ბეს­ლა­ნის ტრა­გე­დი­ი­დან 12 წელი გა­ვი­და. 2004 წლის 1-ელ სექ­ტემ­ბერს ჩრდი­ლო­ეთ ოსე­თის ქა­ლაქ ბეს­ლან­ში №1 სკო­ლის მოს­წავ­ლე­ე­ბი მძევ­ლად ბო­ე­ვიკ­თა ჯგუფ­მა აიყ­ვა­ნა. სამი დღის გან­მავ­ლო­ბა­ში ტე­რო­რის­ტებს სკო­ლის შე­ნო­ბა­ში გა­მომ­წყვდე­უ­ლი ჰყავ­დათ 1100 ბავ­შვი, მათი მშობ­ლე­ბი და მას­წავ­ლებ­ლე­ბი. ტე­რო­რის­ტებ­მა რუ­სე­თის ხე­ლი­სუფ­ლე­ბას შა­მილ ბა­სა­ე­ვის წე­რი­ლი გა­დას­ცეს, სა­დაც ეს უკა­ნას­კნე­ლი მძევ­ლე­ბის გა­თა­ვი­სუფ­ლე­ბის სა­ნაც­ვლოდ ჩეჩ­ნე­თი­დან რუ­სე­თის ჯა­რის გაყ­ვა­ნას მო­ი­თხოვ­და.

რუ­სე­თის სპეც­და­ნიშ­ნუ­ლე­ბის ძა­ლებ­მა სამი დღის შემ­დეგ სკო­ლა შტურ­მით აი­ღეს. ოფი­ცი­ა­ლუ­რი მო­ნა­ცე­მე­ბით, და­ი­ღუ­პა 334 მძე­ვა­ლი, მოკ­ლულ­თა უმ­რავ­ლე­სო­ბა სკო­ლის მოს­წავ­ლე იყო. 700-მდე ადა­მი­ა­ნი და­იჭ­რა. ლიკ­ვი­დი­რე­ბულ იქნა 31 ტე­რო­რის­ტი, მათ შო­რის, 2 ქალი.

...სკო­ლის მოს­წავ­ლე­ე­ბი, რომ­ლებ­მაც ტე­რაქ­ტი გა­და­ი­ტა­ნეს, ახლა უკვე ზრდას­რუ­ლე­ბი არი­ან. მათი მო­გო­ნე­ბე­ბი, ში­შე­ბი, ფიქ­რე­ბი მო­მა­ვალ­ზე... - ეს ინ­ტერ­ვი­უ­ე­ბი, რო­მელ­შიც ტრა­გე­დი­ას გა­დარ­ჩე­ნი­ლი ბავ­შვე­ბი უმ­ძი­მეს დღე­ებს იხ­სე­ნე­ბენ, 2014 წელ­საა ჩა­წე­რი­ლი.

ზა­რი­ნა ცი­რი­ხო­ვა, 24 წლის:

მე და ჩემი და, რო­გორც ყვე­ლა მოს­წავ­ლე, პირ­ველ სექ­ტემ­ბერს სკო­ლა­ში წა­ვე­დით. ახლა ვხვდე­ბი, რომ მა­შინ ჰა­ერ­შიც კი უბე­დუ­რე­ბის სუნი ტრი­ა­ლებ­და. დედა აფო­რი­ა­ქე­ბუ­ლი იყო, ინ­ტუ­ი­ცია კარ­ნა­ხობ­და ცუდს. სკო­ლა­ში რომ მი­ვე­დით, ყუ­რა­დღე­ბა იმან მი­ი­პყრო, რომ ჭუ­ჭყი­ა­ნი გა­რე­მო დაგ­ვხვდა, არა­და, სხვა დროს სულ სი­სუფ­თა­ვე გვხვდე­ბო­და. მა­ლე­ვე გა­ვი­გო­ნეთ სრო­ლის ხმა. კაი ხანი მე­გო­ნა, რომ ფილ­მს იღებ­დნენ. შემ­დეგ ვი­ფიქ­რე ფო­ი­ერ­ვერ­კებს ის­ვრი­ან მეთ­ქი. რო­დე­საც ტე­რო­რის­ტე­ბი გა­მოჩ­ნდნენ, ვერც მივ­ხვდი რა ხდე­ბო­და. ვხე­დავ­დი ამ ხალ­ხს და ვერ ვი­ჯე­რებ­დი.

თა­ვი­დან ათამ­დე კაცი იყო, მაგ­რამ სულ უფრო მა­ტუ­ლობ­და მათი რი­ცხვი. ყვე­ლას წვე­რი ჰქონ­და, სათ­ვა­ლე­ე­ბი ეკე­თა და ავ­ტო­მა­ტე­ბი ეჭი­რათ. თა­ვი­დან სკო­ლი­დან გა­მოქ­ცე­ვა მო­ვა­ხერ­ხე, მაგ­რამ გა­მახ­სენ­და, რომ ჩემი და სკო­ლა­ში იყო და მივ­ბრუნ­დი. ფი­ზკულ­ტუ­რის კა­ბი­ნეტ­ში წაგ­ვიყ­ვა­ნეს. ბომ­ბე­ბი სა­დღე­სას­წა­უ­ლო მო­სარ­თა­ვე­ბი­ვით ჩა­მო­კი­დეს. ჩვენ­თან ერ­თად თა­ნაკ­ლა­სე­ლის მშო­ბე­ლიც მოხ­ვდა, რო­მე­ლიც ყვე­ლას გვა­წყნა­რებ­და. მას­თან ტე­რო­რის­ტი მი­ვი­და, მუხ­ლებ­ზე და­ა­ყე­ნა და თუ არ და­წყნარ­დე­ბით ვეს­ვრიო, გა­მოგ­ვი­ცხა­და. ერ­თმა­ნე­თის დამ­შვი­დე­ბა და­ვი­წყეთ. მაგ­რამ ტე­რო­რის­ტმა მა­ინც გა­ის­რო­ლა. ცხე­და­რი კა­ბი­ნე­ტის შუ­ა­გულ­ში და­აწ­ვი­ნეს, რომ კარ­გად დაგ­ვე­ნა­ხა, რო­გორ სდი­ო­და სის­ხლი. შემ­დეგ მის­სა­ვე შვი­ლებს მო­აწ­მენ­დი­ნეს სის­ხლი­ა­ნი ია­ტა­კი. სამ­წუ­ხა­როდ, არ­ცერ­თი მათ­გა­ნი არ გა­დარ­ჩე­ნი­ლა. ორი ძმა და მამა და­ი­ღუპ­ნენ.

პირ­ვე­ლი­ვე დღეს კა­ცე­ბი დახ­ვრი­ტეს. აა­ყე­ნეს და გა­იყ­ვა­ნეს და ყვე­ლა­ნი მივ­ხვდით, რომ ბო­ლო­ჯერ ვხე­დავ­დით მათ. ჩემი კლა­სე­ლის და მე­ო­რე დღეს გარ­და­იც­ვა­ლა, შაქ­რი­ა­ნი დი­ა­ბე­ტი ჰქონ­და. სულ და­ძა­ბუ­ლე­ბი ვი­ყა­ვით, ვი­ცო­დით, რომ ნე­ბის­მი­ერ დროს შე­იძ­ლე­ბო­და ავ­ფეთ­ქე­ბუ­ლი­ყა­ვით. რო­დე­საც შტურ­მი და­ი­წყო, ტე­რო­რის­ტე­ბი მზად არ იყ­ვნენ ამის­თვის. ეგო­ნათ, რომ ხე­ლი­სუფ­ლე­ბა მათ მო­თხოვ­ნებს შე­ას­რუ­ლებ­და და კო­რი­დორს გა­უხ­სნი­და. რო­დე­საც აფეთ­ქე­ბა მოხ­და, არ მახ­სოვს, იქი­დან რო­გორ გა­მო­ვე­დი. ჩემ წინ დედა-შვი­ლი იწვა, შვი­ლი მკვდა­რი იყო. ბავ­შვის დედა ჩემ­სკენ გა­მო­ხოხ­და და წა­ვე­დი­თო, მი­თხრა. ძა­ლი­ან მძი­მე სუ­რა­თი იყო. ვუ­ყუ­რებ­დი, დე­დამ შვი­ლი რო­გორ და­ტო­ვა. მეც დავ­ტო­ვე ჩემი და. როცა გავ­რბო­დი, მო­მა­ძა­ხა, არ მი­მა­ტო­ვოო. როცა გა­მოვ­ძვე­რი, მხო­ლოდ მა­შინ მივ­ხვდი, რა მი­თხრა და უკან შევ­ბრუნ­დი. რა­ღა­ცას და­ვარ­ტყი თავი და გო­ნე­ბა დავ­კარ­გე. სას­წა­უ­ლია, რომ მე და ჩემი და გა­დავ­რჩით. მარ­თა­ლია, ტრავ­მე­ბი გა­მოგ­ვყვა, ჩემი და ტყვი­ით და­იჭ­რა, მე თავ­ში ჭურ­ვის ნამ­სხვრე­ვე­ბი ჩამ­რჩა, სმე­ნა თით­ქმის ორი­ვემ დავ­კარ­გეთ.

ტე­რაქ­ტმა თა­ვი­სი კვა­ლი და­ტო­ვა. თით­ქოს ცხოვ­რე­ბა გრძელ­დე­ბა, მაგ­რამ მა­ინც ტე­რაქ­ტამ­დე და ტე­რაქ­ტის მერე კა­ტე­გო­რი­ად არის და­ყო­ფი­ლი. ყვე­ლა­ზე სა­წყე­ნი ისაა, რომ კი­დევ არ ვი­ცით სი­მარ­თლე. სა­ში­ნე­ლე­ბაა, რომ პო­ლი­ტი­კო­სე­ბის შეც­დო­მე­ბის გამო ბავ­შვებს მოგ­ვიხ­და პა­სუ­ხის­გე­ბა. არც მახ­სოვს, რა მო­თხოვ­ნე­ბი ჰქონ­დათ ტე­რო­რის­ტებს, მგო­ნი ჩეჩ­ნე­თი­დან ჯა­რის გაყ­ვა­ნა. ისე­თი შეგ­რძნე­ბა გვქონ­და, რომ ყვე­ლამ გვი­ღა­ლა­ტა. რა­ტომ მა­ინ­ცდა­მა­ინც ბავ­შვე­ბი? ჩვენ ხომ ჯერ ყვე­ლა­ფე­რი წინ გვქონ­და.

ამი­ნა კაჩ­მა­ზო­ვა, 17 წლის:

სკო­ლა­ში ორ მე­გო­ბარ­თან, ალი­ნას­თან და ლა­ლას­თან ერ­თად წა­ვე­დი. ორი­ვე­ნი და­ი­ღუპ­ნენ. ჩემ­ზე შვი­დი წლით დი­დე­ბი იყ­ვნენ. ისი­ნი თა­ვი­ანთ კლას­ში წა­ვიდ­ნენ, მე ჩემ­სა­ში. შემ­დეგ კი იცით, აფეთ­ქე­ბე­ბი. და­ბა­ლი სი­მაღ­ლის ვი­ყა­ვი, სკო­ლის გა­სას­ვლელ­თან ძა­ლი­ან ახ­ლოს ვი­დე­ქი. შე­მეძ­ლო და­სა­წყის­ში გავ­ქცე­უ­ლი­ყა­ვი, მაგ­რამ პა­ტა­რა ვი­ყა­ვი და არ მეს­მო­და.

მე­ო­რე დღეს წყალს არი­გებ­დნენ, ოღონდ მხო­ლოდ მათ აძ­ლევ­დნენ, ვინც 6 წლის ან უფრო პა­ტა­რა იყო. მე მო­ვა­ტყუე ექ­ვსის ვარ მეთ­ქი და მომ­ცეს წყა­ლი. ჭამა სა­ერ­თოდ არ მინ­დო­და. მხო­ლოდ მწყუ­რო­და. მე­სა­მე დღეს ტუ­ა­ლეტ­შიც აღარ გვიშ­ვებ­დნენ, არც წყალს გვას­მევ­დნენ. უკვე გა­სა­გე­ბი იყო, რომ რა­ღაც მოხ­და. როცა აფეთ­ქე­ბე­ბი და­ი­წყო, არა­ვინ არ გარ­ბო­და, ხალ­ხი მკვდა­რი იწვა. მე დავ­რბო­დი წინ და უკან, მერე ქალ­მა და­მი­ძა­ხა, მოდი აქო. რომ მი­ვე­დი, ხელი ჩამ­კი­და და გა­ვი­ქე­ცით. მე­ო­რე მხა­რეს კი­დევ ერთი გო­გო­ნა მოს­დევ­და. მერე რო­გორც გა­ირ­კვა, ქალს, რო­მელ­მაც გა­და­მარ­ჩი­ნა, ეგო­ნა, რომ მისი შვი­ლი ვი­ყა­ვი, რო­მე­ლიც იქ და­ი­ღუ­პა. შემ­დეგ სამ­ზა­რე­უ­ლო­ში აღ­მოვ­ჩნდით, წყლით სავ­სე ვედ­რო და­ვი­ნა­ხე და და­ვე­წა­ფე. ჭურ­ვი შე­მო­აგ­დეს, რუსი სპეც­ნა­ზე­ლი და­აწ­ვა ჭურვს, რომ არ დავ­შა­ვე­ბუ­ლი­ყა­ვით. რა თქმა უნდა, და­ი­ღუ­პა რუ­სე­თის გმი­რი.

ყვე­ლა­ფე­რი კარ­გად გა­და­ვი­ტა­ნე. ემო­ცი­უ­რი ვარ, სა­კუ­თარ თავ­ში არ ვი­კე­ტე­ბი. რო­დე­საც ყვე­ბი, უფრო მარ­ტი­ვი ხდე­ბა პრობ­ლე­მა. არ მიყ­ვარს ახალ წელს პე­ტარ­დებს რომ აფეთ­ქე­ბენ, მე­ზი­ზღე­ბა. არ არის სა­სა­ცი­ლო, რო­დე­საც ბავ­შვე­ბი ერ­თმა­ნეთს ფე­ხებ­ში ასა­ფეთ­ქებ­ლებს უგ­დე­ბენ. არც ფო­ი­ერ­ვერ­კე­ბი მიყ­ვარს.

ძა­ლი­ან დიდი დახ­მა­რე­ბა გაგ­ვი­წი­ეს. რო­გორც მა­ტე­რი­ა­ლუ­რი, ისე არა­მა­ტე­რი­ა­ლუ­რი. დღემ­დე ვი­ნა­ხავ ნა­ხა­ტებს და წე­რი­ლებს, რო­მელ­საც მიგ­ზავ­ნიდ­ნენ. ყველ­გან გვპა­ტი­ჟებ­დნენ და კარ­გად გვხვდე­ბოდ­ნენ. ჩვენ გა­მორ­ჩე­უ­ლე­ბი ვართ, იმი­ტომ, რომ სიკ­ვდილს ვუ­ყუ­რებ­დით თვა­ლებ­ში. როცა ეს ხდე­ბა, ხვდე­ბი, რომ მთა­ვა­რი სი­ცო­ცხლეა და ის ჭკუ­ით უნდა და­ხარ­ჯო.

ლენა გა­ი­ტო­ვა, 22 წლის:

31 აგ­ვის­ტოს და­მე­სიზ­მრა, რომ სა­წო­ლის წინ დიდი კა­რა­და იდგა, რო­მელ­საც სარ­კე ჰქონ­და. მე ვწე­ვარ, სა­წო­ლის უკან ვი­მა­ლე­ბი, ყვე­ლა კუ­თხე­ში კი ბავ­შვე­ბი ზიან. ჩემ­თან წვე­რი­ა­ნი ადა­მი­ა­ნე­ბი მო­დი­ან ია­რა­ღით ხელ­ში. ვცდი­ლობ ვერ შე­მამ­ჩნი­ონ, მაგ­რამ მა­ინც და­მი­ნა­ხა­ვენ, წინ სარ­კეა. რო­დე­საც მო­მი­ახ­ლოვ­დნენ, მა­შინ გა­მაღ­ვი­ძეს სკო­ლა­ში წა­დიო. სკო­ლის­გან ცოტა მო­შო­რე­ბით მა­ღა­ზია იყო, წყლის სა­ყიდ­ლად ვა­პი­რებ­დით გას­ვლას, მაგ­რამ მე და­ვი­ჟი­ნე, დაგ­ვაგ­ვი­ან­დე­ბა მეთ­ქი და მოვ­ხვდით სკო­ლა­ში.

რო­დე­საც აფეთ­ქე­ბის შემ­დეგ რო­გორ­ღაც სკო­ლი­დან გა­მო­ვე­დი, მხო­ლოდ მცი­რე­დი დამ­წვრო­ბე­ბი მქონ­და. სა­ა­ვად­მყო­ფო­ში ოთხი დღე ვი­წე­ქი. სახ­ლში რომ მო­ვე­დი, მა­მა­ჩე­მი გა­უ­პარ­სა­ვი და შა­ვებ­ში ჩაც­მუ­ლი დამ­ხვდა. დე­და­საც შა­ვე­ბი ეცვა. სკო­ლა­ში ძმას­თან ერ­თად ვი­ყა­ვი. ვკი­თხე რა მოხ­და თქო. ახლა ისე­თი დროა, ასეა სა­ჭი­როო. ალა­ნი სა­დაა მეთ­ქი და სა­ა­ვად­მყო­ფო­შია, ხვალ მო­ვი­ნა­ხუ­ლებ­თო და აბა­ზა­ნა­ში შე­მიყ­ვა­ნეს. რო­დე­საც გა­მო­ვე­დი, დე­დას ალა­ნის დიდი ფოტო ეჭი­რა და მი­თხრა, ესაა რაც მის­გან დაგ­ვრჩაო. სკო­ლა­ში და­ი­ღუ­პა. ჩემ­ზე ოთხი წლით დიდი იყო.

კრის­ტი­ნა ძგო­ე­ვა, 21 წლის:

სკო­ლას­თან ვი­დე­ქი, უცებ შა­ვებ­ში ჩაც­მუ­ლი კა­ცე­ბი მო­ვიდ­ნენ და ყვი­რი­ლი და­ი­წყეს, სკო­ლა და­პყრო­ბი­ლია, ვე­რა­ვინ გა­იქ­ცე­ვაო. ფი­ზკულ­ტუ­რის დარ­ბაზ­ში გა­ვი­ქე­ცით. დე­და­ჩე­მი, მა­მა­ჩე­მი და ჩემი და ცალ­კე იდ­გნენ. შემ­დეგ ვი­პოვ­ნე ფი­ზკულ­ტუ­რის დარ­ბაზ­ში. რო­დე­საც აფეთ­ქე­ბა მოხ­და, ერ­თმა­ნე­თი დავ­კარ­გეთ. დე­და­ჩე­მი და­ვი­ნა­ხე და ფან­ჯრი­დან გა­დავ­ხტი. ჩემ დას ვერ ვპო­უ­ლობ­დით, მერე გა­ვი­გეთ, რომ გარ­და­იც­ვა­ლა. ათი წლის იყო.

რო­ზი­ტა ცი­რი­ხო­ვა, 20 წლის:

სკო­ლა­ში მე, ლენა და ერთი ჩვე­ნი მე­გო­ბა­რი წა­ვე­დით. ზა­რი­ნა ჩემ­ზე ცო­ტა­თი დიდი იყო. დი­დად არ უნ­დო­და პირ­ველ სექ­ტემ­ბერს სკო­ლა­ში წას­ვლა. დაგ­ვი­ა­ნე­ბა უნ­დო­და. მე მე­ხუ­თე კლას­ში გა­დავ­დი­ო­დი და ძა­ლი­ან მინ­დო­და დრო­ზე მივ­სუ­ლი­ყა­ვი. სრო­ლა რომ და­ი­წყო, ვი­ფიქ­რე ბუშ­ტე­ბი სკდე­ბა მეთ­ქი. რო­დე­საც მოვ­ბრუნ­დი, და­ვი­ნა­ხე, ყვე­ლა გარ­ბო­და. ვერ მივ­ხვდი, რა ხდე­ბო­და და რა უნდა მექ­ნა. ვი­ღაც ქალ­მა ხელი მომ­კი­და და ფი­ზკულ­ტუ­რის დარ­ბაზ­ში წა­მიყ­ვა­ნა.

მე­ო­რე დღეს და­ვი­ნა­ხე ჩემი და რო­გორ გა­ყავ­დათ. გას­ვლი­სას კოც­ნა გა­მო­მიგ­ზავ­ნა, თით­ქოს და­მემ­შვი­დო­ბა. მე­სა­მე დღეს ლე­ნას­თან ერ­თად ვი­ჯე­ქი, ძა­ლი­ან მწყუ­რო­და. ქალი მო­ვი­და შვილ­თან ერ­თად და მთხო­ვა, გავ­ყო­ლო­დი წყლის და­სა­ლე­ვად. როცა ავ­დე­ქი, დამ და­მი­ძა­ხა, რო­ზი­ტა სად მი­დი­ხარ, მოგ­კლა­ვე­ნო. თა­ვის­კენ მე­ქა­ჩე­ბო­და. დავ­ჯე­ქი, გვერ­დით ბიჭი იწვა და მას­ზე და­მაწ­ვი­ნეს. ძა­ლი­ან მე­ძი­ნე­ბო­და.

ფან­ჯა­რა­ზე ავე­დი და გა­დავ­ხტი. არც მახ­სოვს სად გა­დავ­ხტი. საით გავ­ქცე­უ­ლი­ყა­ვი ვერ ვხვდე­ბო­დი. ავ­ტო­ფა­რე­ხებ­თან ჩა­მოვ­ჯე­ქი. ბევ­რი ბავ­შვი იყო ირ­გვლივ. ზოგს თვა­ლი არ ჰქონ­და, ზოგი მთლი­ა­ნად სის­ხლში იყო ამოს­ვრი­ლი, ვი­ჯე­ქი და ვფიქ­რობ­დი: ღმერ­თო ჩემო, რა კარ­გია რომ მე ნორ­მა­ლუ­რად ვარ. შემ­დეგ ფეხ­ზე და­ვი­ხე­დე და ვხე­დავ, რომ ფეხ­ში ხვრე­ლი მაქვს. მაგ­რამ არ მტკი­ო­და. ფეხი მეწ­ვო­და, მაგ­რამ დი­დად ვერ ვგრძნობ­დი, ყური გა­ცი­ლე­ბით უფრო მეწ­ვო­და. იქი­დან სა­ა­ვად­მყო­ფო­ში წა­მიყ­ვა­ნეს.

შეგ­ვიძ­ლია ხოლ­მე შე­ვიკ­რი­ბოთ და ამის შე­სა­ხებ ვი­სა­უბ­როთ. ტკი­ვი­ლი რჩე­ბა. ტკი­ვი­ლი მუ­დამ თან გვახ­ლავს. ჩემი კლა­სი­დან ძა­ლი­ან ბევ­რი ბავ­შვი და­ი­ღუ­პა. მეხ­სი­ე­რე­ბი­დან ეს არ იშ­ლე­ბა, ამი­ტომ ტკი­ვი­ლიც არ ქრე­ბა. ტრავ­მე­ბი, რომ­ლე­ბიც სკო­ლა­ში მი­ვი­ღე, ყო­ველ წელს მახ­სე­ნე­ბენ თავს. 10 წლის ვი­ყა­ვი, რო­დე­საც იქ მოვ­ხვდი. ბავ­შვი ვი­ყა­ვი, მაგ­რამ იქ ბავ­შვად აღარ ვგრძნობ­დი თავს. რო­დე­საც ქუ­ჩა­ში გა­მოვ­დი­ო­დით, არა­სა­ბავ­შვო თე­მებ­ზე ვსა­უბ­რობ­დით. მალე გა­ვი­ზარ­დეთ. ახლა მოს­კოვ­ში მე­ხუ­თე კურ­სზე ვსწავ­ლობ. თუმ­ცა ეს იმას სა­ერ­თოდ არ ეხე­ბა, რომ ბეს­ლა­ნი­დან გაქ­ცე­ვა მინ­დო­და. ძა­ლი­ან მინ­და ბეს­ლან­ში ჩას­ვლა, მაგ­რამ მო­მა­ვალს რომ შევ­ხე­დოთ, იქ ისეთ სა­მუ­შა­ოს ვერ ვი­შო­ვი, რომ­ლის ხელ­ფა­სიც მე­ყო­ფა. ამი­ტომ მოს­კოვ­ში ვრჩე­ბი. მაგ­რამ მგო­ნია, რომ იქ დავ­ბრუნ­დე­ბი.

მომ­ზა­დე­ბუ­ლია svoboda.mobi-ს მი­ხედ­ვით