ­ლი.

მე­ტად სა­ინ­ტე­რე­სოა ახა­ლი წლის ტრა­დი­ცია ქარ­თლში. თავ­და­პირ­ვე­ლად აცხო­ბენ ბა­სი­ლას ქან­და­კე­ბას, ოჯა­ხის თი­თო­ე­უ­ლი წევ­რის­თვის ორ-ორ ბე­დის კვერს და თი­თოს ში­ნა­უ­რი ცხო­ვე­ლე­ბის­თვის. გამ­თე­ნი­ი­სას ოჯა­ხის უფ­რო­სი ხონ­ჩა­ზე ღო­რის თავს და­დებს, ირ­გვლივ ბე­დის კვე­რებს შე­მო­უ­წყობს და ზედ­ვე ბა­სი­ლას ქან­და­კე­ბას და­ას­ვე­ნებს. ხონ­ჩის ერთ გვერ­დზე "და­სა­ბე­რებ­ლად" თაფლში ამოვ­ლე­ბულ პუ­რის ლუკ­მებს ჯა­მით მო­ა­თავ­სებს და ან­თე­ბულ სან­თლებს მი­აკ­რავს. ამ სა­ა­ხალ­წლო ხონ­ჩას ქარ­თლში "აბ­რა­მი­ანს" უწო­დე­ბენ.

თეა ბე­ჟი­ტაშ­ვი­ლი

AMBEBI.GE

გა­მო­ყე­ნე­ბუ­ლი რე­სურ­სე­ბი|bonvoyage.ge, saqtradiciebi.blogspot.com, tradiciadavicvat.blogspot.com, xevsuret.blogspot.com

სტა­ტი­ის ყდა| კე­მოს კა­რი­კა­ტუ­რა Hangebi.com-სთვის