თბილისის არქიტექტურის ევოლუცია: როგორ იცვლებოდა შენობები საუკუნეების მანძილზე

ანტიკური პერიოდის უძველესი დასახლება, თბილისის მშენებლობა, დედაქალაქის დაპყრობისა და გათავისუფლებისთვის მიმდინარე ბრძოლები, არქიტექტურა, ტრანსპორტი, სამოსი, ადათები... ისტორია დეტალებში, უკეთ აღქმადი და თვალსაჩინო. საქართველოს ილუსტრირებული ისტორიის მომდევნო წიგნი 1 დეკემბერს გამოვა და ამჯერად თბილისის ისტორიას გიჩვენებთ და გიამბობთ.

ევროპის ქვეყნების დედაქალაქთა შორის ერთ-ერთი უძველესი - თბილისი, მდიდარი ისტორიის მქონე ასწლოვან ნაგებობებს ინახავს. XIX საუკუნის დასაწყისიდან თბილისში ახალი არქიტექტურა მკვიდრდება. იგი ევროპასა და რუსეთში გაბატონებულ გვიანდელი კლასიციზმის სტილს შეესაბამებოდა. ადმინისტრაციული შენობები სწორედ ამ "ოფიციალურ სტილში" იგებოდა. რაც შეეხება საცხოვრებელ სახლებს, აქ მოხდა ერთგვარი სინთეზი: იმპერიაში გავრცელებულ არქიტექტურას დაემატა თბილისისთვის დამახასიათებელი ელემენტები: ხის აივნები, ფერადმინიანი შუშაბანდები, დახვეული კიბეები. ასე ჩამოყალიბდა XIX საუკუნის თბილისური აივნიანი საცხოვრებელი სახლი.

XIX საუკუნის დასაწყისში დღევანდელი თავისუფლების მოედნის ირგვლივ რამდენიმე ახალი ადმინისტრაციული, მათ შორის, ქალაქის პოლიციის ორსართულიანი შენობა აშენდა, რომელსაც შუაში კოშკი დაემატა, რასაც იმ დროისათვის პრაქტიკული დანიშნულება ჰქონდა. კოშკში მეხანძრეთა საგუშაგო იყო. 1874 წლის ნოემბრიდან აქ თბილისის საქალაქო სათათბირო განთავსდა, რამაც დღის წესრიგში თვითმმართველობის სახლის რეკონსტრუქციის საკითხი დააყენა. 1877 წელს შეიქმნა კომისია, რომელმაც 1878 წლის მაისში სესხი აიღო და კონკურსი გამოაცხადა. 1882 წელს საქალაქო სათათბირომ ოზეროვისა და შტერნის პროექტები განიხილა. საკრებულოს შენობის ფასადი მთლიანად შტერნის მიხედვით შეცვალეს, ხოლო შენობა ოზეროვის პროექტის მიხედვით გაფართოვდა. სათათბირო შენობის რეკონსტრუქცია 1882-1884 წლებში განხორციელდა. 1886 წელს აშენდა სხდომათა დარბაზი (წითელი დარბაზი). რეკონსტრუქციის შედეგად, შენობის ცენტრალურ ნაწილში (გვერდითი ფრთები კვლავ ორსართულიანი დარჩა) დაემატა მესამე სართული. შიდა კოშკი კი აიწია და საქალაქო რატუშის ტრადიციულ ატრიბუტად იქცა, რომლის ძირში საათი დააყენეს. 1910-1912 წლებში არქიტექტორმა კ. ტატიშევმა კიდევ ერთხელ განახორციელა შენობის რეკონსტრუქცია. სრულად დაშენდა მესამე სართული და შენობა დღემდე ამ სახითაა მოღწეული. 2011-2014 წლებში წარმოებდა შენობის კაპიტალური რეკონსტრუქცია გამაგრების სამუშაოები, რომელიც, ძირითადად, შიდა სივრცეს შეეხო.

ალექსანდრე ელისაშვილი, დედაქალაქის საკრებულოს დეპუტატი, "თბილისზე მზრუნველთა გაერთიანება – ტფილისის ჰამქარის" დამფუძნებელი:

- საბჭოთა პერიოდში საკრებულოს შენობას თითქმის არანაირი ცვლილება არ განუცდია. ლავრენტი ბერიას ჰქონდა იდეა, რომ ამ შენობისთვს კიდევ ერთი სართული დაეშენებინა და ზემოდან ლენინის ძეგლი დაედგა. ეს პროექტი შემორჩენილია. საბედნიეროდ, ამ პროექტს გადავრჩით. საკრებულოს შენობის რეაბილიტაცია სამი წლის წინ დაიწყო და ვიტყოდი, რომ შენობის რეაბილიტაცია ძალიან კარგად მოხდა. შიდა გეგმარება მთლიანად შეიცვალა, ფასადი არ შეცვლილა. კომერციულ ფართებს რაც შეეხება, აქ ყოველთვის იყო კომერციული ფართები. ძველი ფოტოები რომ ნახოთ, სულ რაღაც ხდებოდა. კუთხეში იყო ერთ-ერთი ყველაზე პირველი და ძველი აფთიაქი. ამ აფთიაქში გამოფენილი იყო ჰაჯი მურატის მოჭრილი თავი. კომერციულ ფართებზე მსჯელობა შეიძლება. სიმართლე გითხრათ, არ მომწონს, ძალიან არასერიოზულ იერ-სახეს ანიჭებს საკრებულოს შენობას. როგორია, შიგნით ქალაქის ბედზე მსჯელობ და ამ დროს, პირველ სართულზე გაქანებული ვაჭრობა მიდის. ვნახოთ, რაღაც ხელშეკრულებებია გაფორმებული, ვისურვებდი, რომ აქ თუნდაც წიგნის მაღაზიები იყოს და არ იყოს ეს საათები და ტანსაცმელი.

საკრებულოსგან განსხვავებით, უკვე აღარ არსებობს XIX საუკუნეში აგებული ალექსანდრე ნეველის სახელობის სამხედრო ტაძარი. ე.წ. სობორო თბილისში პარლამენტის ყოფილი შენობის ადგილას XIX-XX საუკუნეების მიჯნაზე იყო აღმართული. ტაძარი რუსეთის არმიის მიერ კავკასიის დამორჩილების აღსანიშნავად აიგო. მშენებლობა 26 წელიწადს გაგრძელდა. სობორო 1897 წლის 21 მაისს აკურთხეს. ტაძრის პროექტის ავტორი იყო დავით გრიმი, რომელმაც (არქიტექტორ რ. გედიქტთან და ინჟინერ ვ. გერასიმოვთან ერთად) პროექტის შესარჩევ კონკურსში მეორე ადგილი აიღო. პირველ ადგილზე გასული პროექტი (არქიტექტორების ვ. შრეტერის და ჰ. ჰუნის) მხოლოდ იმიტომ ვერ განხორციელდა, რომ ძვირი ჯდებოდა. ამ ტაძრის ეზოში დაკრძალეს 1921 წლის 23 თებერვალს კოჯორ-ტაბახმელასთან დაღუპული იუნკრები. 1930 წელს საბჭოთა მთავრობამ ტაძრის დემონტაჟი დაიწყო. ამ ადგილზე მოგვიანებით საქართველოს საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკის მთავრობის სასახლე აშენდა. სრულიად საქართველოს კათოლიკოს პატრიარქის, ილია მეორეს ლოცვა -კურთხევით, 2007 წელს პარლამენტის სასახლეში დანგრევას გადარჩენილ სენაკებში ხარების სახელობის სამლოცველო გაიხსნა. ყოველ ოთხშაბათს სამლოცველოში პარაკლისი სრულდება.

ნუგზარ ლეშკაშელი, პარლამენტის სამეურნეო უზრუნველყოფის განყოფილების უფროსი:

90-იან წლებში, როდესაც პარლამენტის შენობა თითქმის დაინგრა და დაიწვა, აქ იყო ნაგვის ბუდე და ნანგრევები. შემდგომში რეაბილიტაცია ჩატარდა. აქაურობა მოვიყვანეთ ისეთ მდგომარეობაში, როგორც დღეს არის. ხატები ძირითადად შემოწირულია. ყოველ ოთხშაბათს მამა შალვა პარაკლისს აღავლენს. მრევლი პარლამენტში საკმაოდ ბევრია.

არ დაუნგრევიათ, თუმცა დაწვას ვერ გადაურჩა სახაზინო, თანამედროვე ოპერისა და ბალეტის თეატრის შენობა. 1874 წელს, თამამშევისეული ძველი თეატრის დაწვის შემდეგ, ქართველმა საზოგადოებამ ახალი თეატრის შენობის აგებაზე დაიწყო ფიქრი. 1876 წელს გამოცხადდა კონკურსი, სადაც წარმოადგინეს ოთხი ნამუშევარი. პირველი პრემია დაიმსახურა ვ. შრეტერის პროექტმა. იგი რამდენჯერმე გადაკეთდა. მშენებლობა 16 წელიწადს გაგრძელდა და 1896 წელს დასრულდა. შენობის ექსტერიერი და ინტერიერი მავრიტანულ სტილშია გადაწყვეტილი. 1973 წელს თეატრის შენობაში ხანძარი გაჩნდა და ნაწილობრივ დაიწვა. აღდგენისას გაითვალისწინეს ძველი ფორმები, დამონტაჟდა თანამედროვე ტექნოლოგიებიც. ბოლო წლებია ოპერისა და ბალეტის თეატრს კიდევ ერთი რეკონსტრუქცია უტარდება. განახლებული შენობის გახსნა 2015 წლის გაზაფხულზე იგეგმება.

რუსუდან დაუშვილი, ოპერისა და ბალეტის თეატრის მუზეუმის ხელმძღვანელი:

1978 წელს თეატრის ადმინისტრაციულ ნაწილსა და სცენას ორი სართული დაემატა. 6 სართულიანი შენობა 8 სართულიანი გახდა. ამჟამინდელი რემონტის შემდეგ კი სცენის სამოძრაო ორმო ბევრად უფრო ღრმა გახდა, გადიდდა სცენაც. კომუნიკაციები უმძიმეს მდგომარეობაში იყო. შენობის ქვეშ კიდევ 2-3 სართულია, სადაც სხვადასხვა დანიშნულების სათავსოებია. ბოლო წლების რემონტის დროს, კომუნიკაციების მოწესრიგება პირველად მოხდა. შენარჩუნდა გარეგნული იერი, ფერი. გაკეთდა ღია ვერანდები, საოცარი ხედი ჩანს ამ ღია ვერანდებიდან. სახურავი ძალიან მძიმე მდგომარეობაში იყო. მუზეუმში წყალი ჩამოდიოდა. შენობა სპილენძით გადაიხურა. ხასხასა ოქროსფერი იყო, ახლა თანდათანობით ჩამუქდა. სპილენძი დროთა განმავლობაში მწვანე ფერს დაიკრავს და ძალიან ლამაზი იქნება.

როგორი იყო უძველესი დასახლება თბილისში, როგორ აშენდა დედაქალაქი, თბილისის დასამორჩილებად საუკუნეების მანძილზე მიმდინარე სხვადასხვა დამპყრობლების ბრძოლები, ბრძოლა დედაქალაქის გათავისუფლებისათვის, რუსეთის მმართველობა, ეროვნული მოძრაობა და 9 აპრილის ტრაგედია, თანამედროვე თბილისი. დაინახე შენი ისტორია. საქართველოს ილუსტრირებული ისტორიის მომდევნო წიგნი - თბილისის შესახებ გიამბობთ. თბილისის ისტორია გაზეთ "კვირის პალიტრასთან" ერთად 1-ელ დეკემბერს გამოვა და ერთი კვირის განმავლობაში სპეციალურ ფასად გაიყიდება.

იხილეთ ფოტოგალერეა

ნატალია დადიანი

AMBEBI.GE