და­სავ­ლე­თი თუ აღ­მო­სავ­ლე­თი? აზია თუ ევ­რო­პა? - ეს კი­თხვა ყო­ველ­თვის და­მოკ­ლეს მახ­ვი­ლი­ვით ეკი­და სა­ქარ­თვე­ლოს თავ­ზე და პა­სუ­ხიც არა­ერ­თგვა­რო­ვა­ნი იყო... ირან-სა­ქარ­თვე­ლოს ურ­თი­ერ­თო­ბა­სა და სხვა მნიშ­ვნე­ლო­ვან სა­კი­თხებ­ზე აღ­მო­სავ­ლეთმცოდ­ნე, მთარ­გმნე­ლი, თბი­ლი­სის სა­ხელ­მწი­ფო უნი­ვერ­სი­ტე­ტის ასო­ცი­რე­ბუ­ლი პრო­ფე­სო­რი გი­ორ­გი ლობ­ჟა­ნი­ძე გვე­სა­უბ­რე­ბა.

- ცნო­ბილ ფრა­ზას: "ვარ ქარ­თვე­ლი, მა­შა­სა­და­მე - ევ­რო­პე­ლი" ჩვენს სა­ზო­გა­დო­ე­ბა­ში კა­მა­თი და აზ­რთა სხვა­დას­ხვა­ო­ბა მოჰ­ყვა. თქვე­ნი აზ­რით, ვინ ვართ ქარ­თვე­ლე­ბი: ევ­რო­პე­ლე­ბი თუ აზი­ე­ლე­ბი?

- ამა­ზე ერ­თმნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნი პა­სუ­ხის გა­ცე­მა რთუ­ლია. აღ­მო­სავ­ლეთ­ში ყოფ­ნი­სას ვფიქ­რობ ხოლ­მე, რომ იმ­დე­ნი რამ გვაქვს სა­ერ­თო, ტი­პუ­რი აღ­მო­სავ­ლე­ლე­ბი ვართ და ევ­რო­პას­თან თით­ქმის არა­ფე­რი გვა­კავ­ში­რებს. სა­ქარ­თვე­ლო და ირა­ნი სა­უ­კუ­ნე­ე­ბის გან­მავ­ლო­ბა­ში ერ­თი­ან პო­ლი­ტი­კურ სივ­რცე­ში ცხოვ­რობ­დნენ. აღ­მო­სავ­ლუ­რი, სპარ­სუ­ლი კულ­ტუ­რა ჩვენ­ში არა მხო­ლოდ შე­მო­დი­ო­და, აქვე იქ­მნე­ბო­და ამ კულ­ტუ­რის ნი­მუ­შე­ბი. სა­ქარ­თვე­ლოს ეროვ­ნუ­ლი სა­გან­ძუ­რი თუნ­დაც ყა­ჯარ­თა პე­რი­ო­დის კულ­ტუ­რის არა­ერთ ნი­მუშს მო­ი­ცავს; სა­ქარ­თვე­ლო აღ­მო­სავ­ლე­თია გე­ოგ­რა­ფი­უ­ლა­დაც, ევ­რო­პულ უნი­ვერ­სი­ტე­ტებ­ში ქარ­თუ­ლი ენა და ლი­ტე­რა­ტუ­რა აღ­მო­სავ­ლეთმცოდ­ნე­ო­ბის ფა­კულ­ტე­ტებ­ზე ის­წავ­ლე­ბა. მაგ­რამ ჩვენ ქრის­ტი­ა­ნუ­ლი აღ­მო­სავ­ლე­თი ვართ, რაც თა­ვის­თა­ვად გვა­კავ­ში­რებს ევ­რო­პას­თან. ქრის­ტი­ა­ნო­ბა და­სავ­ლუ­რი კულ­ტუ­რის სა­ფუძ­ვე­ლი, ქვა­კუ­თხე­დია, აქე­დან გა­მომ­დი­ნა­რე, ჩვენ ევ­რო­პე­ლე­ბიც ვართ. თუმ­ცა, უნდა ვა­ღი­ა­როთ, რომ ორი სამ­ყა­როს - აზი­ი­სა და ევ­რო­პის მიჯ­ნა­ზე ვართ, ორი­ვე კულ­ტუ­რულ ნა­კადს შე­მოქ­მე­დე­ბი­თად გა­და­ვა­მუ­შა­ვებთ და თვითმყო­ფად ეროვ­ნულ კულ­ტუ­რას ვქმნით. ეს ფაქ­ტია, და იმი­ტომ ნამ­დვი­ლად არ ვამ­ბობ, რომ "რაც კარ­გე­ბი ვართ, ქარ­თვე­ლე­ბი ვართ".

- რას იტყვით ჩვე­ნი სა­ხელ­მწი­ფოს, ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის დღე­ვან­დელ პო­ლი­ტი­კურ კურ­სზე, გა­ცხა­დე­ბულ პრო­და­სავ­ლურ ორი­ენ­ტა­ცი­ა­ზე? ერთი მხრივ, ვამ­ბობთ, რომ აშშ-ის სტრა­ტე­გი­უ­ლი მო­კავ­ში­რე ვართ, მე­ო­რე მხრივ, ირან­თან უვი­ზო რე­ჟი­მი გვაქვს.

- ეს პო­ლი­ტი­კაა, მი­ვიჩ­ნევ, რომ ამა­ში ცუდი არა­ფე­რია, სა­ქარ­თვე­ლო უნდა ლა­ვი­რებ­დეს, მოქ­ნილ პო­ლი­ტი­კას ატა­რებ­დეს ორ სამ­ყა­როს შო­რის, კარ­გი გა­გე­ბით. მი­მაჩ­ნია, რომ ყვე­ლა კონ­ფლიქ­ტში მი­უმხრო­ბე­ლი უნდა ვი­ყოთ, პა­ტა­რა ქვე­ყა­ნა ვართ და ნე­ბის­მი­ე­რი მკვეთ­რად გა­მო­ხა­ტუ­ლი პო­ლი­ტი­კუ­რი სიმ­პა­თია დაგ­ვა­ზა­რა­ლებს. უნდა ვე­ცა­დოთ, ყვე­ლა მე­ზო­ბელ სა­ხელ­მწი­ფოს­თან, მათ შო­რის რუ­სეთ­თან, კე­თილ­მე­გობ­რუ­ლი თუ არა, კე­თილ­მე­ზობ­ლუ­რი ურ­თი­ერ­თო­ბა გვქონ­დეს; ახლა მო­დუ­რია, გან­სხვა­ვე­ბუ­ლი თვალ­საზ­რი­სის მქო­ნე ადა­მი­ა­ნებს ჯა­შუ­შო­ბა დას­წა­მონ, მაგ­რამ მი­მაჩ­ნია, რომ რუ­სეთ­თან ურ­თი­ერ­თო­ბის მოგ­ვა­რე­ბას უნდა ვცდი­ლობ­დეთ, ცხა­დია, არა ნე­ბის­მი­ერ ფა­სად. ჩვე­ნი დღე­ვან­დე­ლი და­სავ­ლუ­რი ორი­ენ­ტა­ცია კი მხო­ლოდ დეკ­ლა­რი­რე­ბა, ხმა­მა­ღა­ლი გა­ნა­ცხა­დია, მეტი არა­ფე­რი: ვამ­ბობთ, რომ ევ­რო­პის ნა­წი­ლი ვართ, მაგ­რამ და­სავ­ლურ ღი­რე­ბუ­ლე­ბებს არ ვი­ზი­ა­რებთ. სი­ტყვით, ადა­მი­ა­ნის უფ­ლე­ბე­ბის სა­ერ­თა­შო­რი­სო დეკ­ლა­რა­ცი­ას ვა­ღი­ა­რებთ, მაგ­რამ აღ­მო­სავ­ლე­ლი დეს­პო­ტე­ბი­ვით ვიქ­ცე­ვით.

- რა არის ირა­ნუ­ლი თე­ოკ­რა­ტია, რო­მელ­საც დღეს ეს სა­ხელ­მწი­ფო ეფუძ­ნე­ბა?

- ირა­ნის დღე­ვან­დე­ლი სა­ხელ­მწი­ფო წყო­ბა და­ფუძ­ნე­ბუ­ლია ის­ლა­მის ერთ-ერთი მიმ­დი­ნა­რე­ო­ბის, ში­იზ­მის ფი­ლო­სო­ფი­ა­ზე. ირა­ნის 1979 წლის ის­ლა­მურ­მა რე­ვო­ლუ­ცი­ამ შეც­ვა­ლა შა­ჰის რე­ჟი­მი, რო­მელ­საც პრო­და­სავ­ლუ­რი კურ­სი ჰქონ­და დეკ­ლა­რი­რე­ბუ­ლი და ჩა­ა­ნაც­ვლა ეროვ­ნულ იდე­ო­ლო­გი­ა­ზე, ღი­რე­ბუ­ლე­ბებ­ზე დამ­ყა­რე­ბუ­ლი სა­ხელ­მწი­ფო წეს-წყო­ბი­ლე­ბით (რო­გორც ამას ირან­ში აფა­სე­ბენ). ეს მარ­თლაც სა­ხალ­ხო რე­ვო­ლუ­ცია იყო და არა ერთი ჯგუ­ფის ახი­რე­ბა, ხოლო ის, რომ ამ სა­ხალ­ხო რე­ვო­ლუ­ცი­ას სა­თა­ვე­ში სა­სუ­ლი­ე­რო პირი ჩა­უდ­გა, ბუ­ნებ­რი­ვია, რად­გან სწო­რედ ის იყო ეროვ­ნუ­ლი ინ­ტე­რე­სე­ბის, ღი­რე­ბუ­ლე­ბე­ბის გა­მომ­ხატ­ვე­ლი. ირა­ნელ­თა ტრა­დი­ცი­უ­ლი ღი­რე­ბუ­ლე­ბე­ბი კი ში­იზმს ეფუძ­ნე­ბა. ში­იზ­მი მე­ტად რთუ­ლი იდე­ო­ლო­გი­ურ-სო­ცი­ა­ლუ­რი სის­ტე­მაა, ამ ქვე­ყა­ნა­ში პო­ლი­ტი­კუ­რი ში­იზ­მი იმა­მა­თის ინ­სტი­ტუტს ემ­ყა­რე­ბა, ანუ იმა­მი ღვთის­გან ხელ­დას­ხმუ­ლი ლი­დე­რია, ხალ­ხის წი­ნამ­ძღო­ლი გარ­კვე­ულ ის­ტო­რი­ულ ეტაპ­ზე. ასე­თი ლი­დე­რი რე­ვო­ლუ­ცი­ის შემ­დეგ, წლე­ბის გან­მავ­ლო­ბა­ში აია­თო­ლა ჰო­მე­ი­ნი იყო, დღეს სა­ხელ­მწი­ფოს მე­თა­უ­რი აია­თო­ლა ალი ჰა­მე­ნე­ია.

- ირა­ნი­სა და და­სავ­ლუ­რი სამ­ყა­როს საკ­მა­ოდ და­ძა­ბუ­ლი ურ­თი­ერ­თო­ბის ფონ­ზე, ბოლო ხანს ვა­შინგტო­ნი­დან კეთ­დე­ბა მი­ნიშ­ნე­ბე­ბი, რომ ვი­თა­რე­ბა შე­საძ­ლოა, გა­ნი­მუხ­ტოს და სამ­ხედ­რო და­პი­რის­პი­რე­ბა თა­ვი­დან ავი­ცი­ლოთ. თვი­თონ სპარ­სუ­ლი სა­ზო­გა­დო­ე­ბა რო­გორ უყუ­რებს ამ პრო­ცე­სებს?

- ხან­და­ხან მეჩ­ვე­ნე­ბა, რომ სა­ქარ­თვე­ლო­ში უფრო ნერ­ვი­უ­ლო­ბენ ამ ყვე­ლა­ფერ­ზე, ვიდ­რე ირან­ში. ახ­ლა­ხან ორი თვით ვი­ყა­ვი მათ სა­სუ­ლი­ე­რო ცენ­ტრ ყუმ­ში, ირა­ნის სა­სუ­ლი­ე­რო-პო­ლი­ტი­კუ­რი წრე­ე­ბის წარ­მო­მად­გენ­ლებ­თან აქ­ტი­უ­რი კონ­ტაქ­ტი მქონ­და და ვი­ტყვი, რომ იქ ძალ­ზე მშვი­დად უყუ­რე­ბენ ამ პრო­ცესს. სა­ქარ­თვე­ლო­დან კი ჩემი მე­გობ­რე­ბი მი­კავ­შირ­დე­ბოდ­ნენ და მე­უბ­ნე­ბოდ­ნენ: სას­წრა­ფოდ და­ტო­ვე თე­ი­რა­ნი, ტე­ლე­ვი­ზი­ით გად­მოს­ცეს, რომ მანდ ომი იწყე­ბაო... კონ­კრე­ტულ თა­რიღ­საც კი მი­სა­ხე­ლებ­დნენ, როცა ამე­რი­კე­ლებს ირა­ნის­თვის უნდა და­ერ­ტყათ. ვფიქ­რობ, ვა­შინგტონ­ში კარ­გად იცი­ან, რა საფრ­თხის შემ­ცვე­ლი შე­იძ­ლე­ბა იყოს ირან­ზე შე­ტე­ვა მთე­ლი მსოფ­ლი­ოს­თვის, მათ შო­რის, ამე­რი­კის შე­ერ­თე­ბუ­ლი შტა­ტე­ბის­თვის. და რაც მთა­ვა­რია - ჩემი ამ სა­ხელ­მწი­ფო­ე­ბი­სად­მი დიდი პა­ტი­ვის­ცე­მის მი­უ­ხე­და­ვად, ირა­ნი არც ავ­ღა­ნე­თია და არც ერა­ყი, ის გა­ცი­ლე­ბით დიდი სა­ხელ­მწი­ფოა და მას­ზე თავ­დას­ხმას, შე­საძ­ლოა, შე­უქ­ცე­ვა­დი პრო­ცე­სე­ბი მოჰ­ყვეს, ცხა­დია, ეს ამე­რი­კის შე­ერ­თე­ბულ შტა­ტებ­შიც კარ­გად ეს­მით და, რო­გორც ჩანს, კონ­ფლიქ­ტის გა­დაჭ­რის სხვა გა­სა­ღებ­საც ეძე­ბენ. შე­ი­ა­რა­ღე­ბუ­ლი კონ­ფლიქ­ტი არც ირა­ნულ მხა­რეს აძ­ლევს ხელს. ამას­თა­ნა­ვე, თე­ი­რან­ში გა­და­წყვე­ტი­ლე­ბას ერ­თპი­როვ­ნუ­ლად არა­ვინ იღებს, ნე­ბის­მი­ე­რი ინი­ცი­ა­ტი­ვა ფარ­თო მსჯე­ლო­ბის სა­გა­ნი ხდე­ბა და სა­ზო­გა­დო­ე­ბაც აქ­ტი­უ­რია.

- რო­გო­რია, რა თა­ვი­სე­ბუ­რე­ბით გა­მო­ირ­ჩე­ვა, თუნ­დაც აღ­მო­სავ­ლურ სამ­ყა­რო­ში, სპარ­სუ­ლი ხა­სი­ა­თი?

- ეროვ­ნუ­ლი ხა­სი­ა­თის თა­ვი­სე­ბუ­რე­ბებ­ზე სა­უ­ბა­რი რთუ­ლია. უკი­დუ­რე­სო­ბე­ბი, ცხა­დია იქაც არ­სე­ბობს... სპარ­სუ­ლი ხა­სი­ა­თი წი­ნა­აღ­მდე­გობ­რი­ვია, გარ­კვე­ულ სი­ტუ­ა­ცი­ა­ში ის შე­იძ­ლე­ბა იყოს ძალ­ზე კე­თილ­შო­ბი­ლი და უკე­თუ­რიც... ისი­ნი პო­ე­ტუ­რად მო­აზ­როვ­ნე, მაგ­რამ ამას­თა­ნა­ვე, სიღ­რმი­სე­უ­ლი ადა­მი­ა­ნე­ბი არი­ან. ამის დას­ტუ­რია თუნ­დაც დღე­ვან­დე­ლი ირა­ნუ­ლი კინო; როცა ირა­ნულ კი­ნე­მა­ტოგ­რაფს ახ­ლან­დელ ქარ­თულ კი­ნოს ვა­და­რებ, გან­სხვა­ვე­ბა მარ­თლაც შემ­ზა­რა­ვია. ირა­ნე­ლი არის ინ­ტრო­ვენ­ტი. სა­კუ­თარ თავ­ში ჩა­კე­ტი­ლი, მაგ­რამ ამას­თა­ნა­ვე, სამ­ყა­რო­სად­მი ემო­ცი­უ­რი და­მო­კი­დე­ბუ­ლე­ბა აქვს, რაც ჩვენ­თან, სამ­წუ­ხა­როდ, თან­და­თან იკარ­გე­ბა. ხან­და­ხან მგო­ნია, რომ საბ­ჭო­ურ ეპო­ქა­ში უფრო იყ­ვნენ პი­როვ­ნე­ბე­ბი, დღეს კი მა­სობ­რივ აზ­როვ­ნე­ბას უფრო ვხე­დავ. ირა­ნე­ლე­ბი სტუ­მარ­თმოყ­ვა­რე­ნი არი­ან. ში­რაზ­ში ჩემ­თვის სრუ­ლი­ად უცხო ადა­მი­ან­მა ისე მი­მას­პინ­ძლა, მთე­ლი დღე­ე­ბი გვერ­დი­დან არ მომ­ცი­ლე­ბია. ის სა­ქარ­თვე­ლო­ში ნამ­ყო­ფი იყო და მი­თხრა: ისე­თი სი­კე­თე მახ­სოვს ქარ­თვე­ლე­ბის­გან, რო­გორ შე­მიძ­ლია თქვენ არ და­გეხ­მა­რო­თო... ირა­ნე­ლი ყო­ველ­თვის მზად არის, სხვას მო­ემ­სა­ხუ­როს, ამ სი­ტყვის სა­უ­კე­თე­სო გა­გე­ბით, ოღონდ არა სა­კუ­თა­რი ღირ­სე­ბის ფა­სად. ამ­გვა­რი ადა­მი­ა­ნე­ბი, ჩემს ბავ­შვო­ბა­ში, ქარ­თულ სო­ფელ­ში თუ შემ­ხვედ­რია, ახლა სამ­წუ­ხა­როდ, სო­ფე­ლიც გა­დაგ­ვარ­და.

- ოფი­ცი­ა­ლუ­რი სტა­ტის­ტი­კით, ამ ქვე­ყა­ნა­ში მო­სახ­ლე­ო­ბის 0,01 პრო­ცენ­ტი ქარ­თვე­ლია. არის თუ არა დღე­ვან­დელ ირან­ში მათი უფ­ლე­ბე­ბი და­ცუ­ლი?

- ცნო­ბი­ლი ანეკ­დო­ტუ­რი ნათ­ქვა­მი­სა არ იყოს, ფე­რე­იდ­ნე­ლი ქარ­თვე­ლი 400 წე­ლია სუ­ლი­კოს არ მღე­რის, მაგ­რამ მან შეძ­ლო თა­ვი­სი ენის, ეროვ­ნუ­ლი თვითმყო­ფა­დო­ბის შე­ნარ­ჩუ­ნე­ბა. სა­ქარ­თვე­ლო­ში ამას, ძი­რი­თა­დად, ქარ­თვე­ლე­ბის გამ­ძლე­ო­ბას, სიმ­ტკი­ცეს მი­ა­წე­რენ, თუმ­ცა ავი­წყდე­ბათ მე­ო­რე მხა­რის დამ­სა­ხუ­რე­ბა. რომ არა ირა­ნის ოფი­ცი­ა­ლუ­რი წრე­ე­ბის ნება, პრო­ცე­სი შე­საძ­ლოა სხვაგ­ვა­რა­დაც წარ­მარ­თუ­ლი­ყო. ოფი­ცი­ა­ლუ­რი ირა­ნის პო­ზი­ცი­ას ცხად­ყოფს ისიც, რომ ფე­რე­ი­დან­ში უამ­რა­ვი ქარ­თუ­ლი წარ­წე­რაა, ქუ­ჩა­ში ქარ­თუ­ლი ის­მის. მე­ტიც, არი­ან ფე­რე­იდ­ნე­ლი ქარ­თვე­ლე­ბი, ძი­რი­თა­დად, უფ­რო­სი თა­ო­ბის წარ­მო­მად­გენ­ლე­ბი, რომ­ლებ­მაც სპარ­სუ­ლი არც კი იცი­ან, მი­უ­ხე­და­ვად იმი­სა, რომ ამ ქვე­ყა­ნა­ში და­ი­ბად­ნენ, მისი მო­ქა­ლა­ქე­ე­ბი არი­ან. ასე რომ, თუ ჩვენ თვი­თონ არ შევ­ქმნით პრობ­ლე­მას არა­ჯან­სა­ღი აჟი­ო­ტა­ჟით, ინ­ტე­რე­სით (გან­სა­კუთ­რე­ბით, ტე­ლე­ვი­ზი­ე­ბის მხრი­დან), ფე­რე­იდ­ნე­ლი ქარ­თვე­ლე­ბის თვითმყო­ფა­დო­ბას არა­ფე­რი ემუქ­რე­ბა! ამი­ტომ ამ საქ­მე­ში ზო­მი­ე­რე­ბი­სა და არაპრო­ფე­სი­ო­ნალ­თა ჩა­რე­ვის წი­ნა­აღ­მდე­გი ვარ, რომ­ლე­ბიც პო­ლი­ტი­კუ­რი კო­ნი­უნ­ქტუ­რი­დან გა­მომ­დი­ნა­რე აკე­თე­ბენ ხმა­მა­ღალ გან­ცხა­დე­ბებს. ნუ გა­ვუ­წევთ ჩვენს თა­ნა­მე­მა­მუ­ლე­ებს დათ­ვურ სამ­სა­ხურს.

ნინო კვი­ტაშ­ვი­ლი

ყო­ველკ­ვი­რე­უ­ლი გა­ზე­თი "ყვე­ლა სი­ახ­ლე"

(გა­მო­დის ოთხშა­ბა­თო­ბით)