სა­ზღვარ­გა­რეთ ცხოვ­რე­ბი­სა და მუ­შა­ო­ბის მსურ­ველ ადა­მი­ა­ნებ­ზე არა­ერ­თხელ და­წე­რი­ლა, ისიც კარ­გად იცის სა­ზო­გა­დო­ე­ბამ, რომ უამ­რა­ვი ადა­მი­ა­ნი აღ­მოჩ­ნდა ტრე­ფი­კინ­გის მსხვერ­პლი, მაგ­რამ თუ ქარ­თვე­ლე­ბი სა­კუ­თარ თა­ნა­მე­მა­მუ­ლეს უცხო ქვე­ყა­ნა­ში უცხო­ელ­ზე გა­ყიდ­დნენ და ეს საქ­მი­ა­ნო­ბა მათი შე­მო­სავ­ლის წყა­როდ გა­და­იქ­ცე­ო­და - არ მჯე­რო­და და ალ­ბათ ვერც თქვენ წარ­მო­იდ­გენ­დით. ჩემი რეს­პონ­დენ­ტი, რო­მე­ლიც რამ­დე­ნი­მე თვის გან­მავ­ლო­ბა­ში თურ­ქეთ­ში ცხოვ­რობ­და, სრუ­ლი­ად გა­მა­ოგ­ნე­ბელ ამ­ბავს მიყ­ვე­ბა...

ქეთი, 33 წლის:

- დიდი ხნის გან­მავ­ლო­ბა­ში სა­ქარ­თვე­ლო­ში ისეთ სამ­სა­ხურს ვე­ძებ­დი, სა­დაც ნორ­მა­ლურ გა­სამ­რჯე­ლოს მი­ვი­ღებ­დი, მაგ­რამ ალ­ბათ ბევ­რი და­მე­თან­ხმე­ბა, რომ აქ სა­მუ­შა­ოს შოვ­ნა არც ისე იო­ლია... რო­დე­საც და­საქ­მე­ბის ყვე­ლა­ნა­ი­რი იმე­დი ამო­მე­წუ­რა, სახ­ლში ჩა­ვი­კე­ტე. სწო­რედ იმ პე­რი­ოდ­ში ჩა­მო­ვი­და თურ­ქე­თი­დან დე­ი­და­ჩე­მი და როცა ჩემი პრობ­ლე­მის შე­სა­ხებ შე­ი­ტყო, თურ­ქეთ­ში წას­ვლა შე­მომ­თა­ვა­ზა. მი­თხრა, რომ იქ მუ­შა­ო­ბას და­მა­წყე­ბი­ნებ­და ქა­ღალ­დის ქარ­ხა­ნა­ში, სა­დაც წლე­ბის გან­მავ­ლო­ბა­ში თა­ვად მუ­შა­ობ­და. მის­მა წი­ნა­და­დე­ბამ მომ­ხიბ­ლა. დე­ი­და სა­ბუ­თე­ბის მო­წეს­რი­გე­ბა­ში და­მეხ­მა­რა და თურ­ქეთ­ში გა­ვემ­გზავ­რე.

- დე­ი­და დიდი ხა­ნია, რაც თურ­ქეთ­ში ცხოვ­რობს?

- 2006 წლი­დან და, ასე თუ ისე, ერ­კვე­ვა იქა­ურ საქ­მე­ებ­ში (იღი­მის). იქ ბე­ბი­ა­ჩემ­მა წა­იყ­ვა­ნა, რო­მე­ლიც, სხვა­თა შო­რის, 1997 წელს სა­კუ­თარ­მა დის­შვილ­მა ჩა­იყ­ვა­ნა უცხო ქვე­ყა­ნა­ში და უთხრა, რომ მო­ხუ­ცი კა­ცის მომ­ვლე­ლად და­ა­წყე­ბი­ნებ­და მუ­შა­ო­ბას. როცა ბე­ბია ჩა­ვი­და, დის­შვილ­მა 1.000 დო­ლა­რად გა­ყი­და თურქ კაც­ზე... ბე­ბი­ა­ჩე­მის ორი­ვე და დღეს თურ­ქეთ­შია გა­თხო­ვი­ლი. ბე­ბოს დის­შვილ­მა ჯერ სა­კუ­თა­რი და გა­ყი­და, მას კი დე­ი­დე­ბიც მი­ა­ყო­ლა. ბევ­რი გა­ყი­დუ­ლი ქალი სა­ქარ­თვე­ლო­ში დაბ­რუ­ნე­ბა­ზე ოც­ნე­ბა­საც ვე­ღარ ბე­დავს და ბედს ეგუ­ე­ბა.

- ბე­ბო­საც ასე და­ე­მარ­თა?

- ბე­ბი­ას გა­უ­მარ­თლა: იმ კაც­მა, რო­მელ­საც მიჰ­ყი­დეს, ცო­ლად შე­ირ­თო და გარ­დაც­ვა­ლე­ბის შემ­დეგ, საკ­მა­ოდ სო­ლი­დუ­რი ქო­ნე­ბა და­უ­ტო­ვა. თა­ვი­დან კი ძა­ლი­ან გა­ნი­ცა­და ბე­ბომ, მაგ­რამ წა­სას­ვლე­ლი აღარ­სად ჰქონ­და და ბედს შე­ე­გუა. მერე, როცა იმ კაც­თან ხელი მო­ა­წე­რა, უკვე აღარც გა­ნიც­დი­და უცხო ქვე­ყა­ნა­ში ცხოვ­რე­ბას (იღი­მის). ბე­ბოს კი გა­უ­მარ­თლა, მაგ­რამ გა­ყი­დუ­ლი ქა­ლე­ბის უმ­რავ­ლე­სო­ბა ან ბორ­დელ­ში ხვდე­ბა, ან ოჯახ­ში, სა­დაც მო­ახ­ლე­ცაა და ოჯა­ხის უფ­რო­სის ხა­საც.

- ბე­ბია იმ კა­ცის ერ­თა­დერ­თი ცოლი იყო?

- არა, მას ცოლი და 5 შვი­ლი ჰყავ­და. ბე­ბი­ა­ჩე­მი პირ­ვე­ლი ცო­ლის გარ­დაც­ვა­ლე­ბის შემ­დეგ შე­ირ­თო. ბე­ბოს თა­ვის გე­რებ­თან მშვე­ნი­ე­რი ურ­თი­ერ­თო­ბა აქვს. დღე­საც თურ­ქეთ­ში ცხოვ­რობს, სახ­ლში ზის და პენ­სია - 800 ლი­რაც (და­ახ­ლო­ე­ბით 800 ლარი) აქვს. არა­ფე­რი უჭირს, მშვე­ნივ­რად ცხოვ­რობს...

- ქეთი, თურ­ქეთ­ში ქარ­თვე­ლებს დღე­საც ყი­დი­ან?

- კი, იქ ჩა­სულ ქარ­თვე­ლებს საკ­მა­ოდ დიდი ბიზ­ნე­სი აქვთ. ინ­ტერ­ნე­ტით ეც­ნო­ბი­ან ქარ­თველ ქა­ლებს, რომ­ლე­ბიც უმუ­შევ­რე­ბი არი­ან და მათ თურ­ქეთ­ში სამ­სა­ხურს სთა­ვა­ზო­ბენ - ოჯა­ხებ­ში და­საქ­მე­ბა­სა და მა­ღა­ლა­ნა­ზღა­უ­რე­ბად სამ­სა­ხურს ჰპირ­დე­ბი­ან. მო­ტყუ­ე­ბუ­ლი ქალი თურ­ქეთ­ში ჩა­დის, შემ­დეგ ის მიჰ­ყავთ ოჯახ­ში და პას­პორ­ტს არ­თმე­ვენ. ცაში გა­მო­კი­დე­ბულ ქალს აღარც ხელ­ფასს აძ­ლე­ვენ და არც არა­ნა­ი­რი უფ­ლე­ბა არა აქვს უცხო ქვე­ყა­ნა­ში. ოჯა­ხი, რო­მე­ლიც ამ ქალს ყი­დუ­ლობს, სა­შუ­ა­ლოდ, 1.000 დო­ლარს იხ­დის და შე­უძ­ლია, მთე­ლი ცხოვ­რე­ბის გან­მავ­ლო­ბა­ში მო­ახ­ლედ ჰყავ­დეს.

ქალ­საც, იქ დარ­ჩე­ნის გარ­და, სხვა გზა აღარ დარ­ჩე­ნია: პას­პორ­ტი არა აქვს, რომ სა­ზღვა­რი გად­მო­ლა­ხოს, თუმ­ცა პას­პორ­ტი რომც ჰქონ­დეს, უფუ­ლოდ სად წავა?! ჩვენ სა­დაც ვცხოვ­რობ­დით, იმ ქა­ლა­ქი­დან ასო­ბით კი­ლო­მეტ­რის რა­დი­უს­ში და­სახ­ლე­ბუ­ლი პუნ­ქტი არ შეგ­ხვდე­ბათ, მძღო­ლი კი ცხა­დია, უფა­სოდ არ­სად წა­გიყ­ვანს - მა­შინ­ვე ჟან­დარმს გა­მო­უ­ძა­ხებს და ცი­ხე­ში გიკ­რა­ვენ თავს ან დე­პორ­ტი არ აგ­ცდე­ბა, ამას კი ყვე­ლა­ზე მე­ტად უფრთხი­ან ქარ­თვე­ლე­ბი: არ უნ­დათ სა­ქარ­თვე­ლო­ში ხელ­ცა­რი­ე­ლი ჩა­მოს­ვლა, მით უმე­ტეს მა­შინ, თუ ისეთ ოჯახ­ში არი­ან მოხ­ვედ­რი­ლი, რომ­ლის უფ­რო­სე­ბიც შვი­ლებ­თან გა­საგ­ზავნ 1-2 თეთ­რს აძ­ლე­ვენ.

იმ შემ­თხვე­ვა­ში, თუ რა­ი­მე ხერ­ხით სა­კუ­თარ პას­პორ­ტს ისევ ხელ­ში ჩა­იგ­დე­ბენ და სა­ზღვრის გად­მო­ლახ­ვას შე­ეც­დე­ბი­ან, თურ­ქუ­ლი სა­ხელ­მწი­ფო სა­მუ­და­მოდ "ადე­პორ­ტებს" მათ ქვეყ­ნი­დან, ქარ­თვე­ლე­ბი კი კა­ნონ­დამ­რღვევს სა­ზღვარ­ზე 2.500 ლარს ახ­დე­ვი­ნე­ბენ.

- თუ ადა­მი­ანს ეს თან­ხა არა აქვს?

- ამ შემ­თხვე­ვა­ში, ისევ თურ­ქეთ­ში ბრუნ­დე­ბი­ან და ცი­ხე­ში ხვდე­ბი­ან. უამ­რავ ადა­მი­ანს უწევს ცი­ხე­ში ჯდო­მა, რად­გან სა­ზღვარ­ზე გა­და­სახ­დე­ლი 2.500 ლარი არ გა­აჩ­ნია. არ მინ­და, ვინ­მეს შე­უ­რა­ცხყო­ფა მი­ვა­ყე­ნო და იმა­საც აღ­ვნიშ­ნავ, რომ დღემ­დე ძა­ლი­ან ბევ­რი ისე­თი ადა­მი­ა­ნია თურ­ქეთ­ში, ვინც პა­ტი­ოს­ნად მუ­შა­ობს და აღე­ბუ­ლი გა­სამ­რჯე­ლო­თი სა­ქარ­თვე­ლო­ში მყოფ ოჯა­ხის წევ­რებს ეხ­მა­რე­ბა, მაგ­რამ არი­ან ისე­თე­ბიც, რომ­ლე­ბიც ოჯა­ხის წევ­რებს ატყუ­ე­ბენ, - ოჯახ­ში ვმუ­შა­ობ­თო და თავს მე­ძა­ო­ბით ირ­ჩე­ნენ, მათ შო­რის, გა­თხო­ვი­ლი ქა­ლე­ბიც არი­ან...

რო­დე­საც თურ­ქეთ­ში მივ­დი­ო­დი, ჩემ­თან ერ­თად 2 გო­გო­ნა მგზავ­რობ­და და არც მა­ლავ­დნენ, თუ რა სა­მუ­შა­ოს ეწე­ოდ­ნენ უცხო ქვე­ყა­ნა­ში. მათ გზა­ში­ვე ურე­კავ­დნენ თურ­ქი კლი­ენ­ტე­ბი და ეკი­თხე­ბოდ­ნენ, - რო­დის ჩა­მოხ­ვალ­თო? ტერ­მი­ნალ­ში "მა­მა­შა" დახ­ვდათ და თა­ვის­თან "წა­ლა­ლა"... იქ ყოფ­ნი­სას, უამ­რა­ვი სა­ში­ნე­ლი ამ­ბა­ვი გა­ვი­გე. ერთი გო­გო­ნა, რო­მე­ლიც ბორ­დელს მიჰ­ყი­დეს, ერთ-ერთ კლი­ენტს შე­უყ­ვარ­და და იმ კაც­მა გა­მო­ა­პა­რა. გო­გო­ნა, თა­ვის გა­დამ­რჩე­ნელ­თან ერ­თად, სა­ცხოვ­რებ­ლად სა­ქარ­თვე­ლო­ში ჩა­მო­ვი­და, რად­გან თურ­ქეთ­ში ამ ბიჭს მო­საკ­ლა­ვად დას­დევ­დნენ: წყვი­ლი საკ­მა­ოდ ძლი­ერ კლანს და­უ­პი­რის­პირ­და...

- ბე­ბი­ა­შე­ნიც ხომ არაა ამ "ბიზ­ნეს­ში" ჩაბ­მუ­ლი?

- არ ვიცი, ჩემ­თვის არ უთ­ქვამს. გა­მო­რი­ცხუ­ლი ნამ­დვი­ლად არ არის, რომ მა­საც გა­ე­ყი­და ქა­ლე­ბი. მისი დის­შვი­ლი დროს უქ­მად არ კარ­გავს: ვიდ­რე მე სა­ქარ­თვე­ლო­ში გა­მო­ვემ­გზავ­რე­ბო­დი, რუს­თა­ვე­ლი ქალი ჩა­იყ­ვა­ნეს მო­ტყუ­ე­ბით, რო­მე­ლიც ვინ­მე ჰუ­სე­ი­ნის­თვის უნდა მი­ე­ყი­დათ. ახ­ლა­ხან სა­კუ­თა­რი ძმის­შვი­ლი ჩა­იყ­ვა­ნა, რო­მელ­მაც მა­მი­და­მი­სის­თვის სამ­წუ­ხა­როდ, ფეხი მო­ი­ტე­ხა და ჯერ კი­დევ კოჭ­ლობს. ასე რომ, მისი გა­ყიდ­ვა ვერ მო­ა­ხერ­ხა - ინ­ვა­ლიდს არა­ვინ ყი­დუ­ლობს. ჰოდა, ახლა მე­ო­რე ძმის­შვი­ლის წაყ­ვა­ნას გეგ­მავ­და, რო­მე­ლიც უკვე გა­ყი­დუ­ლი ჰყავს და ფუ­ლიც აღე­ბუ­ლი აქვს.

- სა­კუ­თარ საქ­მი­ა­ნო­ბას შენც არ გი­მა­ლავ­დნენ?

- ისი­ნი ამ თე­მა­ზე ჩემი თან­დას­წრე­ბით ლა­პა­რა­კობ­დნენ; იცოდ­ნენ, რომ ვე­რა­ფერს გა­ვა­წყობ­დი და ვერც სა­ქარ­თვე­ლო­დან მო­ტყუ­ე­ბით ჩა­მო­სულ ქა­ლებს გა­ვაფრ­თხი­ლებ­დი... სხვა­თა შო­რის, ბე­ბოს დის­შვილ­მა მეც შე­მომ­თა­ვა­ზა, - ჩა­მო­იყ­ვა­ნე ქა­ლე­ბი და ჩვე­ნი "ბიზ­ნე­სის" წილ­ში გა­გიყ­ვან­თო... ლა­მის გა­და­ვი­რიე, ისე­თი "კონ­ცერ­ტი" მო­ვუ­წყვე, თავი კარ­გად და­ვა­მახ­სოვ­რე.

- თა­ვად რო­გორ გა­და­ურ­ჩი გა­ყიდ­ვას?

- გა­მი­მარ­თლა. ბე­ბი­ას სა­ქარ­თვე­ლო­ში დაბ­რუ­ნე­ბა და აქ ცხოვ­რე­ბა სურს. მე რომ გა­ვე­ყი­დე, აქ ფეხს ვე­ღარ ჩა­მო­ად­გამ­და - დე­და­ჩე­მის­თვის რა პა­სუ­ხი უნდა გა­ე­ცა?! ამი­ტო­მაც მიფრ­თხილ­დე­ბო­და. მის დის­შვილს კი ჩემი გა­ყიდ­ვის სურ­ვი­ლი ნამ­დვი­ლად ჰქონ­და. კლი­ენ­ტე­ბიც გა­მო­მიჩ­ნდნენ, სახ­ლში მოგ­ვად­გნენ და ბე­ბოს ჩემს გა­ყიდ­ვა­ზე და­ე­ლა­პა­რაკ­ნენ.

- და შენ ეს იცო­დი?

- (იღი­მის) კი, ჩემი თან­დას­წრე­ბით ელა­პა­რა­კე­ბოდ­ნენ, არც კი მო­ე­რი­დათ. აქ ქარ­თვე­ლე­ბი ფუ­ლის გამო ერ­თმა­ნეთს ყი­დით და ალ­ბათ შენც გა­სა­ყი­დად ჩა­მო­გიყ­ვა­ნე­სო, - მი­თხრეს. ზი­ზღით გვი­ყუ­რე­ბენ და ვერც შე­ე­და­ვე­ბი: რა­საც იქ ქარ­თვე­ლი ქარ­თველს უკე­თებს, თურ­ქი ამას სა­კუ­თა­რი ხალ­ხის წარ­მო­მად­გე­ნელს არ აკად­რებს. ჰოდა, ამის გამო, ქარ­თვე­ლებს "ფუ­ლის ღო­რებს" გვე­ძახ­დნენ.

- რა შემ­თხვე­ვა­ში შე­იძ­ლე­ბა, გა­ყიდ­ვას გა­და­ურ­ჩე?

- ქა­ლაქ ან­კა­რა­ში, ავ­ტო­ბუ­სე­ბის ტერ­მი­ნალ­ში არის და­საქ­მე­ბის ბი­უ­რო, სა­დაც ქარ­თვე­ლე­ბი მუ­შა­ო­ბენ და ალ­ბათ ისი­ნი უფრო სან­დო­ე­ბი არი­ან, მაგ­რამ მათ პა­ტი­ოს­ნე­ბა­ზეც ვერ დავ­დებ თავს.

- და­საქ­მე­ბის ბი­უ­რო და­საქ­მე­ბის მსურ­ველ ადა­მი­ანს კონ­ტრაქტს თუ უფორ­მებს?

- არა­ნა­ი­რი კონ­ტრაქ­ტი არ ფორმ­დე­ბა. რა­ი­მე ფურ­ცელ­ზე რომც მო­გა­წე­რი­ნონ ხელი, ის ნო­ტა­რი­ა­ლუ­რად არ მოწ­მდე­ბა და იუ­რი­დი­უ­ლი ძალა არა აქვს. მეც დე­ი­და­ჩე­მის პრო­ტექ­ცი­ით მო­ვე­წყვე ქარ­ხა­ნა­ში, სა­დაც არა­ნა­ირ ხელ­შეკ­რუ­ლე­ბა­ზე არ მო­მი­წე­რია ხელი. საკ­მა­ოდ დიდი სა­წარ­მო იყო, რო­მე­ლიც ბლოკ­ნო­ტებს, ყუ­რა­ნის სუ­რებს (თა­ვებს), მათ ჩა­სა­დებ ჩან­თებ­სა და ამა თუ იმ ქა­ლა­ქის რუ­კებს აწარ­მო­ებ­და. მე ბლოკ­ნო­ტებ­ში კალ­მე­ბის ჩა­დე­ბა მე­ვა­ლე­ბო­და და ამა­ში 450 ლი­რას ვი­ღებ­დი, თურ­ქებს კი იმა­ვე სა­მუ­შა­ოს­თვის 700 ლი­რა­ზე მეტს უხ­დიდ­ნენ. მოკ­ლედ, რად­გან ქარ­თვე­ლე­ბი ვი­ყა­ვით და მუ­შა­ო­ბის უფ­ლე­ბა არ გვქონ­და, ექ­სპლუ­ა­ტა­ცი­ას გვი­წევ­დნენ.

იქ ყოფ­ნი­სას გა­ვარ­კვიე, რომ მთე­ლი და­სავ­ლეთ სა­ქარ­თვე­ლო თურ­ქეთ­შია გა­ხიზ­ნუ­ლი. როცა აქეთ მოვ­დი­ო­დი, ერთი ბებო მეჯ­და გვერ­დით, რო­მელ­მაც მი­თხრა: 72 წლის ვარ და უკვე 7 წე­ლია, რაც ბოდ­რუმ­ში ვცხოვ­რო­ბო... იქ ყო­ფი­ლა გა­თხო­ვი­ლი. თა­ვი­დან შვი­ლე­ბი ძა­ლი­ან გა­მი­ნა­წყენ­დნენ, მაგ­რამ მათ ჩემი თურ­ქი მე­უღ­ლე ისე ეხ­მა­რე­ბა, რომ ბედს შე­ე­გუ­ე­ნო. ქალს ხახ­ვი და კარ­ტო­ფი­ლიც კი თურ­ქე­თი­დან მოჰ­ქონ­და.

- ქეთი, რა­ტომ არა­ვინ უჩი­ვის იმ ადა­მი­ა­ნებს, რომ­ლე­ბიც ქარ­თვე­ლებს სა­ქო­ნე­ლი­ვით ყი­დი­ან?

- ისი­ნი თურ­ქე­თის მო­ქა­ლა­ქე­ე­ბი არი­ან და სა­ქარ­თვე­ლო­ში რომც უჩივ­ლო, მათ წი­ნა­აღ­მდეგ ვე­რა­ფერს გა­ა­წყობ. თან, გა­მარ­თლე­ბა აქვთ - ძა­ლით არა­ვინ მიჰ­ყავთ, სა­ქარ­თვე­ლო­ში არც ჩა­მო­დი­ან - ინ­ტერ­ნე­ტის მეშ­ვე­ო­ბით "ქა­ჩა­ვენ სა­ქო­ნელს" თა­ვის­თან.

ელე­ნე ბა­სი­ლი­ძე

ჟურ­ნა­ლი "გზა"

(გა­მო­დის ხუთ­შა­ბა­თო­ბით)