"სა­ზო­გა­დო­ე­ბა მეტ­წი­ლად შე­დეგს გან­სჯის, მაგ­რამ ცოტა თუ ფიქ­რობს მი­ზეზ-შე­დე­გობ­რივ კავ­შირ­ზე. ცო­ტას თუ აქვს გა­აზ­რე­ბუ­ლი ყვე­ლა ის წი­ნა­პი­რო­ბა, რა­საც კონ­კრე­ტულ თა­რი­ღამ­დე, კონ­კრე­ტულ ტრა­გე­დი­ამ­დე მივ­ყა­ვართ... ასე იყო 9 აპ­რი­ლის შემ­თხვე­ვა­ში... ამ პრო­ცეს­ში ყვე­ლას თა­ვი­სი წილი პა­სუ­ხის­მგებ­ლო­ბა აკის­რია, რო­გორც მე - ცენ­ტრა­ლუ­რი კო­მი­ტე­ტის პირ­ველ მდი­ვანს, ასე­ვე მათ, ვინც გმი­რო­ბის გვირ­გვი­ნე­ბით შე­ი­მო­სა" - ეს სი­ტყვე­ბი ეკუთ­ვნის ჯუმ­ბერ პა­ტი­აშ­ვილს, რო­მელ­მაც ოც­და­სამ­წლი­ა­ნი დუ­მი­ლის შემ­დეგ თა­ვის წიგნ­ში ახ­სნა ყვე­ლა ის წი­ნა­პი­რო­ბა, რაც წინ უძღო­და 9 აპ­რი­ლის ტრა­გე­დი­ას.

ამო­ნა­რი­დი წიგ­ნი­დან "ოც­და­სა­მი წლის შემ­დეგ"

ჯუმ­ბერ პა­ტი­აშ­ვი­ლი: რო­გორც სა­ქარ­თვე­ლოს რეს­პუბ­ლი­კის კომ­პარ­ტი­ის ცენ­ტრა­ლუ­რი კო­მი­ტე­ტის პირ­ვე­ლი მდი­ვა­ნი, კრემლში უკა­ნას­კნე­ლად 1989 წლის 16 მარტს ვი­ყა­ვი. გორ­ბა­ჩოვ­თან პი­რის­პირ შეხ­ვედ­რი­სას ორი მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნი სა­კი­თხი გან­ვი­ხი­ლეთ. პირ­ვე­ლი და უმ­თავ­რე­სი აფხა­ზე­თის ავ­ტო­ნო­მი­ურ რეს­პუბ­ლი­კა­ში გან­ვი­თა­რე­ბულ მოვ­ლე­ნებს შე­ე­ხე­ბო­და.

ლიხ­ნის შეკ­რე­ბა ჯერ კი­დევ არ იყო ჩა­ტა­რე­ბუ­ლი, მაგ­რამ სე­პა­რა­ტის­ტუ­ლი ზრახ­ვე­ბი­სა და შეკ­რე­ბის სამ­ზა­დი­სის შე­სა­ხებ უკვე ინ­ფორ­მი­რე­ბუ­ლი ვი­ყა­ვი. გორ­ბა­ჩოვს ად­ლე­ი­ბას­თან გა­მოკ­ვე­თი­ლად კარ­გი ურ­თი­ერ­თო­ბა ჰქონ­და და ვფიქ­რობ­დი, რომ მისი და­ყო­ლი­ე­ბა გა­მი­ჭირ­დე­ბო­და, მან გულ­დას­მით მო­მის­მი­ნა და მოკ­ლედ, მაგ­რამ გა­სა­გე­ბად მი­თხრა: - იმოქ­მე­დეთ ისე, რო­გორც ამას თქვე­ნი რეს­პუბ­ლი­კის ინ­ტე­რე­სე­ბი მო­ი­თხოვს.

კმა­ყო­ფილ­მა დავ­ტო­ვე კრემ­ლი და მე­ო­რე დღეს­ვე სა­ქარ­თვე­ლო­ში დავ­ბრუნ­დი. სა­ქარ­თვე­ლო­ში კი მოვ­ლე­ნე­ბი დრა­მა­ტუ­ლად გან­ვი­თარ­და. 18 მარტს ლიხ­ნის ცნო­ბი­ლი შეკ­რე­ბა გა­ი­მარ­თა და სე­პა­რა­ტის­ტულ დო­კუ­მენტს ავ­ტო­ნო­მი­უ­რი რეს­პუბ­ლი­კის ხელ­მძღვა­ნელ­მა ად­ლე­ი­ბა­მაც მო­ა­წე­რა ხელი. ამის შემ­დეგ ად­ლე­ი­ბას­თან და­კავ­ში­რე­ბა შე­უძ­ლე­ბე­ლი გახ­და. სა­ტე­ლე­ფო­ნო ზა­რებს არ პა­სუ­ხობ­და, ავად­მყო­ფო­ბა მო­ი­მი­ზე­ზა და შე­მოგ­ვით­ვა­ლა - რო­გორც კი გა­მოვ­ჯან­მრთელ­დე­ბი, მე თვი­თონ ჩა­მო­ვალ თბი­ლის­შიო.

აღელ­ვე­ბუ­ლი სა­ზო­გა­დო­ე­ბის და­შოშ­მი­ნე­ბა შე­უძ­ლე­ბე­ლი გახ­და. პი­რა­დად მე, არა მხო­ლოდ რო­გორც რეს­პუბ­ლი­კის ხელ­მძღვა­ნე­ლი, არა­მედ რო­გორც ერთი რი­გი­თი ქარ­თვე­ლი და მო­ქა­ლა­ქე არა­ნაკ­ლებ აღ­შფო­თე­ბუ­ლი ვი­ყა­ვი და მი­მაჩ­ნდა, რომ სე­პა­რა­ტის­ტე­ბი, პირ­ველ რიგ­ში კი ად­ლე­ი­ბა, სა­კად­რის პა­სუხს იმ­სა­ხუ­რებ­დნენ.

მარ­ტის ბო­ლოს­კენ პრო­ცე­სე­ბი კი­დევ უფრო უმარ­თა­ვი გახ­და. თბი­ლი­სი­დან ჩა­სულ არა­ფორ­მა­ლებ­სა და სე­პა­რა­ტის­ტებს შო­რის ბზიფ­ში შეხ­ვედ­რა და­პი­რის­პი­რე­ბი­თა და ფი­ზი­კუ­რი შეხ­ლა­შე­მოხ­ლით დამ­თავ­რდა.

მე­ტის მოთ­მე­ნა შე­უძ­ლე­ბე­ლი იყო. პირ­ველ აპ­რილს სო­უხმში ჩავფრინ­დი. შევ­ხვდი აფხაზ ინ­ტე­ლი­გენ­ცი­ას, უხუ­ცე­სებს და სტუ­დენ­ტებს; არას­დროს და­მა­ვი­წყდე­ბა ერთი უხუ­ცე­სი აფხა­ზის სი­ტყვე­ბი, რო­მელ­მაც მო­რი­დე­ბით გა­მიხ­მო გვერ­დით და მი­თხრა: - რო­დე­საც ქარ­თვე­ლე­ბი სა­კუ­თა­რი ქარ­თვე­ლო­ბის ხაზ­გას­მას იწყე­ბენ და ეროვ­ნულ დრო­შას აფ­რი­ა­ლე­ბენ, იქ, ბუ­ნებ­რი­ვია, აფხა­ზებ­საც ახ­სენ­დე­ბათ სა­კუ­თა­რი ეთ­ნი­კუ­რი წარ­მო­მავ­ლო­ბა და აფხა­ზუ­რი დრო­შა.

აუხ­სე­ნით თქვენს არა­ფორ­მა­ლებს, რომ ამ სამ­ფე­რო­ვა­ნი დრო­შე­ბით სო­ხუ­მის ქუ­ჩებ­ში სი­ა­რულს უთუ­ოდ მოჰ­ყვე­ბა აფხა­ზე­თის მხრი­დან სე­პა­რა­ტიზ­მის გაღ­ვი­ვე­ბა და გა­ღი­ზი­ა­ნე­ბა. ეს კი არც ქარ­თველ და არც აფხაზ ხალ­ხს არ მო­უ­ტანს სი­კე­თეს.

სი­ტუ­ა­ცია მეტ-ნაკ­ლე­ბად და­ვა­შოშ­მი­ნეთ. ში­ნა­გან საქ­მე­თა მი­ნის­ტრი გორ­გო­ძე და ქარ­თუ­ლი მი­ლი­ცი­ის თით­ქმის მთე­ლი შემ­და­გენ­ლო­ბა აფხა­ზეთ­ში დავ­ტო­ვეთ და დე­და­ქა­ლაქ­ში დავ­ბრუნ­დი.

არა­ფორ­მა­ლე­ბის ლი­დე­რებს უნდა შევ­ხვედ­რო­დი და მე­თხო­ვა, გარ­კვე­უ­ლი პე­რი­ო­დი მა­ინც შე­ე­კა­ვე­ბი­ნათ თავი აქ­ცი­ე­ბი­სა და დე­მონ­სტრა­ცი­ე­ბის ჩა­ტა­რე­ბის­გან. 1989 წლის 3 აპ­რილს, ღა­მის ათ სა­ათ­ზე, ჩემ­თან მო­ვიდ­ნენ ზვი­ად გამ­სა­ხურ­დია, მე­რაბ კოს­ტა­ვა და ნიკო ჭავ­ჭა­ვა­ძე. ეს ჩვე­ნი უკა­ნას­კნე­ლი შეხ­ვედ­რა იყო, რო­მე­ლიც ცენ­ტრა­ლურ კო­მი­ტეტ­ში, ჩემს კა­ბი­ნეტ­ში შედ­გა.

ჩვენ ბავ­შვო­ბი­დან ვიც­ნობ­დით ერ­თმა­ნეთს და მი­უ­ხე­და­ვად იმი­სა, რომ იმ პე­რი­ო­დი­სათ­ვის მოვ­ლე­ნე­ბი დრა­მა­ტუ­ლად ვით­რა­დე­ბო­და და სა­ზო­გა­დო­ე­ბის თვალ­ში ალ­ბათ და­პი­რის­პი­რე­ბულ ძა­ლებ­საც წარ­მო­ვად­გენ­დით, შეხ­ვედ­რამ ადა­მი­ა­ნურ, გულ­თბილ ვი­თა­რე­ბა­ში ჩა­ი­ა­რა. რო­გო­რი გან­სხვა­ვე­ბუ­ლი პო­ზი­ცი­ე­ბი და ხედ­ვე­ბიც უნდა გვქო­ნო­და, ერთი რამ ცხა­დი იყო - ჩვენ სა­ერ­თო სამ­შობ­ლო გვქონ­და, რომ­ლის მთლი­ა­ნო­ბა­საც აფხა­ზუ­რი სე­პა­რა­ტიზ­მი უქ­მნი­და საფრ­თხეს.

- შე­წყვი­ტეთ დე­მონ­სტრა­ცი­ე­ბი და მი­ტინ­გე­ბი, მო­მე­ცით ორი კვი­რა, თუ ამ დრო­ის გან­მავ­ლო­ბა­ში მე, რო­გორც რეს­პუბ­ლი­კის ხელ­მძღვა­ნე­ლი, ვერ შევ­ძლებ აფხა­ზე­თის პრობ­ლე­მის მოგ­ვა­რე­ბას, პი­რო­ბას გაძ­ლევთ, რომ თა­ნამ­დე­ბო­ბი­დან გა­დავ­დგე­ბი და რო­გორც ამ ქვეყ­ნის ერთი რი­გი­თი მო­ქა­ლა­ქე და რი­გი­თი ქარ­თვე­ლი, თქვენ გვერ­დით დავ­დგე­ბი! ამ სი­ტყვე­ბით და­ვი­წყე და ამ სი­ტყვე­ბით და­ვამ­თავ­რე შეხ­ვედ­რა.

პირ­ვე­ლი ზვი­ად გამ­სა­ხურ­დია წა­მოდ­გა სკა­მი­დან და თქვა: - მარ­თა­ლია ეს კაცი, უნდა ვა­ცა­დოთ, მით უფრო, რომ არც ორი დღე და არც ორი კვი­რა არა­ფერს წყვეტს. თუ დათ­ქმულ დრო­ში არა­ფე­რი გა­მო­ვი­და, აქ­ცი­ე­ბის გა­მარ­თვა სო­ხუმ­ში ზა­ფხულ­შიც შე­იძ­ლე­ბა და გა­ცი­ლე­ბით მეტი ხალ­ხის მო­ბი­ლი­ზა­ცი­ა­საც შევ­ძლებთ, ვიდ­რე ეს დღე­საა თბი­ლის­ში შე­საძ­ლე­ბე­ლი... და­ნარ­ჩე­ნე­ბიც და­ე­თან­ხმნენ. შე­თან­ხმე­ბის ნიშ­ნად ერ­თმა­ნეთს ხელი ჩა­მო­ვარ­თვით და რო­დე­საც სტუმ­რე­ბი კა­რამ­დე მი­ვა­ცი­ლე, აზ­რა­დაც არ მომ­სვლია, რომ ერ­თმა­ნეთს უკა­ნას­კნე­ლად ვხე­დავ­დით...

ამის შემ­დეგ გა­თენ­და 4 აპ­რი­ლი. ბა­კუ­რი­ან­ში ვარ ოლიმ­პი­ა­დის ჩა­ტა­რე­ბის თა­ო­ბა­ზე, ამ დროს მი­კავ­შირ­დე­ბი­ან თბი­ლი­სი­დან და მე­უბ­ნე­ბი­ან, რომ არა­ფორ­მა­ლე­ბის ლი­დე­რე­ბი მო­მი­ტინ­გე­ებ­თან ერ­თად და ინ­ტე­ლი­გენ­ცი­ის გარ­კვე­ულ ნა­წილ­თან ერ­თად "დი­ნა­მოს" სტა­დი­ონ­ზე გა­მარ­თუ­ლი ფეხ­ბურ­თის მატ­ჩის შემ­დეგ და­იძ­რნენ და მთავ­რო­ბის სახ­ლთან აქ­ცი­ას ატა­რე­ბენ. ყუ­რებს არ და­ვუ­ჯე­რე.

ჩვე­ნი შე­თან­ხმე­ბი­დან ორი კვი­რა კი არა, ოც­და­ო­თხი სა­ა­თიც არ იყო გა­სუ­ლი. სას­წრა­ფოდ დავ­ბრუნ­დი თბი­ლის­ში და იმა­ვე სა­ღა­მოს ად­ლე­ი­ბას შემ­ცვლე­ლი კან­დი­და­ტის შერ­ჩე­ვას შე­ვუ­დე­ქით. გა­და­წყდა, რომ ად­ლე­ი­ბას ვლა­დი­მერ ხიშ­ბა შეც­ვლი­და, რო­მე­ლიც სა­ტყეო მე­ურ­ნე­ო­ბის მი­ნის­ტრის პირ­ვე­ლი მო­ად­გი­ლე იყო და რომ­ლის და­სა­ყო­ლი­ებ­ლად პი­რა­დად მე რამ­დე­ნი­მე სა­ა­თი­ა­ნი მო­ლა­პა­რა­კე­ბა დამ­ჭირ­და.

სო­ხუ­მი­სათ­ვის არა­ფე­რი შეგ­ვი­ტყო­ბი­ნე­ბია. გა­თენ­და 6 აპ­რი­ლის დილა, 6 სა­ათ­ზე ვლა­დი­მერ ხიშ­ბა სა­ფოს­ტო რე­ი­სით, მე კი მომ­დევ­ნო რე­ი­სით აფხა­ზეთ­ში ჩავფრინ­დით. ჩა­ვა­ტა­რეთ ბი­უ­როს სხდო­მა. დავ­სვით ად­ლე­ი­ბას თა­ნამ­დე­ბო­ბი­დან გა­და­ყე­ნე­ბის სა­კი­თხი და მის ად­გილ­ზე რე­კო­მენ­და­ცია ხიშ­ბას გა­ვუ­წი­ეთ.

არა­ვინ მო­ე­ლო­და ასეთ რა­დი­კა­ლურ ზო­მებს... ბი­უ­როს ყვე­ლა წევ­რი, მათ შო­რის თა­ვად ად­ლე­ი­ბა, გა­ოგ­ნე­ბას ვერ ფა­რავ­და. ბაგ­რატ შინ­კუ­ბა, აფხა­ზი მწე­რა­ლი და სა­ზო­გა­დო მოღ­ვა­წე, რო­მე­ლიც ერ­თგვარ იდე­ო­ლო­გად ით­ვლე­ბო­და აფხა­ზურ სა­ზო­გა­დო­ე­ბა­ში და რო­მე­ლიც ჯერ კი­დევ 1947 წელს ითხოვ­და კრემ­ლის­გან აფხა­ზე­თის და­მო­უ­კი­დებ­ლო­ბას, წა­მოდ­გა და გა­ნა­ცხა­და: - ჯუმ­ბერ პა­ტი­აშ­ვი­ლი მარ­თა­ლია და დღეს ჩვენ მის სა­მარ­თლი­ან გა­და­წყვე­ტი­ლე­ბას მხა­რი უნდა და­ვუ­ჭი­როთ!

თა­ნამ­დე­ბო­ბი­დან მხო­ლოდ ად­ლე­ი­ბა არ გაგ­ვი­თა­ვი­სუფ­ლე­ბია. მისი ბედი გა­ი­ზი­ა­რა ლიხ­ნის შეკ­რე­ბა­ში მო­ნა­წი­ლე რამ­დე­ნი­მე პარ­ტი­ულ­მა და პა­სუ­ხის­მგე­ბელ­მა მუ­შაკ­მაც. რამ­დე­ნი­მე ემო­ცი­უ­რი შეხ­ვედ­რაც გა­ი­მარ­თა, დავ­გმეთ სე­პა­რა­ტიზ­მი და ქარ­თულ პო­ლი­ცი­ას სი­ტუ­ა­ცი­ის სრუ­ლი კონ­ტრო­ლი და­ვა­ვა­ლეთ.

სო­ხუ­მი­დან გა­მომ­გზავ­რე­ბამ­დე თბი­ლისს გა­და­ვე­ცით ინ­ფორ­მა­ცია და ვთხო­ვეთ, მო­მი­ტინ­გე­ე­ბი­სათ­ვის ეც­ნო­ბე­ბი­ნათ, რომ აფხა­ზეთ­ში სი­ტუ­ა­ცია კონ­ტროლს ექ­ვემ­დე­ბა­რე­ბო­და, სე­პა­რა­ტის­ტე­ბი სა­კად­რი­სად და­ი­სა­ჯნენ და მთავ­რო­ბის სახ­ლის წინ გა­მარ­თუ­ლი აქ­ცი­აც, მო­თხოვ­ნის დაკ­მა­ყო­ფი­ლე­ბის შე­სა­ბა­მი­სად, უნდა და­ე­შა­ლათ.

7 აპ­რილს თბი­ლის­ში გა­მოვფრინ­დი. სამ­წუ­ხა­როდ, სა­ნამ თბი­ლის­ში დავ­ბრუნ­დი, ორ­გა­ნი­ზა­ტო­რებ­მა აქ­ცი­ის დაშ­ლის ნაც­ვლად, მო­თხოვ­ნა შეც­ვა­ლეს - სა­ქარ­თვე­ლოს გა­მოს­ვლა საბ­ჭო­თა კავ­ში­რის შე­მად­გენ­ლო­ბი­დან(!).

აე­რო­პორ­ტში ცენ­ტრა­ლუ­რი კო­მი­ტე­ტის მე­ო­რე მდი­ვა­ნი ნი­კოლ­სკი დამ­ხვდა და დე­ტა­ლუ­რი ინ­ფორ­მა­ცია მო­მა­წო­და. დღის 12 სა­ათ­ზე პარ­ტი­უ­ლი აქ­ტი­ვის კრე­ბაა და­ნიშ­ნუ­ლი, შე­მუ­შა­ვე­ბუ­ლია გეგ­მა, რა ქმე­დი­თი ღო­ნის­ძი­ე­ბე­ბი უნდა გა­ვა­ტა­როთ ვი­თა­რე­ბის სტა­ბი­ლი­ზა­ცი­ის­თვის.

თორ­მე­ტის ნა­ხე­ვარ­ზე მოს­კო­ვი­დან ტე­ლე­ფო­ნით და­მი­კავ­შირ­და თავ­დაც­ვის მი­ნის­ტრი ია­ზო­ვი, რო­მელ­თა­ნაც გა­რე­ჯის კომ­პლექსთან და­კავ­ში­რე­ბით მა­ნამ­დეც და­ძა­ბუ­ლი ურ­თი­ერ­თო­ბა მქონ­და და მხო­ლოდ ერთი წი­ნა­და­დე­ბა მი­თხრა: თხუთ­მეტ წუთ­ში თქვენ­თან იქ­ნე­ბა ჩემი პირ­ვე­ლი მო­ად­გი­ლე კო­ჩე­ტო­ვი. თხუთ­მეტ წუთ­ში მარ­თლაც იღე­ბა ჩემი კა­ბი­ნე­ტის კარი და კო­ჩე­ტო­ვი და რო­დი­ო­ნო­ვი ერ­თად შე­მო­დი­ან. გა­მიკ­ვირ­და, ჩემს ხელთ არ­სე­ბუ­ლი ინ­ფორ­მა­ცი­ით, რო­დი­ო­ნო­ვი თბი­ლის­ში არ იმ­ყო­ფე­ბო­და. მივ­ხვდი იმა­საც, რომ ვერც კო­ჩე­ტო­ვი ჩა­მოფ­რინ­დე­ბო­და თხუთ­მეტ წუთ­ში მოს­კო­ვი­დან პირ­და­პირ ჩემს კა­ბი­ნეტ­ში...

დღეს ამ ამ­ბე­ბით შე­მო­ვი­ფარ­გლე­ბით, თუმ­ცა შედმგომ სტა­ტი­ებ­ში შე­ვეც­დე­ბით, შე­მოგ­თა­ვა­ზოთ კი­დევ რამ­დე­ნი­მე ფრაგ­მენ­ტი იმ დღე­ე­ბის ქრო­ნი­კი­დან.

ია აბუ­ლაშ­ვი­ლი

გა­ზე­თი "რე­ზო­ნან­სი"