სა­მეგ­რე­ლოს მიც­ვა­ლე­ბუ­ლის და­ტი­რე­ბის, გას­ვე­ნე­ბი­სა და პა­ტი­ვის­ცე­მის გან­სა­კუთ­რე­ბუ­ლი ტრა­დი­ცია ოდით­გან­ვე ჰქონ­და. მარ­თა­ლია, ახლა მხო­ლოდ გად­მო­ნაშ­თე­ბია შე­მორ­ჩე­ნი­ლი, მაგ­რამ ჯერ კი­დევ შეგ­ვიძ­ლია, არ­სე­ბულ ტრა­დი­ცი­ებ­ზე ბევ­რი ვი­სა­უბ­როთ. ჩვე­ნამ­დე მოღ­წე­უ­ლი ცნო­ბე­ბის მი­ხედ­ვით, ქარ­თვე­ლი კაცი ყო­ველ­თვის დიდ პა­სუ­ხის­მგებ­ლო­ბას გრძნობ­და რო­გორც გარ­დაც­ვლი­ლის ხსოვ­ნის, ისე მთე­ლი სა­ზო­გა­დო­ე­ბის წი­ნა­შე. სა­მეგ­რე­ლო­ში ეს პა­სუ­ხის­მგებ­ლო­ბა გან­სა­კუთ­რე­ბით შე­სამ­ჩნე­ვი და თვალ­ში სა­ცე­მია.

ქა­ლაქ ზუგ­დიდ­ში გზად მი­მა­ვალს საკ­მა­ოდ ბევ­რი სა­საფ­ლა­ოს გავ­ლამ მო­მი­წია, ყვე­ლა მათ­გან­მა იმ­დე­ნად დიდი ყუ­რა­დღე­ბა მი­იქ­ცია, რომ ბავ­შვო­ბა­ში საფ­ლა­ვე­ბის მი­მართ გა­ჩე­ნი­ლი შიში გა­და­მა­ვი­წყა და ამ გან­სა­კუთ­რე­ბუ­ლად მოვ­ლი­ლი თუ მორ­თულ-მო­კაზ­მუ­ლი საფ­ლა­ვე­ბის­თვის ფო­ტოს გა­და­ღე­ბის სურ­ვი­ლი გა­მიჩ­ნდა.

აქ თით­ქმის ყვე­ლა საფ­ლა­ვი გა­და­ხუ­რუ­ლია, ბევ­რი მთლი­ა­ნად და­ხუ­რუ­ლი, რამ­დე­ნი­მე მათ­განს კარ­ზე ბოქ­ლო­მიც ადევს. ერთ-ერთ მათ­გან­ში ახალ­გაზ­რდა ქა­ლის სი­ლუ­ე­ტი დამ­ხვდა, საფ­ლა­ვის ჭერი ეკ­ლე­სი­ის გუმ­ბა­თი­ვით მო­ე­ხა­ტათ და ჭა­ღიც ამ­შვე­ნებ­და. რო­გორც მივ­ხვდი, საფ­ლავ­ზე ან­თე­ბუ­ლი შუქი ჩვე­უ­ლებ­რი­ვი მოვ­ლე­ნაა. თურ­მე, ზო­გი­ერთ გარ­დაც­ვლილს ოჯა­ხის წევ­რე­ბი შე­ღა­მე­ბის­თა­ნა­ვე შუქს უნ­თე­ბენ, სიბ­ნე­ლე­ში რომ არ იყოს.

სა­საფ­ლა­ო­ზე გარ­დაც­ვლილ­თა ნა­ქან­და­კა­რი სი­ლუ­ე­ტე­ბის სიმ­რავ­ლეც შე­იმ­ჩნე­ო­და. ზოგი მათ­გა­ნი იმ და­მა­ხა­სი­ა­თე­ბელ პო­ზა­ში გა­მო­ე­ძერ­წათ, რო­გო­რიც ხში­რად ახ­სოვთ ოჯა­ხის წევ­რებს. გა­სა­ო­ცა­რია ისიც, რომ თით­ქმის ყვე­ლა საფ­ლავ­ზე ნა­ხავთ ნივ­თებს, რო­მე­ლიც მიც­ვა­ლე­ბულს ეკუთ­ვნო­და ან გარ­დაც­ვა­ლე­ბის შემ­დეგ აჩუ­ქეს.

ერთ-ერთ საფ­ლავ­ზე მა­გი­და და სამი სკა­მი იდგა, იმი­ტომ რომ მშობ­ლებ­თან ერ­თად და­საფ­ლა­ვე­ბუ­ლი იყო ახალ­გაზ­რდა ვაჟი, რო­მე­ლიც თბი­ლის­ში სას­წავ­ლებ­ლად ჩა­მო­სუ­ლი, ავ­ტო­ა­ვა­რი­ა­ში და­ი­ღუ­პა. აქ­ვეა მისი წიგ­ნე­ბის კა­რა­დაც.

თურ­მე, სა­საფ­ლა­ო­ზე უამ­რა­ვი ტე­ლე­ვი­ზო­რიც იყო, მაგ­რამ გა­ძარ­ცვის გამო მსგავ­სი ნივ­თე­ბის მი­ტა­ნას უკვე ერი­დე­ბი­ან.

ემო­ცი­უ­რად მძი­მეა, პა­ტა­რე­ბის საფ­ლა­ვებ­ზე მათი ფეხ­საც­მლის, ტან­საც­მლი­სა და საყ­ვა­რე­ლი თო­ჯი­ნე­ბის ნახ­ვა. დათ­რგუნ­ვილს, აქა­უ­რო­ბის და­ტო­ვე­ბის სურ­ვი­ლი გა­მიჩ­ნდა. გზად მომ­ტი­რალ თეთ­რწვე­რა მო­ხუცს წა­ვა­წყდი, გულ­მა არ მო­მით­მი­ნა და მისი მწუ­ხა­რე­ბის გა­სა­ზი­ა­რებ­ლად სახ­ლი­ვით მო­წყო­ბი­ლი საფ­ლა­ვის კარ­ში შე­ვა­ბი­ჯე, რო­მე­ლიც მთლი­ა­ნად მე­ტა­ლოპ­ლასტმა­სით იყო აშე­ნე­ბუ­ლი. იქვე კუ­თხე­ში პა­ტა­რა კა­რა­დაც გა­ნე­თავ­სე­ბი­ნათ, რო­მელ­შიც ყვე­ლა სა­ჭი­რო ნივ­თი ეწყო.

- სამი წე­ლია, შვი­ლი და­მე­ღუ­პა და მას შემ­დეგ მას­თან ერ­თად ვარ, ხში­რად აქ მძი­ნავს. მის გარ­და არა­ვინ მყავ­და და ისიც დავ­კარ­გე. ყო­ველ დი­ლით მის­თვის ჩვე­ნი ეზოს ჭის წყა­ლი მო­მაქვს და ჭი­ქით ვუ­დებ საფ­ლავ­ზე, რად­გან ჩვე­ნი ჭის წყა­ლი ძა­ლი­ან უყ­ვარ­და. მე უკვე იმის­თვის ვცხოვ­რობ, რომ მის საფ­ლავს მივ­ხე­დო, სხვა საზ­რუ­ნა­ვი აღარ მაქვს, - გა­მი­ზი­ა­რა გუ­ლის დარ­დი არ­მაზ სა­მე­ლი­ამ.

რამ­დე­ნი­მე ად­გი­ლას თვა­ლი მოვ­კა­რი საფ­ლა­ვის ქვებს, რო­მელ­ზეც არც ფოტო იყო და არც წარ­წე­რა. ამის შე­სა­ხებ გვერ­დით საფ­ლავ­ზე მო­ფუს­ფუ­სე ქალ­ბა­ტონს ვკი­თხე: თურ­მე ქალ­ბა­ტო­ნი, რომ­ლის­თვი­საც ეს ქვა გა­ემ­ზა­დე­ბი­ნათ, ჯერ ცო­ცხა­ლი ყო­ფი­ლა. ქმარ-შვი­ლის გარ­დაც­ვა­ლე­ბის შემ­დეგ, მათ გვერ­დით სა­კუ­თა­რი ად­გი­ლიც მო­უ­ნიშ­ნავს და მოთ­მი­ნე­ბით ელო­დე­ბა აღ­სას­რულს.

სა­საფ­ლა­ოს კარი გა­მო­ვი­ხუ­რე და გზა იმ სოფ­ლის­კენ გა­ვაგ­რძე­ლე, სა­დაც ნა­თე­სა­ვე­ბი მე­გუ­ლე­ბოდ­ნენ. ნა­ნა­ხით დამ­ძი­მე­ბუ­ლი ვცდი­ლობ­დი, ცუდ­ზე აღარ მე­ფიქ­რა. ისევ ინ­ტე­რე­სით ვათ­ვა­ლი­ე­რებ­დი ტრა­დი­ცი­ე­ბით და­ხუნძლულ მეგ­რულ სოფ­ლებს, პა­ტა­რა ოდებს დიდი სახ­ლე­ბის გვერ­დით და კოხ­ტა ეზო­ებს. მე­ღი­მე­ბო­და... ერთ-ერთი სახ­ლის კარ­თან ას­ვე­ტი­ლი საფ­ლა­ვის ქვას მოვ­კა­რი თვა­ლი და სა­ხე­ზე ღი­მი­ლი შე­მე­ყი­ნა, ნა­ნახ­ში და­სარ­წმუ­ნებ­ლად ტაქ­სის მძღოლს უკან დაბ­რუ­ნე­ბა ვთხო­ვე... ამ სახ­ლში წლე­ბის წინ დე­დას ერ­თა­დერ­თი შვი­ლი მო­უკ­ლეს. შეს­ვლა გა­დავ­წყვი­ტე, საფ­ლა­ვის ქვა­ზე შვი­ლის ფე­ხებ­თან ძა­ძებ­ში შე­მო­სი­ლი და­ჩო­ქი­ლი დედა იყო გა­მო­სა­ხუ­ლი.

ქალ­ბა­ტონ­მა ინე­ზამ გა­ღი­მე­ბულ­მა შე­მი­პა­ტი­ჟა შინ. სახ­ლში გარ­დაც­ვლი­ლის ნივ­თე­ბი და ფო­ტო­ე­ბი გა­მო­ე­ფი­ნათ. იქვე იყო ტე­ლე­ვი­ზო­რი და დი­ვი­დი, რომ მსურ­ვე­ლებს კო­ბას და­საფ­ლა­ვე­ბის ცე­რე­მო­ნია ენა­ხა.

- ჩემი შვი­ლის სა­ნა­ხა­ვად მო­სუ­ლი სტუმ­რე­ბი სი­ხა­რულს მა­ნი­ჭე­ბენ, ძალა მე­მა­ტე­ბა, როცა ვხე­დავ, ის ახ­სოვთ, - მი­თხრა და ღი­მი­ლი ცრემ­ლად ექცა. შვი­ლის გარ­დაც­ვა­ლე­ბის გახ­სე­ნე­ბა გა­უ­ჭირ­და, ამი­ტომ დე­ტა­ლებ­ზე გარ­დაც­ვლი­ლის დე­ი­და, ეთერ ჟვა­ნია მე­სა­უბ­რა:

- კობა მოს­კოვ­ში უკ­რა­ი­ნე­ლებ­მა შემ­თხვე­ვით მოკ­ლეს. თურ­მე ვი­ღაც თეთრმერ­სე­დე­სი­ან კაცს მის­დევ­დნენ, კო­ბა­საც თეთ­რი "მერ­სე­დე­სი" ჰყავ­და და შემ­თხვე­ვით ეს­რო­ლეს. 25 აპ­რილს გარ­და­იც­ვა­ლა და 17 მა­ისს და­ვა­საფ­ლა­ვეთ - ვერ ვი­მე­ტებ­დით მი­წის­თვის. მა­მა­მი­სის გვერ­დით მი­ვუ­ჩი­ნეთ ად­გი­ლი. ჩემი დის­თვის ერ­თა­დერ­თი შვი­ლის სიკ­ვდი­ლი ძა­ლი­ან მძი­მე გა­და­სა­ტა­ნი აღ­მოჩ­ნდა და მთელ დღე­ებს საფ­ლავ­ზე ატა­რებ­და. ღამე სახ­ლი­დან გა­ი­პა­რე­ბო­და და საფ­ლავ­ზე ვპო­უ­ლობ­დით, ამი­ტომ 9 თვის მერე გა­დავ­წყვი­ტეთ, კობა ჩვე­ნი სახ­ლის გვერ­დით, ეზო­ში დაგ­ვე­საფ­ლა­ვე­ბი­ნა. ორ­სარ­თუ­ლი­ა­ნი სახ­ლი ავუ­შე­ნეთ. 19 წე­ლია უკვე, ამ სახ­ლშია და­მარ­ხუ­ლი. აქ რა­საც ხე­დავთ, მე­გობ­რე­ბი­სა და ნა­თე­სა­ვე­ბის სა­ჩუქ­რე­ბია, რომ­ლე­ბიც კო­ბას სიკ­ვდი­ლის მერე მო­არ­თვეს. ჩემ­მა შვილ­მა გარ­დაც­ვა­ლე­ბის შემ­დეგ კო­ბას მან­ქა­ნა აჩუ­ქა, რო­მე­ლიც ამ წლე­ბის გან­მავ­ლო­ბა­ში სო­ფელს ემ­სა­ხუ­რე­ბა, თუ ვინ­მეს ცოლი მოჰ­ყავს ან რა­ი­მე გა­ჭირ­ვე­ბა აქვს. მად­ლო­ბე­ლი ვართ მე­ზობ­ლე­ბის, რომ არ დაგ­ვი­შა­ლეს, სახ­ლში დაგ­ვე­საფ­ლა­ვე­ბი­ნა მიც­ვა­ლე­ბუ­ლი. პი­რი­ქით, მე­ზობ­ლის ბავ­შვებ­საც არ ეში­ნი­ათ. მო­დი­ან, ჩარ­თა­ვენ კო­ბას მაგ­ნი­ტო­ფონს და ცეკ­ვა­ვენ კი­დეც.

მან­ქა­ნა­ში გა­ოგ­ნე­ბუ­ლი ჩავ­ჯე­ქი, ხმას არ ვი­ღებ­დი, სი­ჩუ­მე ისევ მძღოლ­მა და­არ­ღვია და კი­დევ უფრო გა­სა­ო­ცარ ამ­ბავს მო­მიყ­ვა: - სო­ფელ ბაშ­ში 18 წლის წინ გარ­დაც­ვლი­ლი ბიჭი დღემ­დე არ ჰყავთ და­მარ­ხუ­ლიო. ადა­მი­ა­ნურ შიშს ჟურ­ნა­ლის­ტურ­მა ინ­ტე­რეს­მა სძლია და ზე­მოხ­სე­ნე­ბუ­ლი სოფ­ლის­კენ გა­ვე­მარ­თე. სახ­ლის კარი გარ­დაც­ვლი­ლის მა­მამ გა­მი­ღო. მისი შვი­ლით და­ინ­ტე­რე­სე­ბის გამო მად­ლო­ბაც გა­და­მი­ხა­და, სა­საფ­ლა­ოს­კენ კი დედა გა­მი­ძღვა. იქ მი­სულს, ვე­ნახ­შე­მოვ­ლე­ბუ­ლი პა­ტა­რა სახ­ლი დამ­ხვდა. დე­დამ, ცი­უ­რი კვა­რა­ცხე­ლი­ამ საფ­ლა­ვის კარი გა­ა­ღო და სა­უ­ბა­რი შვი­ლის სიკ­ვდი­ლის მი­ზე­ზით და­ი­წყო:

"ჯონი 22 წლის იყო, როცა გარ­და­იც­ვა­ლა, წამ­ლის ზედ­მე­ტი დოზა მი­ი­ღო და კო­მა­ში ჩა­ვარ­და. 8 თვე სა­ა­ვად­მყო­ფო­ში გა­ვა­ტა­რეთ, მაგ­რამ ვე­რაფ­რით ვუშ­ვე­ლეთ. მე­უღ­ლე და 2 წლის გოგო დარ­ჩა. ჩემ­მა ქმარ­მა გა­და­წყვი­ტა, რომ არ უნდა დაგ­ვე­საფ­ლა­ვე­ბი­ნა. ამ­ბობ­და, შვილ­მა ხომ უნდა ნა­ხოს, რო­გო­რი მამა ჰყავ­დაო. მე წი­ნა­აღ­მდე­გი ვი­ყა­ვი, ვე­უბ­ნე­ბო­დი, - მი­წას მი­ვა­ბა­როთ-მეთ­ქი, მაგ­რამ ვერ და­ვარ­წმუ­ნე. თვი­თონ ვერ ამო­დის საფ­ლავ­ზე, რომ ნა­ხოს, ჩვე­ნი შვი­ლი ახლა რო­გო­რია. ალ­ბათ მა­შინ­ვე ინ­ფარ­ქტს მი­ი­ღებს, მე კი 18 წე­ლია, ეს ჯვა­რი ზურ­გზე ამ­კი­და. უკვე მოვ­ხუც­დი, 64 წლის ვარ, ვერ ვა­ხერ­ხებ ყო­ველ­დღე ამოს­ვლას და ამა­საც გან­ვიც­დი.

პირ­ვე­ლი 4 წელი ბალ­ზა­მით ვი­ნა­ხავ­დით, მერე და­მე­სიზ­მრა, რომ სპირ­ტით შე­მე­ნა­ხა ჯონი. მას შემ­დეგ სა­კუ­თა­რი მე­თო­დით ვუვ­ლი ჩემს მკვდარ შვილს. 10 წლის გან­მავ­ლო­ბა­ში ყო­ველ­დღე აქ ვი­ყა­ვი, დღეც და ღა­მეც, ყო­ველ კვი­რას ტან­საც­მელს ვუც­ვლი­დი. და­ბა­დე­ბის დღე­ებს ვუხ­დი­დით და ამ დღის­თვის გან­სა­კუთ­რე­ბულ ტან­საც­მელს ვაც­მევ­დი. ახლა უკვე მი­ჭირს ამ ყვე­ლაფ­რის კე­თე­ბა. მისი შვი­ლი 20 წლი­საა და ისიც ამო­დის ხოლ­მე, არ აქვს მკვდრის შიში, პი­რი­ქით, ამა­ყობს, რომ ასე­თი კარ­გი მამა ჰყავ­და.

მინ­დო­და, შვი­ლი თა­ვის დრო­ზე მი­წის­თვის მი­მე­ბა­რე­ბი­ნა, მაგ­რამ ახლა, როცა 18 წელი ასე ვუვ­ლი, რო­გორ მი­ვა­ბა­რო მი­წას? არ მე­მე­ტე­ბა ჩემი ჯონი მი­წის­თვის", - მი­თხრა ქალ­ბა­ტონ­მა ცი­უ­რიმ.

ის დღე ძა­ლი­ან მძი­მე აღ­მოჩ­ნდა ჩემ­თვის, ნა­ნა­ხი­თა და მოს­მე­ნი­ლით შეძ­რულს შე­კი­თხვა და­მე­ბა­და, - რა­ტომ იღე­ბენ ადა­მი­ა­ნე­ბი მსგავს გა­და­წყვე­ტი­ლე­ბებს? ამ კი­თხვა­ზე პა­სუ­ხი რთუ­ლი გა­სა­ცე­მია, თუმ­ცა თა­ვად შვილმკვდარ­მა დე­დებ­მა ჩემ­თან სა­უ­ბარ­ში აღ­ნიშ­ნეს, რომ რო­გორც მშობ­ლებს, რო­გორც დე­დებს, აქვთ გა­მარ­თლე­ბა, თუნ­დაც მათი გა­და­წყვე­ტი­ლე­ბა მცდა­რი და მი­უ­ღე­ბე­ლი იყოს.

ხა­თუ­ნა იო­სე­ლი­ა­ნი, ეთ­ნო­ლო­გი:

- რე­პორ­ტაჟ­ში აღ­წე­რი­ლი ამ­ბე­ბი სა­მეგ­რე­ლოს­თვის გან­სა­კუთ­რე­ბი­თაა და­მა­ხა­სი­ა­თე­ბე­ლი. სა­ქარ­თვე­ლოს ვერც ერთ კუ­თხე­ში ვერ ნა­ხავთ ამ­გვა­რად მო­წყო­ბილ სა­საფ­ლა­ო­ებს - გა­და­ხუ­რულს და ზედ­მე­ტად მო­პირ­კე­თე­ბულს. მარ­თა­ლია, ყვე­ლა თა­ვი­სე­ბუ­რად ცდი­ლობს საფ­ლა­ვის მოვ­ლას, მაგ­რამ გა­ვიხ­სე­ნოთ, მა­გა­ლი­თად, ვაჟა ფშა­ვე­ლას სა­საფ­ლაო, რო­მელ­საც მხო­ლოდ ერთი პა­ტა­რა ქვა ადევს და მისი და­ნა­ბა­რე­ბის თა­ნახ­მად, ზედ ია ყვა­ვის. ყვე­ლა­ზე მთა­ვა­რი ისაა, რომ იმ ყვე­ლა­ფერს, რაც სა­მეგ­რე­ლო­ში ხდე­ბა, ქრის­ტი­ა­ნო­ბას­თან არა­ნა­ი­რი კავ­ში­რი არა აქვს და ვერც წარ­მარ­თო­ბას და­ვარ­ქმევთ, რად­გან წარ­მარ­თო­ბა ძა­ლი­ან დიდი ხნის წინ იყო და მისი გად­მო­ნაშ­თიც ვერ იქ­ნე­ბა. ეს უბ­რა­ლოდ ად­გი­ლობ­რი­ვი კულ­ტუ­რის გარ­კვე­ულ­წი­ლად სა­ხე­შეც­ვლი­ლი, და­მა­ხინ­ჯე­ბუ­ლი ფორ­მაა. ამას არც რო­მე­ლი­მე რე­ლი­გი­ას­თან აქვს კავ­ში­რი, მით უმე­ტეს, ქრის­ტი­ა­ნო­ბას­თან და ფაქ­ტია, ყოფა-ცხოვ­რე­ბის­თვი­საც მე­ტის­მე­ტად მძი­მეა.

- რო­დი­დან გვხვდე­ბა სა­მეგ­რე­ლო­ში მსგავ­სი საფ­ლა­ვე­ბი და თქვე­ნი აზ­რით, რამ გან­სა­ზღვრა მათი ასე­თი იერ­სა­ხე?

- საფ­ლა­ვე­ბის მორ­თვა-მო­კაზმვამ ასე­თი გამ­ძაფ­რე­ბუ­ლი სახე ძი­რი­თა­დად, კო­მუ­ნის­ტე­ბის დრო­ი­დან მი­ი­ღო. მო­გეხ­სე­ნე­ბათ, სა­მეგ­რე­ლო კოლ­ხე­თის ძი­რი­თა­დი ნა­წი­ლია და შე­საძ­ლოა, არის რა­ღაც უძ­ვე­ლე­სი ფეს­ვე­ბის ნარ­ჩე­ნი. დაკ­რძალ­ვის წე­სე­ბი სა­მეგ­რე­ლო­სა და კოლ­ხე­თის დაბ­ლობ­ზე ყო­ველ­თვის ტრა­დი­ცი­უ­ლი, ორი­გი­ნა­ლუ­რი იყო, ამას რე­ლი­გი­ურ-მის­ტი­კუ­რი დატ­ვირ­თვა ჰქონ­და. მა­გა­ლი­თად, მა­მა­კა­ცებს ტყავ­ში გახ­ვე­ულს ჰკი­დებ­დნენ ხეზე, ქა­ლებს კი მი­წა­ში მარ­ხავ­დნენ. ამის მი­თო­ლო­გი­უ­რი და აზ­რობ­რი­ვი სა­ფუძ­ვე­ლი იყო ის, რომ დე­და­კა­ცი, რო­გორც მიწა, ისე გა­ნი­ხი­ლე­ბო­და, ამი­ტომ მი­წას ჰბარ­დე­ბო­და, ხოლო მა­მა­კა­ცი ზე­ცი­უ­რი არ­სე­ბა იყო, მისი მი­წა­ში დაფვ­ლა არ შე­იძ­ლე­ბო­და და ხეზე ამი­ტომ ჰკი­დებ­დნენ. ქვევრში და­მარ­ხვის წე­სიც არ­სე­ბობ­და. არ­ქე­ო­ლო­გი­უ­რი გა­თხრე­ბის შე­დე­გად, ბევ­რი ასე­თი მა­სა­ლაა აღ­მო­ჩე­ნი­ლი. ეს მხო­ლოდ სა­მეგ­რე­ლოს­თვის არ იყო და­მა­ხა­სი­ა­თე­ბე­ლი, მაგ­რამ ძი­რი­თა­დად, იქ ხდე­ბო­და. ამას ბიო-გე­ოგ­რა­ფი­უ­ლი პი­რო­ბე­ბიც გა­ნა­პი­რო­ბებ­და, მაგ­რამ ძი­რი­თა­დად, მი­თო­ლო­გი­უ­რი სა­ფუძ­ვლე­ბი აქვს. რო­გორც ჩანს, და­მარ­ხვის ასე­თი წე­სე­ბი და რი­ტუ­ა­ლე­ბი, მა­ინც უფრო ელი­ნის­ტურ სამ­ყა­როს­თან კავ­ში­რის შე­დე­გია.

- რას გვე­ტყვით და­საფ­ლა­ვე­ბას­თან და­კავ­ში­რე­ბულ მეგ­რულ სხვა ტრა­დი­ცი­ებ­ზე, მათ შო­რის, თა­ნა­მედ­რო­ვე­ზე?

- რო­დე­საც კო­მუ­ნის­ტე­ბის დროს რე­ლი­გი­უ­რი მსა­ხუ­რე­ბა, საფ­ლა­ვე­ბის ქრის­ტი­ა­ნუ­ლი წე­სით მოვ­ლა, ტა­ძარ­ში სი­ა­რუ­ლი იკ­რძა­ლე­ბო­და, მიც­ვა­ლე­ბუ­ლი­სად­მი ყუ­რა­დღე­ბა ასე­თი არაქ­რის­ტი­ა­ნუ­ლი ფორ­მით გა­მო­ი­ხა­ტა. ხალ­ხი ცდი­ლობ­და, მიც­ვა­ლე­ბუ­ლის პა­ტივ­სა­ცე­მად, სხვა­დას­ხვაგ­ვა­რი რამ მო­ე­ფიქ­რე­ბი­ნა. ეს დღე­სა­ცაა შე­მორ­ჩე­ნი­ლი და კონ­კრე­ტუ­ლი სა­ფუძ­ვე­ლი არ აქვს. მა­გა­ლი­თად, ადრე, ასე­თი ტრა­დი­ცი­აც არ­სე­ბობ­და, რო­მე­ლიც უმე­ტეს­წი­ლად აფხა­ზე­ბის­თვის იყო და­მა­ხა­სი­ა­თე­ბე­ლი. სა­დაც გარ­დაც­ვლი­ლი იკ­რძა­ლე­ბო­და, გან­სა­კუთ­რე­ბით, თუ ის ახალ­გაზ­რდა იყო, სუ­ლის მო­სახ­სე­ნი­ებ­ლად იქ საჭ­მელს, ღვი­ნოს, თი­ვას ან სხვა რა­მეს ტო­ვებ­დნენ. მგზავ­რი რომ გა­ივ­ლი­და, რა­ი­მეს აი­ღებ­და და სულს "მი­უ­ვი­დო­და". ეს ნა­წი­ლობ­რივ სა­მეგ­რე­ლო­შიც იყო გავ­რცე­ლე­ბუ­ლი.

- თქვენ თუ გაქვთ ნა­ნა­ხი მსგავ­სი საფ­ლა­ვე­ბი?

- კი, რო­გორ არა, იქ ხში­რად ვყო­ფილ­ვარ და მსგავ­სი საფ­ლა­ვიც ბევ­რი მი­ნა­ხავს. მა­გა­ლი­თად, ღა­მით რომ ნა­თუ­რე­ბი ან­თია და ა.შ. უზარ­მა­ზა­რი საფ­ლა­ვის ქვე­ბია, ორი­ვე მხა­რეს გა­მო­სა­ხუ­ლი სუ­რა­თე­ბით, გა­და­ხუ­რუ­ლი და ა.შ. სა­სახ­ლე­ებს უფრო ჰგავს, ვიდ­რე საფ­ლა­ვებს. შე­მიძ­ლია გუ­რი­ის ერთი მა­გა­ლი­თი გა­ვიხ­სე­ნო: ჩემს ერთ-ერთ ლექ­ტორს პა­ნაშ­ვიდ­ზე, კი­ბის ბო­ლო­ში გარ­დაც­ვლი­ლის სუ­რა­თი დახ­ვდა, რო­მე­ლიც და­იძ­რა და სტუ­მარს წინ გა­უ­ძღვა - მავ­თუ­ლით ჰქო­ნი­ათ და­მაგ­რე­ბუ­ლი, ვი­ღაც იჯდა, ატ­რი­ა­ლებ­და და მიც­ვა­ლე­ბუ­ლის სუ­რა­თი მას ხელ­გაშ­ლი­ლი "მი­ა­ცი­ლებ­და". მოკ­ლედ, ეს დიდი ტკი­ვი­ლის გა­მო­ხატ­ვი­სა და მიც­ვა­ლე­ბულ­ზე ზრუნ­ვის და­მა­ხინ­ჯე­ბუ­ლი ფორ­მე­ბია, რო­მელ­საც რე­ლი­გი­ა­სა და კულ­ტუ­რას­თან არა­ვი­თა­რი კავ­ში­რი არა აქვს.

- ასე­თი რამ აღ­მო­სავ­ლეთ სა­ქარ­თვე­ლო­ში თუ გვხვდე­ბა?

- არა, აღ­მო­სავ­ლეთ სა­ქარ­თვე­ლო­ში გა­რეგ­ნუ­ლად ასე­თი პომ­პე­ზუ­რი ფორ­მე­ბით არ გა­მო­ხა­ტა­ვენ ტრა­გე­დი­ას.

- ალ­ბათ გსმე­ნი­ათ, სო­ფელ რუ­ის­ზე, სა­დაც ამ­ბო­ბენ, რომ საფ­ლა­ვებ­ზე სხვა­დას­ხვა სა­ხის წარ­წე­რე­ბია, თუ ვინ რო­გორ გარ­და­იც­ვა­ლა და ა.შ. თუ არის თქვენ­თვის ცნო­ბი­ლი, რამ­დე­ნად შე­ე­სა­ბა­მე­ბა ეს სი­მარ­თლეს?

- სი­მარ­თლე გი­თხრათ, ეს წარ­წე­რე­ბი, მა­გა­ლი­თად, - მოკ­ლუ­ლია თო­ხით, ბა­რით და ა.შ. მე ნამ­დვი­ლად არ მი­ნა­ხავს, გად­მო­ცე­მით ვიცი, მაგ­რამ თუნ­დაც ასე იყოს, ეს უბ­რა­ლოდ ხა­სი­ა­თის გა­მოვ­ლი­ნე­ბაა, უფრო იუ­მორ­შია გა­ტა­რე­ბუ­ლი და ეს ეთ­ნოფ­სი­ქო­ლო­გი­უ­რი გან­სხვა­ვე­ბაა აღ­მო­სავ­ლეთ და და­სავ­ლეთ სა­ქარ­თვე­ლოს შო­რის.

- სვა­ნეთ­ში თუ გვხვდე­ბა სა­მეგ­რე­ლოს მსგავ­სი საფ­ლა­ვე­ბი?

- არა, იქ ვერ ნა­ხავთ ისეთ "პომ­პე­ზურ" საფ­ლა­ვებს. სუფ­თა, მოვ­ლი­ლი, უბ­რა­ლო საფ­ლა­ვე­ბია, მათ­ზე სახ­ლებს არ აშე­ნე­ბენ, სულ 1-2 გა­და­ხუ­რუ­ლი საფ­ლა­ვი მი­ნა­ხავს, ისიც ახალ­გაზ­რდა ბი­ჭე­ბის. ადა­მი­ა­ნის ნეშ­ტი აუ­ცი­ლებ­ლად მი­წად უნდა იქ­ცეს. მზის სხი­ვი, წყა­ლი და თოვ­ლი უნდა დას­დი­ო­დეს ზედ. ქრის­ტი­ა­ნუ­ლი კულ­ტუ­რის ნა­წი­ლი აკ­ლდა­მა, ბალ­ზა­მი­რე­ბა და მუ­მი­ფი­ცი­რე­ბა, მო­გეხ­სე­ნე­ბათ, არ არის. ეს ყვე­ლა­ფე­რი ქრის­ტი­ა­ნულ იდე­ო­ლო­გი­ას ეწი­ნა­აღ­მდე­გე­ბა.

- სა­მეგ­რე­ლო­ში მიც­ვა­ლე­ბუ­ლის და­ტი­რე­ბაც სხვა­ნა­ი­რად იცი­ან, ხომ ასეა?

- მძაფ­რი ტი­რი­ლი ადრე მთე­ლი სა­ქარ­თვე­ლოს­თვის იყო და­მა­ხა­სი­ა­თე­ბე­ლი, ახლა ნა­წი­ლობ­რი­ვაა შე­მორ­ჩე­ნი­ლი სა­მეგ­რე­ლო­ში, გუ­რი­ა­სა და სვა­ნეთ­ში. სხვა­თა შო­რის, მთი­უ­ლეთ­შიც, ზო­გა­დად, აღ­მო­სავ­ლეთ სა­ქარ­თვე­ლოს მთა­ში. "ხმით ნა­ტირ­ლე­ბი", შე­იძ­ლე­ბა ით­ქვას, პო­ე­ზი­ის ნი­მუ­შე­ბია. მას­ში ყვე­ლა­ფე­რი იყო გად­მო­ცე­მუ­ლი, არა მხო­ლოდ გარ­დაც­ვლი­ლი ადა­მი­ა­ნის, არა­მედ მთე­ლი გვა­რის, სოფ­ლის, თე­მის ის­ტო­რია და ამ­ბე­ბი. ეს სულ სხვა ფე­ნო­მე­ნია, კულ­ტუ­რის ნა­წი­ლია.

მამა ელიზ­ბარ ოდიშ­ვი­ლი, დე­კა­ნო­ზი (ქვაშ­ვე­თის ეკ­ლე­სია):

- ჩვენ მარ­თლმა­დი­დე­ბე­ლი ქრის­ტი­ა­ნე­ბი ვართ და მიც­ვა­ლე­ბულს პა­ტი­ვი ისე უნდა მი­ვა­გოთ, რო­გორც ჩვენ­მა დიდ­მა წი­ნაპ­რებ­მა გვას­წავ­ლეს. მო­გეხ­სე­ნე­ბათ, ერთი სწავ­ლე­ბა იქი­დან მო­დის, რომ რო­დე­საც უფა­ლი ჩვე­ნი მა­ცხო­ვა­რი იესო ქრის­ტე ჯვარს აც­ვეს, და­ა­საფ­ლა­ვეს და საფ­ლავს ლოდი მი­ად­ვეს - და­იფ­ლა, აღ­დგა მე­სა­მე­სა დღე­სა და ამაღ­ლდა ზე­ცად. ამ დაფვ­ლამ, აღ­დგო­მამ და ამაღ­ლე­ბამ გვას­წავ­ლა უკვე, რომ მარ­თლმა­დი­დე­ბე­ლი ქრის­ტი­ა­ნი უნდა და­საფ­ლავ­დეს მე­სა­მე­სა დღე­სა, საფ­ლა­ვი მო­ძღვრის მიერ უნდა იკურ­თხოს და ზედ ჯვა­რი აღი­მარ­თოს, სა­დაც იქ­ნე­ბა წარ­წე­რა, რომ აქ გა­ნის­ვე­ნებს მონა ან მხე­ვა­ლი ღვთი­სა. საფ­ლა­ვი ძა­ლი­ან უბ­რა­ლოდ უნდა გა­კეთ­დეს. და­უშ­ვე­ბე­ლია, როცა იგი ზე­მო­და­ნაა გა­და­ხუ­რუ­ლი, მი­წას ღვთის ნამი უნდა ხვდე­ბო­დეს - წვი­მა, თოვ­ლი. "მიწა ხარ და მი­წად­ვე მი­ი­ქეც". ადა­მი­ა­ნის ნეშტს უნდა ვა­ცა­დოთ, რომ მი­წად მი­იქ­ცეს, ამი­ტომ არ არის გა­მარ­თლე­ბუ­ლი არც მისი დაწ­ვა, არც "მავ­ზო­ლე­უ­მებ­ში" შე­ნახ­ვა. ზოგი მიც­ვა­ლე­ბულს თაფლში, სპირ­ტში ინა­ხავს, რაც მი­უ­ღე­ბე­ლია.

- აღ­ვნიშ­ნოთ, თუ რა ზი­ა­ნი ად­გე­ბა მიც­ვა­ლე­ბუ­ლის სულს ასეთ შემ­თხვე­ვა­ში.

- ასე­თი ქმე­დე­ბე­ბით მიც­ვა­ლე­ბუ­ლის სულს ვტან­ჯავთ, ვაწ­ვა­ლებთ, არ ვაძ­ლევთ ნე­ბას, რომ მი­წად მი­იქ­ცეს. სული უკ­ვდა­ვია, საზ­ვე­რე­ე­ბი გა­ი­ა­რა, ზე­ცა­ში წა­ვი­და და თა­ვი­სი ად­გი­ლი უნდა და­იმ­კვიდ­როს, მაგ­რამ რო­დე­საც სული უყუ­რებს, თუ რა მდგო­მა­რე­ო­ბა­შია მისი ნეშ­ტი, მი­წად არაა მიქ­ცე­უ­ლი, წვა­ლობს და ბო­ბოქ­რობს. ამი­ტომ, თუ გვინ­და, რომ ის მიც­ვა­ლე­ბუ­ლი ცხონ­დეს, რაც ამ­ქვეყ­ნად სი­კე­თის, ქველ­მოქ­მე­დე­ბის კე­თე­ბა ვერ მო­ა­ხერ­ხა, ვერ ილო­ცა ისე, რო­გორც სა­ჭი­რო იყო, ვერ ეზი­ა­რა, ეკ­ლე­სი­უ­რად ვერ იცხოვ­რა, ეს მის­მა ახ­ლობ­ლებ­მა უნდა გა­ა­კე­თონ. ვთქვათ, რო­მე­ლი­მე ტა­ძა­რი და­ან­გრია, მი­ვიდ­ნენ და აღად­გი­ნონ, თუ უნ­დათ, რომ ის მიც­ვა­ლე­ბუ­ლი ცხონ­დეს. სპირტსა და თაფლში შე­ნახ­ვით არა­ვინ ცხონ­დე­ბა. ყვე­ლა ადა­მი­ა­ნი, გარ­დაც­ვა­ლე­ბის შემ­დეგ, ეკ­ლე­სი­უ­რი წე­სით უნდა და­საფ­ლავ­დეს. რო­გორც ნათ­ლო­ბა ან ჯვრის­წე­რაა, ისე­ვეა გარ­დაც­ვა­ლე­ბა ერთ-ერთი სა­ი­დუმ­ლო, რომ­ლის­თვი­საც ყვე­ლა ადა­მი­ა­ნი უნდა ემ­ზა­დე­ბო­დეს. პა­ტა­რა რომ ვი­ყა­ვი, ბე­ბი­ა­ჩე­მიც კი იმას გვას­წავ­ლი­და, ჩემი ტან­საც­მე­ლი აქ ჰკი­დია სუფ­თად და ამ ქვეყ­ნი­დან რომ წა­ვალ, ესე­ნი ჩა­მაც­ვი­თო. იმა­საც ამ­ბობ­და, ნე­ტავ, მუ­ხის სა­სახ­ლე­ში არ ჩა­მას­ვე­ნონ, რომ მი­წამ მალე მი­მი­ღო­სო, ის კი არა, რომ მი­წამ შე­მი­ნა­ხო­სო. ამი­ტომ, მინ­და ყვე­ლა მარ­თლმა­დი­დე­ბელ ქრის­ტი­ანს მო­ვუ­წო­დო, რომ ყვე­ლა­ფე­რი ეკ­ლე­სი­უ­რი წე­სის მი­ხედ­ვით გა­ა­კე­თონ. თუ თა­ვი­ანთ მიც­ვა­ლე­ბულს პა­ტივს სცე­მენ, არ არის სა­ჭი­რო დიდი სუფ­რე­ბის გაშ­ლა, ბევ­რი ადა­მი­ა­ნის მოწ­ვე­ვა, მისი 10-15 დღით შე­ნახ­ვა და ა.შ. რა დღეც უნდა იყოს, მე­სა­მე დღეს უნდა და­საფ­ლავ­დეს. ეს ქარ­თვე­ლებს გვაქვს წე­სად, რომ ორ­შა­ბათს, ოთხშა­ბათ­სა და პა­რას­კევს არ ვა­საფ­ლა­ვებთ, თო­რემ ქრის­ტი­ა­ნუ­ლად ესეც შე­საძ­ლე­ბე­ლია, თუ მე­სა­მე დღე უწევს. მთა­ვა­რი წე­სის აგე­ბა და ტა­ძარ­ში წირ­ვა-ლოც­ვის ჩა­ტა­რე­ბაა, ოჯა­ხის წევ­რე­ბი უნდა ეზი­ა­რონ, რომ მო­ი­ნა­ნი­ონ, სი­ნა­ნულ­ში ჩაც­ვივ­დნენ. რო­დე­საც მარ­ხვის პე­რი­ო­დია, ქელეხ­ში სა­მარ­ხვო სუფ­რა უნდა იყოს. მიც­ვა­ლე­ბულს ბევ­რი ტან­საც­მე­ლი არ უნდა გა­ა­ტა­ნონ. თუ ავად­მყო­ფი იყო, სა­მოსს წვა­ვენ, მაგ­რამ თუ ჯან­სა­ღი იყო, ყვე­ლამ უნდა გა­ი­ნა­წი­ლოს, უფრო მად­ლია, ვიდ­რე მი­წა­ში ჩა­ყო­ლე­ბა.

- რამ­დე­ნად დიდი ცოდ­ვაა თვი­თონ იმ ადა­მი­ა­ნე­ბის­თვის მიც­ვა­ლე­ბუ­ლის ასე წვა­ლე­ბა?

- რა თქმა უნდა, ცოდ­ვაა, არ უნდა გა­ჯი­უტ­დეს ადა­მი­ა­ნი და არ უნდა იძა­ხოს, არ და­ვა­საფ­ლა­ვე­ბო. კო­მუ­ნის­ტე­ბის დროს, ერთი ასე­თი შემ­თხვე­ვა მქონ­და: სა­მეგ­რე­ლო­ში, მიც­ვა­ლე­ბუ­ლი თით­ქმის ერთი თვის გან­მავ­ლო­ბა­ში პრო­კუ­რა­ტუ­რის წინ ეს­ვე­ნათ, მაგ­რამ რო­დე­საც იმ ადა­მი­ა­ნებს ვთხო­ვე, ავუხ­სე­ნი, თუ რა­ტომ არ შე­იძ­ლე­ბო­და ასე მოქ­ცე­ვა, რომ იმ გარ­დაც­ვლი­ლის­თვის, თა­ვი­ან­თი­ვე წინსვლი­სა და გამ­რავ­ლე­ბის­თვის ჯობ­და, რომ დრო­უ­ლად და­ე­საფ­ლა­ვე­ბი­ნათ, და­მი­ჯე­რეს და და­ა­საფ­ლა­ვეს. ამი­სათ­ვის მად­ლო­ბას ვწი­რავ მათ, ჩემი ხმა კი არ შე­ის­მი­ნეს, არა­მედ უფ­ლის, თა­ვი­ან­თი მიც­ვა­ლე­ბუ­ლი რომ არ ეწ­ვა­ლე­ბი­ნათ. სტა­ლინ­სა და ლე­ნინ­ზე ამ­ბობ­დნენ ხოლ­მე, იმ­დე­ნი ცოდ­ვა ჩა­ი­დი­ნეს, მიწა არ იღებ­სო. არ მეს­მის, რა­ტომ უნდა მა­გა­ლი­თად, დე­დას, რომ თა­ვი­სი შვი­ლი მი­წამ არ მი­ი­ღოს? რა ცოდ­ვა ჩა­ი­დი­ნა იმ ბავ­შვმა ასე­თი, რომ ასე ვაწ­ვა­ლოთ? ბუ­ნე­ბის კა­ნო­ნი ირ­ღვე­ვა. აღ­სა­ნიშ­ნა­ვია, რომ მიც­ვა­ლე­ბულს ბალ­ზა­მი­რე­ბა არა­ვი­თარ შემ­თხვე­ვა­ში არ უნდა ჩა­უ­ტა­რონ, არც სპე­ცი­ა­ლურ მა­ცივ­რი­ან სა­სახ­ლე­ში შე­ი­ნა­ხონ. სამ დღემ­დე ნეშ­ტი ჩვე­უ­ლებ­რი­ვად ინა­ხე­ბა.

- გა­მარ­თლე­ბუ­ლია მიც­ვა­ლე­ბუ­ლის სა­კუ­თა­რი სახ­ლის ეზო­ში დაკ­რძალ­ვა?

- ეს რა­ი­მე პრობ­ლე­მას არ წარ­მო­ად­გენს, თუ ადა­მი­ან­მა ის ნა­წი­ლი აკურ­თხე­ბი­ნა და ყვე­ლა­ფე­რი წე­სის მი­ხედ­ვით გა­ა­კე­თა. სხვა­თა შო­რის, უცხო­ეთ­ში, საფ­ლა­ვებ­ში ფულს 10-20 წლის გან­მავ­ლო­ბა­ში იხ­დი­ან და თუ ვერ გა­და­ი­ხა­დეს, მიც­ვა­ლე­ბუ­ლის ძვლებს იღე­ბენ და წვა­ვენ ან პატ­რონს უბ­რუ­ნე­ბენ. ჩვენ­თან ასე არ არის და არც უნდა იყოს, მაგ­რამ რო­გორც ვუ­ყუ­რებ, შე­მო­ი­ღეს ის, რომ ადა­მი­ა­ნებს ძა­ლი­ან პა­ტა­რა სა­საფ­ლა­ო­ებს აძ­ლე­ვენ და იმის ად­გი­ლი აღარ რჩე­ბა, თუნ­დაც პა­ტა­რა მცე­ნა­რე და­ირ­გოს. თითო საფ­ლავ­ზე თითო ხე რომ დარ­გონ, წარ­მო­იდ­გი­ნეთ, რამ­ხე­ლა გამ­წვა­ნე­ბა იქ­ნე­ბო­და. ამი­სათ­ვის აუ­ცი­ლებ­ლად უნდა მო­ვუ­წო­დოთ სა­საფ­ლა­ო­ე­ბის მე­პატ­რო­ნე­ებს, რომ ჭი­რი­სუფ­ლებს იმ­დე­ნი ად­გი­ლი მა­ინც გა­მო­უ­ყონ, იქ თითო ხე და­ირ­გოს და ყვე­ლას მოს­თხო­ვონ კი­დეც. 6-კა­ცი­ან სა­საფ­ლა­ო­ზე 3 ხე რომ დარ­გონ, რამ­ხე­ლა მად­ლი იქ­ნე­ბა?

- რას იტყვით იმ ფაქ­ტზე, რო­დე­საც ცო­ცხა­ლი ადა­მი­ა­ნე­ბი საფ­ლა­ვის ქვებ­სა და ად­გილს წი­ნას­წარ იმ­ზა­დე­ბენ?

- სა­მე­ბის ტა­ძარ­ში ერთი ქალ­ბა­ტო­ნი მსა­ხუ­რობ­და, ქა­ლიშ­ვი­ლი გარ­და­ეც­ვა­ლა, ცხე­ნი­დან გად­მო­ვარ­და... სა­საფ­ლა­ოს­თვის ძა­ლი­ან დიდი, მარ­მა­რი­ლოს ქვა გა­ამ­ზა­და, მაგ­რამ ვი­ნა­ი­დან ფული თვი­თონ არ ჰქონ­და, რამ­დე­ნი­მე ადა­მი­ა­ნის­გან ისეს­ხა. გა­ვი­და დრო და 9 აპ­რი­ლის დროს, თვი­თო­ნაც და­ი­ღუ­პა... აბა, ახლა მი­თხა­რით, იმ ქა­ლის სული რო­გორ ცხონ­დე­ბა, აქ რომ ვა­ლე­ბი და­ტო­ვა? ვინ და­უბ­რუ­ნებს კუთ­ვნილ თან­ხას იმ გა­ჭირ­ვე­ბულ ოჯა­ხებს? ქვას ხომ არ აი­ღე­ბენ და შუ­ა­ზე გა­ი­ყო­ფენ? რაც შე­გიძ­ლია, მიც­ვა­ლე­ბულს ის უნდა გა­უ­კე­თო, მი­სა­ვა­ლი სწო­რედ ის არის. არ უნდა უყუ­რო იმას, სხვამ რო­გო­რი ქვა და­ა­დო, თუ შენ­ზე მეტი შე­საძ­ლებ­ლო­ბა აქვს. ჯო­ბია, შე­საძ­ლებ­ლო­ბე­ბის ფარ­გლებ­ში რაც გაქვს, თუნ­დაც მცი­რე­დი გა­უ­კე­თო, ვიდ­რე ნა­სეს­ხე­ბი ფუ­ლით - ძვირ­ფა­სი სა­კურ­თხი. არ მი­უ­ვა.

მაკა ქო­ბა­ლია

იხი­ლეთ ვი­დეო

თამ­თა და­დე­შე­ლი

ჟურ­ნა­ლი "გზა"

(გა­მო­დის ხუთ­შა­ბა­თო­ბით)