რატომ იკლავენ თავს მოზარდები და როგორ უნდა ამოვიცნოთ ფარული სუიციდური ტენდენცია - ფსიქიატრი მძიმე პრობლემაზე

სუიციდი მწვავე პრობლემად რჩება მთელ მსოფლიოში და ამ მხრივ არც საქართველოა გამონაკლისი. სამწუხაროდ, ხშირია თვითმკვლელობის ფაქტები. განსაკუთრებით სავალალოა, როცა ასეთ მძიმე ნაბიჯს მოზარდი დგამს.

რა ფაქტორები განსაზღვრავს ადამიანში ამ ქმედებას და რა უნდა გაკეთდეს იმისთვის, რომ ადამიანები მძიმე პრობლემას ასცდნენ - ამ თემაზე გვესაუბრება ნინო ოკრიბელაშვილი, ექიმი-ფსიქიატრი, მედიცინის მეცნიერებათა დოქტორი, თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის პროფესორი:

- სუიციდის, თვითმკვლელობის შემთხვევაში ერთმანეთთან გადაჯაჭვულია ბიოლოგიური, ფსიქოლოგიური, სოციალური, კულტურული და სამართლებრივი პრობლემები. ფსიქიატრების თვალთახედვით, სუიციდი მჭიდრო კორელაციაშია უმეტესად ემოციური სფეროს დარღვევებთან.

აღსანიშნავია, რომ ეს ემოციური დარღვევები მთელი რიგი აშლილობების თანმხლები პროცესებია. თუნდაც, მსუბუქი დეზადაპტაციიდან დაწყებული, ისეთი მძიმე ფსიქიატრიული პრობლემებით დამთავრებული, როგორიც შიზოფრენიაა. ამიტომ ემოციური კუთხით ხანგრძლივი და ხშირი ნეგატიური რეაქციები, თავისთავად შფოთვას წარმოქმნის, რაც შეიძლება რაღაც მიზანდასახული მოქმედებების მიზეზიც გახდეს.

თუ მოზარდებზე ვსაუბრობთ, აღსანიშნავია, რომ მათი ქცევის მიზანდასახულობა ჩამოუყალიბებელია და მათში შფოთვითი, დეპრესიული რეაქციების წარმოქმნის რისკი დიდია.

ცნობილი ფაქტია, რომ 15-დან 40 წლამდე პერიოდში სუიციდი სიკვდილის მიზეზთა შორის სამეულშია. საკმაოდ მაღალი მაჩვენებელია და ეს არ ეხება მხოლოდ საქართველოს, მსოფლიოს პრობლემაა. საქმე ის არის, რომ თვითმკვლელთა ოჯახის წევრებს ისინი ფსიქოფიზიკურად ჯანმრთელები ჰგონიათ. სავარაუდოდ, ახლობლები ვერ ამჩნევენ კრიზისულ მდგომარეობას და ვერ ხედავენ დაფარულ სუიციდურ ტენდენციებს...

- ფარული სუიციდური ტენდენციების გამოვლენად რა შეიძლება მივიჩნიოთ?

- თინეიჯერობის პერიოდი სავსეა კონფლიქტებით. ისინი კონფლიქტში არიან არა მარტო გარესამყაროსთან, არამედ, თანატოლებთან, მშობლებთან. მათ ამ პრობლემების დაძლევის სტრატეგიები ნაკლები აქვთ. ეს ის პერიოდია, როცა თინეიჯერები მათთვის სიკვდილ-სიცოცხლის რთული საკითხის გადაჭრის ერთადერთ გზად სიკვდილს ირჩევენ. სუიციდი ასეც იწოდებოდა - ძახილი შველისთვის, ანუ დახმარების ძიების სურვილი.

სამწუხაროა, რომ ამ ასაკში მეტად არის ისეთი მომენტები, როგორიც არის მაგალითად, სწრაფად მანქანის ტარება, როცა ის ბოლომდე ვერ იაზრებს თავისი ქმედების შედეგს... როდესაც ავარიის შემდეგ გადარჩენილს ეკითხებიან - თუ რატომ ჩაიდინა ეს, ამბობს, რომ გაბრაზდა, გაღიზიანდა და მივიდა იქამდე, რომ სიცოცხლე არაფრად უღირს. ევროპაში ასეთი არაერთი მაგალითი არსებობს.

- ანუ მათ საკუთარი ქმედების შედეგების გააზრების მომენტი ნაკლებად აქვთ...

- როდესაც ახალგაზრდებს ასეთი ადრენალინის მაძიებელი ქცევები აქვთ, შესაძლებელია ბევრი რამ ასევე უცოდინრობიდან გამომდინარე მოხდეს. ხანდახან საპირისპირო სქესის ყურადღების მიპყრობის მიზნით, სხვადასხვა ტიპის მედიკამენტს იყენებენ, რომელთა კომბინაცია თავისთავად შეიძლება ფატალური აღმოჩნდეს.

ძალიან მაღალია და პირდაპირ პროპორციულად იზრდება სიუიციდის ფენომენი, როდესაც ის რაიმე ტკივილს უკავშირდება, ან ქრონიკულ დაავადებებს. პრაქტიკაში მყოლია ქრონიკული დაავადების მქონე პაციენტი, 17 წლის ახალგაზრდა, რომელმაც განაცხადა, რომ ბრძოლა საკუთარი თავის გადარჩენისთვის მობეზრდა.

მოკლედ, ოჯახის წევრებმა უნდა იცოდნენ, რომ რაღაც სერიოზული დანახარჯების გამო მოზარდი შესაძლოა, მძიმე ფაქტის წინაშე აღმოჩნდეს. ეს არის კიდევ ერთი ვარიანტი, რომელიც მოზარდობის ასაკში შეიძლება მოხდეს და საფუძველი გახდეს კრიზისული მდგომარეობის. თან, ამ ნიშნების დაძლევის გზების შესახებ სამწუხაროდ ინფორმირებული არც არის...

- რა უნდა გააკეთოს ამისთვის საზოგადოებამ, მშობელმა, ოჯახმა, რომ ავარიდოთ ადამიანი მძიმე შედეგებს?

- სუიციდის პრევენციულ ღონისძიებასთან დაკავშირებით, ჯანმრთელობის მსოფლიო ორგანიზაციას გარკვეული რეკომენდაციები აქვს, რომელთა გამოყენება აუცილებელი უნდა გახდეს სახელმწიფოებისთვის და ამ ცოდნის შეტანა უშუალოდ სკოლებში უნდა მოხდეს.

მაგალითად, ალკოჰოლის ჭარბ მოხმარებასა და თვითმკვლელობას შორის მჭიდრო კავშირია. ვინაიდან სასმელის ფონზე მნიშვნელოვნად იცვლება ადამიანის ნებითი აქტივობა, მით უმეტეს მოზარდის, რომელსაც ნებელობით სფეროში არ შეუძლია ბევრი რამ წინასწარ განსაზღვროს. ძალიან მაღალი კორელაციაა, არა მარტო ალკოჰოლური ინტოქსიკაციების შემდეგ, არამედ დოზის გადაჭარბებისას, ნარკოტიკული საშუალებების მიღებისას.

არასუიციდურ ფორმებს მიეკუთვნება ავტოტრავმებიც. გინახავთ ალბათ, ბევრ ახალგაზრდას დასერილი აქვს სხეულის ნაწილები. ამით, რაღაც ეტაპზე, შესაძლებელია ვიღაცას უმტკიცებს, რომ ტკივილის განცდა არ აქვს. ჩემთვის, როგორც ფსიქიატრისთვის, ეს მისი ემოციური არასტაბილურობის მაჩვენებელია, ემოციურად არასტაბილური პიროვნული დარღვევის, რაც სუიციდური ქმედების მაღალ რისკს შეიცავს.

როდესაც ადამიანი ემოციურად არასტაბილურია, მომენტებში უჭირს სწორი გადაწყვეტილების მიღება. შესაძლებელია ვიღაცას თავისი დასერილი ხელით აშინებდეს კიდეც, მაგრამ ეს ყველაფერი ფატალურად დასრულდეს.

არსებობს ასევე მანიპულაციური სუიციდი: ამ ფორმას ადამიანი იმისთვის მიმართავს, რომ სხვისი ქცევა შეცვალოს, მაგალითად, ოჯახის, შეყვარებულის

სოციალური დეზადაპტაციის გამომწვევი მიზეზი თუ არსებობს, მაგალითად, კონფლიქტი მეგობრებთან, ამ დროს ასეთი ქცევა, ეს ავტოაგრესია შეიძლება სუიციდით დასრულდეს. ძალიან დიდი ყურადღება სჭირდება მშობელს, იმ თვალსაზრისით, რომ გაიგოს, შვილი ხომ არ იყენებს ალკოჰოლურ საშუალებებს, სააფთიაქო ნარკომანიას, ცუდ წრეში ხომ არ ტრიალებს...

- ანუ საჭიროა მუდმივი კონტროლი?

- არა, მეგობრობაა საჭირო და მაშინ კონტროლი აუცილებელი აღარ იქნება. სხვათა შორის ზედმეტი კონტროლი შეიძლება მაპროვოცირებელი გახდეს სუიციდური დემონსტრაციული ქცევის... იტყვის: როგორ მაკონტროლებ, როცა ვთქვათ, ვარ მეგობარ გოგონასთან ერთად? ამიტომ, 17 წლის შვილთან ყოველ წუთში რეკვას, ჯობია, მასთან უფრო ახლო ურთიერთობა ადრეულ ასაკში დაიწყონ. თუმცა 3 წლის ასაკში შვილთან დაწყებული მეგობრობა დაგვიანებულიც კია...

რაც ყველაზე მნიშვნელოვანია, მშობლებმა პატარები თავიდანვე უნდა მიაჩვიონ ჯანმრთელი ცხოვრების წესს, კოლექტიურ თამაშებში ჩართონ. ვინაიდან არსებობს დეპრესიული აშლილობები, რომელიც მოზარდთა ასაკში შეიძლება გამოხატული იყოს აკადემიური მოსწრების შესუსტებით, ინტერესების გაქრობით...

- ამ შემთხვევაში გენეტიკური ფაქტორი არ მოქმედებს?

- ეს არის აბსოლუტური ნონსენსი, რაც დადასტურებულია. თუ ოჯახში არის რამდენიმე სუიციდის შემთხვევა, აქ ყურადღება უნდა მივაქციოთ იმას, ხომ არ არის მათთან არადიაგნოსტირებული რაიმე ფსიქიატრიული პათოლოგია, რომელიც თაობიდან თაობაში გადადის. მაგალითად, ბიპოლარული აფექტური აშლილობები, დეპრესია, რეკურანტული დეპრესია, ანუ აფექტური სპექტრის პათოლოგიები და არა თვითონ სუიციდი...