ვი­ნა­ი­დან მკი­თხვე­ლის დიდი ინ­ტე­რე­სი გა­მო­იწ­ვია სა­კუ­თა­რი ფეს­ვე­ბი­სა და წარ­მო­მავ­ლო­ბის, ანუ გვა­რე­ბის შე­სა­ხებ მომ­ზა­დე­ბულ­მა სტა­ტი­ამ, ამი­ტომ თქვე­ნი­ვე მო­თხოვ­ნით, კი­დევ რამ­დე­ნი­მე გვა­რის შე­სა­ხებ მო­გაწ­ვდით ინ­ფორ­მა­ცი­ას.

აბა­ზა­ძე - ხა­შუ­რის რა­ი­ონ­სა და თბი­ლის­შია ფარ­თოდ წარ­მოდ­გე­ნი­ლი. სა­ფუძ­ვლად უდევს სა­კუ­თა­რი სა­ხე­ლი აბა­ზა. გვა­რი მოხ­სე­ნი­ე­ბუ­ლია ვა­ხუშ­ტი ბაგ­რა­ტი­ო­ნის მიერ მთა­ვარ­თა გვარ­სა­ხე­ლებს შო­რის. ამ გვა­რის ად­რინ­დელ სა­ცხოვ­რებ­ლად აბას­თუ­მანს ვა­რა­უ­დო­ბენ (ადი­გე­ნის რა­ი­ო­ნი). გი­ორ­გი ახვლე­დი­ა­ნის მი­თი­თე­ბით, აბას­თუ­მა­ნი აბა­ზა­ძე­თა უბანს აღ­ნიშ­ნავ­და.

ავა­ლიშ­ვი­ლი ხა­რა­გა­ულ­ში, გარ­და­ბან­სა და თბი­ლის­შია გავ­რცე­ლე­ბუ­ლი. ავა­ლიშ­ვი­ლე­ბის ფე­ო­და­ლუ­რი საგ­ვა­რე­უ­ლო სა­ქარ­თვე­ლო­ში XV- XVI სა­უ­კუ­ნე­ებ­ში და­წი­ნა­ურ­და, კერ­ძოდ, ძვე­ლი თო­რის მხა­რე­ში (ახ­ლან­დე­ლი ბორ­ჯო­მის ხე­ო­ბა), სა­დაც ავა­ლიშ­ვი­ლე­ბის სა­თა­ვა­დო (სა­ა­ვა­ლიშ­ვი­ლო) ჩა­მო­ყა­ლიბ­და. სა­ა­ვა­ლიშ­ვი­ლო (1535-1545 წლე­ბი.) იმე­რე­თის სა­მე­ფო­ში, 1545 წლი­დან კი სამ­ცხე-სა­ა­თა­ბა­გო­ში შე­დი­ო­და. XVI ს-ის 70-80 წლებ­ში ოს­მა­ლებ­მა და­ი­პყრეს. XVII ს-ში ავა­ლიშ­ვი­ლე­ბის ერთი ნა­წი­ლი შიდა ქარ­თლში, კა­ხეთ­სა და იმე­რეთ­ში გა­და­სახ­ლდა, სა­კუ­თარ მიწა-წყალ­ზე დარ­ჩე­ნილ­ნი გა­მაჰ­მა­დი­ან­დნენ და ბე­გე­ბის წო­დე­ბა მი­ი­ღეს. ქარ­თლ-კა­ხე­თის ავა­ლიშ­ვი­ლე­ბი იყ­ვნენ ეპის­კო­პო­სე­ბი, ეკა­ვათ მო­უ­რავ­თა და სხვა თა­ნამ­დე­ბო­ბე­ბი. ცი­ციშ­ვილ­თა გვარ­საც ენა­თე­სა­ვე­ბოდ­ნენ. წი­ნა­პარს სა­ხე­ლად ავა­ლა ერ­ქვა.

და­დი­ა­ნი – ოდი­შის მთა­ვარ­თა სამ­თავ­რო წო­დე­ბა-გვა­რი ჩიქ­ვან­თა საგ­ვა­რე­უ­ლო­დან, სა­მეგ­რე­ლოს მთა­ვარ­თა ტი­ტუ­ლია. ძვე­ლად მა­რუ­ში­ან­ნი (მა­რუ­შის­ძე­ნი) ყო­ფი­ლან. ხში­რად არი­ან მოხ­სე­ნი­ე­ბულ­ნი წყა­რო­ებ­ში: და­დი­ა­ნი ცოტ­ნე, გი­ორ­გი, ლე­ვან, ვარ­დან, მა­მია... შე­საძ­ლოა წარ­მომ­დგა­რი იყოს სა­კუ­თა­რი სა­ხე­ლის­გან დადა, და­დაი, დადი. ამა­ვე ძი­რი­საა: და­დი­ა­ნი­ძე, და­დი­ვა­ძე, დად­ვა­ძე. ვა­ხუშ­ტი ბაგ­რა­ტი­ო­ნის მი­ხედ­ვით: "და­დი­ა­ნო­ბა არ არის გვა­რი, გარ­ნა წესი ჴელო­ბი­სა".

სე­ბის­კვე­რი­ძე – ძი­რი­თა­დად გავ­რცე­ლე­ბუ­ლია უბი­სა­სა და ბო­რით­ში. მომ­დი­ნა­რე­ობს სი­ტყვის­გან – სე­ფის­კვე­რი (წმი­და კვე­რი ეკ­ლე­სი­ა­ში სა­ზი­ა­რებ­ლად). გად­მო­ცე­მით, ამ გვა­რის წი­ნაპ­რე­ბი უბი­სის ტაძ­რის­თვის სე­ფის­კვერს აცხობ­დნენ. ამა­ვე ძი­რი­საა სე­ფის­კვე­რი­ძე.

მა­ი­სუ­რა­ძე - ერთ-ერთი დიდი გვა­რია სა­ქარ­თვე­ლო­ში. ამ­ჟა­მად მა­ი­სუ­რა­ძე­ე­ბი თბი­ლის­ში, რუს­თავ­ში, ონის რა­ი­ონ­ში, გორ­ში, კა­ხეთ­ში, მეს­ხეთ­ში ყაზ­ბეგ­სა და ბორ­ჯომ­ში სახ­ლო­ბენ. მეც­ნი­ერ­თა ნა­წი­ლის ვა­რა­უ­დით, მა­ი­სუ­რა­ძე­თა ფუძე იყო სამ­ხრეთ სა­ქარ­თვე­ლო. სი­ტყვა "მა­ი­სუ­რი" არა­ბუ­ლად წყლის მძებ­ნელ ადა­მი­ანს ჰქვია. უხ­სო­ვა­რი დრო­ი­დან არა­ბეთ­ში წყლის მძებ­ნე­ლის პრო­ფე­სია არ­სე­ბობ­და.

აბუ­სე­რი­ძე - გავ­რცე­ლე­ბუ­ლია გუ­რი­ი­სა და აჭა­რის რა­ი­ო­ნებ­ში. წარ­ჩი­ნე­ბუ­ლი სამ­თავ­რო გვა­რია აჭა­რა­ში. ცნო­ბი­ლია XI სა­უ­კუ­ნი­დან. იგი­ვე ძი­რი­საა აბუ­სე­ლი­ძეც.

აბ­ში­ლა­ვა – გვა­რი მომ­დი­ნა­რე­ობს გა­მოთ­ქმი­დან აბ­ში­ლა. ძვე­ლი ეთ­ნო­ნი­მი - "აფ­ში­ლი" ნიშ­ნავს აფხაზს.

ან­თა­ძე ვარ­ძი­ა­შია გავ­რცე­ლე­ბუ­ლი. შე­ი­ცავს სა­კუ­თარ სა­ხელს ანთა, ან­თაი. ანთა ქარ­თველ­თა წარ­მარ­თუ­ლი ღვთა­ე­ბის ბო­ლო­მოკ­ვე­ცი­ლი ფორ­მაა, რო­მე­ლიც სა­კუ­თარ სა­ხე­ლად იქცა. "ან­თებს" ძვე­ლად (VI-VII ს.) აღ­მო­სავ­ლეთ სლა­ვი­ა­ნებს ეძახ­დნენ, ასე რომ, "ან­თა­ძის" დღე­ვან­დე­ლი მი­ახ­ლო­ე­ბი­თი თარ­გმა­ნი იქ­ნე­ბო­და რუ­სი­ძე ან რუ­სიშ­ვი­ლი, რუ­სა­ძე (აკ. შა­ნი­ძე). ან­თე­ბი იყ­ვნენ ქარ­თველ­თა მო­ნა­თე­სა­ვე ტო­მე­ბი, რომ­ლებ­საც შავი ზღვის აღ­მო­სავ­ლე­თი სა­ნა­პი­რო ეკა­ვათ და ახლო ურ­თი­ერ­თო­ბა ჰქონ­დათ ქარ­თვე­ლებ­თან. ამა­ზე მოწ­მობს დღემ­დე შე­მორ­ჩე­ნი­ლი ქარ­თუ­ლი გვა­რე­ბი, რო­გო­რი­ცაა: ან­თია, ან­თი­ძე, ან­თე­ლა­ვა... ამა­ვე ძი­რი­საა: ან­თა­ი­ძე, ან­თა­უ­რი, ან­თე­ლა­ვა.

ას­პა­ნი­ძე – ძვე­ლი ქარ­თუ­ლი ფე­ო­და­ლუ­რი საგ­ვა­რე­უ­ლო სა­ხე­ლი. XII ს-ში ას­პა­ნი­ძე­ნი ტაოს მფლო­ბელ­ნი იყ­ვნენ და ფა­ნას­კერ­ტე­ლად იწო­დე­ბოდ­ნენ. მათი ერთი შტო XV ს-ში გად­მო­სახ­ლდა ქარ­თლში და ფა­ნას­კერ­ტელ-ცი­ციშ­ვი­ლად იქცა.

ბა­რა­თაშ­ვი­ლი - ძველ სა­ქარ­თვე­ლო­ში, წარ­ჩი­ნე­ბულ, ფე­ო­და­ლურ საგ­ვა­რე­უ­ლოს გა­ნე­კუთ­ვნე­ბა, რომ­ლე­ბიც ქვე­მო ქარ­თლის მფლო­ბელ­ნი იყ­ვნენ. მომ­დი­ნა­რე­ობს XVI სა­უ­კუ­ნი­დან სა­კუ­თა­რი სა­ხე­ლის­გან ბა­რა­თა. ის­ტო­რი­ულ წყა­რო­ებ­ში ცნო­ბი­ლია ბა­რა­თა ქა­ჩი­ბა­ძე, რომ­ლის შვი­ლიშ­ვილ­მა - ქავ­თარ­მა სა­თა­ვე და­უ­დო ბა­რა­თაშ­ვი­ლო­ბას (1523 წ.). ბა­რა­თაშ­ვილ­თა სამ­ფლო­ბე­ლო ტე­რი­ტო­რი­ას სა­ბა­რა­თი­ა­ნო ეწო­დე­ბო­და. თვით გვარ­სა­ხე­ლი კი ზოგ­ჯერ მო­იხ­სე­ნი­ე­ბო­და, რო­გორც ბა­რა­თი­ა­ნი.

ახალ­ბე­დაშ­ვი­ლი – გავ­რცე­ლე­ბუ­ლია გო­რის რა­ი­ონ­ში. მომ­დი­ნა­რე­ობს სა­კუ­თა­რი სა­ხე­ლი­სა­გან – ახალ­ბე­და; ამ გვა­რის წი­ნა­პა­რი, გად­მო­ცე­მის თა­ნახ­მად, მეს­ხე­თი­დან გად­მო­სახ­ლე­ბუ­ლა. გვა­რად მა­ი­სუ­რა­ძე, რო­გორც ახ­ლად მო­სუ­ლი­სათ­ვის, მის­თვის ახალ­ბე­დაშ­ვი­ლი უწო­დე­ბი­ათ.

ბახ­ტა­ძე – "ბაჰტ" სპარ­სუ­ლი სი­ტყვაა და ნიშ­ნავს ბედს. ბახ­ტა (ბახ­თა) – მეტ­სა­ხე­ლი გვარ­ში ბახ­ტა­ძე. შე­და­რე­ბი­თი ფორ­მაა ბახ­ტარ. ამა­ვე ძი­რი­საა: ბახ­ტა­რიშ­ვი­ლი, ბახ­ტრიშ­ვი­ლი, ბახ­ტუ­რი­ძე, ბახ­ტუ­აშ­ვი­ლი. ბე­რუა ბახ­ტა­ძე იხ­სე­ნი­ე­ბა 1776 წლის 3 აგ­ვის­ტოს, ხოლო ბა­ხუ­ტა ბახ­ტა­ძე მი­წის გაც­ვლი­ლო­ბის წიგნ­ში 1816 წლის იან­ვარ­ში. სო­ფელ ჩხიკ­ვათ­ში 1721 წელს...

კოვ­ზა­ძე – ეს გვა­რი ხე­ლო­ბა-საქ­მი­ა­ნო­ბის მი­ხედ­ვით შერ­ქმე­უ­ლი სა­ხე­ლი "კოვ­ზა"-დან მომ­დი­ნა­რე­ობს. ამ გვა­რის წი­ნაპ­რე­ბი კოვ­ზე­ბის გა­მოთ­ლით ყო­ფი­ლან ცნო­ბილ­ნი. ეს ტრა­დი­ცია ახ­ლაც გრძელ­დე­ბა. ამა­ვე ძი­რი­საა: კოვ­ზა­ნა­ძე, კოვ­ზი­აშ­ვი­ლი, კოვ­ზიშ­ვი­ლი, კოვ­ზი­რი­ძე.

კო­პა­ძე – გავ­რცე­ლე­ბუ­ლია მეს­ხეთ­ში, იმე­რეთ­სა და ქარ­თლში. წარ­ჩი­ნე­ბუ­ლი ფე­ო­და­ლუ­რი საგ­ვა­რე­უ­ლო მეს­ხეთ­ში. შე­ი­ცავს სა­კუ­თარ სა­ხელს კოპა, შე­და­რე­ბი­თი ფორ­მაა კო­პა­ლე. ის­ტო­რი­ულ დო­კუ­მენ­ტებ­ში და­ცუ­ლია "კო­პა­ძე­თა მო­სახ­სე­ნი­ე­ბელ­ნი". ამა­ვე ძი­რი­საა: კო­პე­იშ­ვი­ლი, კო­პე­ლაშ­ვი­ლი, კო­პი­ლაშ­ვი­ლი, კოპ­ლა­ტა­ძე.

ბარ­და­ვე­ლი­ძე – გავ­რცე­ლე­ბუ­ლია თერ­ჯო­ლის რა­ი­ონ­სა (სო­ფელ ბარ­დუ­ბა­ნი) და თბი­ლის­ში. სა­ფიქ­რე­ბე­ლია, წარ­მომ­დგა­რი იყოს სა­და­უ­რო­ბის აღმნიშ­ვნე­ლი სი­ტყვი­სა­გან - ბარ­და­ვე­ლი. ბარ­და­ვი ქა­ლა­ქი იყო სა­ქარ­თვე­ლო-აზერ­ბა­ი­ჯა­ნის სა­ზღვარ­ზე... თვით სოფ­ლის სა­ხელს ბარ­დუ­ბანს შე­საძ­ლე­ბე­ლია, კავ­ში­რი ჰქონ­დეს გვარ­სა­ხელ­თან, იყოს შე­მოკ­ლე­ბუ­ლი ფორ­მა "ბარ­დათ უბ­ნი­სა".

ბე­დი­ა­ნი­ძე – გავ­რცე­ლე­ბუ­ლია ძი­რი­თა­დად გარ­დაბ­ნის რა­ი­ონ­ში. გვხვდე­ბა სხვა­გა­ნაც. სა­ვა­რა­უ­დოდ, გვა­რი წარ­მოქ­მნი­ლია სა­კუ­თა­რი სა­ხე­ლის­გან – ბე­დი­ა­ნა, რაც ბე­დის მქო­ნეს ნიშ­ნავს. ამა­ვე ძი­რი­საა გვა­რე­ბი: ბე­დი­ა­ნიშ­ვი­ლი, ბე­დი­ა­ნი­ძე, ბე­დი­ნა­ძე, ბე­და­ნაშ­ვი­ლი, ბე­დი­ნე­იშ­ვი­ლი.

ამი­ლახ­ვა­რი – დიდი სა­თა­ვა­დო საგ­ვა­რე­უ­ლოა ქარ­თლში. გვა­რად­ქ­ცე­უ­ლი თა­ნამ­დე­ბო­ბის ძვე­ლი ტერ­მი­ნი ("ამირ ახურ" – არა­ბუ­ლი სი­ტყვა და სა­ჯი­ნი­ბოს უფ­როსს ნიშ­ნავს). დიდ­მო­ხე­ლე­თა­გა­ნი ფე­ო­და­ლურ სა­ქარ­თვე­ლო­ში, სა­მე­ფო სა­ჯი­ნი­ბო­ე­ბი­სა და აბ­ჯარ-სა­ჭურ­ვლის გამ­გე, სა­თა­ნა­დო მო­ხე­ლე­ე­ბის უფ­რო­სი.

ბეჟა­ნიშ­ვი­ლი – გავ­რცე­ლე­ბუ­ლია გარ­დაბ­ნის რი­ონ­ში (მარ­ტყო­ფი), სიღ­ნა­ღის რა­ი­ონ­ში (პრა­სი­ა­ნი), მცხე­თა­ში და სხვა­გან. შე­ი­ცავს სა­კუ­თარ სა­ხელს ბეჟან, რაც სპარ­სუ­ლად "მა­მაცს" ნიშ­ნავს, მომ­დი­ნა­რე­ობს ძვე­ლი ირა­ნუ­ლი­დან (ვეჟან-"ვე­ჯი­ლი" ანუ "ირა­ნე­ლი"). თავ­კი­დუ­რი ბგე­რა სპარ­სულ­ში­ვე არის შეც­ვლი­ლი: ვეჟან-ბეჟან. ბეჟა­ნი ფირ­დო­უ­სის პო­ე­მის "შაჰ-ნა­მეს" ერთ-ერთი გმი­რია. ქარ­თულ­ში ამ სა­ხე­ლის კნი­ნო­ბი­თი ფორ­მე­ბია: ბე­ჟია, ბეჟუა, ბე­ჟი­კო, ბე­ჟი­ტა, სა­ი­და­ნაც მი­ღე­ბუ­ლია გვა­რე­ბი: ბეჟა­ნიშ­ვი­ლი, ბეჟუ­აშ­ვი­ლი, ბეჟუ­კაშ­ვი­ლი, ბე­ჟი­ტაშ­ვი­ლი. ბეჟან სა­ხე­ლი, ამ ფორ­მით ქარ­თუ­ლი­დან არის შე­სუ­ლი სომ­ხურ­ში. ის­ტო­რი­უ­ლად ბეჟა­ნიშ­ვი­ლე­ბი თა­ვად ამი­ლახ­ვარ­თა შთა­მო­მავ­ლე­ბიც არი­ან.

გამ­რე­კე­ლი – უძ­ვე­ლე­სი ფე­ო­და­ლუ­რი საგ­ვა­რე­უ­ლო მეს­ხეთ­ში. გამ­რე­კელ-თო­რე­ლე­ბი XII ს-ში ფლობ­დნენ თმოგ­ვის ცი­ხეს, მონ­ღოლ­თა ბა­ტო­ნო­ბის დროს გამ­რე­კელ-თო­რე­ლი ჯა­ვა­ხე­თის მმარ­თვე­ლი იყო. სა­კუ­თარ სა­ხე­ლა­დაც გვევ­ლი­ნე­ბა: გამ­რე­კე­ლი კა­ხას­ძე, გამ­რე­კე­ლი ჯა­ვა­ხიშ­ვი­ლი. სამ­ხედ­რო თა­ნამ­დე­ბო­ბის ტერ­მი­ნი­დან უნდა იყოს წარ­მომ­დგა­რი. ამა­ვე ძი­რი­საა: გამ­რე­კე­ლაშ­ვი­ლი, გამ­რე­კე­ლი­ძე, გამ­რეკ­ლი­ძე.

და­ვი­თიშ­ვი­ლი – და­ვით (ძვ. ებრ) "სიყ­ვა­რუ­ლია", სხვა­დას­ხვაგ­ვა­რი გა­აზ­რე­ბით "წი­ნამ­ძღო­ლი", "შეყ­ვა­რე­ბუ­ლი" და გარ­და ამი­სა, მარ­თლმა­დი­დებ­ლუ­რი ეკ­ლე­სი­ის წმინ­დან­თა სა­ხე­ლია, რო­მელ­საც ეკ­ლე­სია 5 მარტს, 12 აპ­რილს, 2 მა­ისს, 25-26 ივ­ლისს 5, 6, 19 ივ­ლისს აღ­ნიშ­ნავ­და. ეს გვა­რი გან­სა­კუთ­რე­ბით გავ­რცე­ლე­ბუ­ლია ქარ­თლში.

ბე­რუ­აშ­ვი­ლი – ფარ­თოდ არის წარ­მოდ­გე­ნი­ლი გორ­ში, ქა­რელ­ში, თბი­ლის­ში. სა­კუ­თა­რი სა­ხე­ლი ბე­რუა – ერთ-ერთი ყვე­ლა­ზე მა­სობ­რი­ვი სა­ხე­ლია XVIII ს-ში, ქვე­მო ქარ­თლში. ვა­ხუშ­ტი ბა­ტო­ნიშ­ვი­ლის მი­ხედ­ვით, წა­ლას­ყურ­სა და თე­ლეთ­ში მა­მა­სახ­ლი­სია ბე­რუა. კო­დელ­მა და­ვით ბე­რუ­აშ­ვილ­მა 1826 წელს, ამა­ვე სოფ­ლის ალექ­სან­დრე ნე­ვე­ლის წმინ­და გი­ორ­გის ეკ­ლე­სი­ა­ში მო­ნათ­ლა შვი­ლი პეტ­რე. ივა­ნე ბე­სა­რი­ო­ნის ძე ბე­რუ­აშ­ვი­ლი მო­იხ­სე­ნი­ე­ბა 1882 წელს სო­ფელ ფარ­ცხის­ში.

ელი­ო­ზაშ­ვი­ლი – ქარ­თლში ფარ­თოდ არის წარ­მოდ­გე­ნი­ლი. მომ­დი­ნა­რე­ობს სა­კუ­თა­რი სა­ხე­ლი­დან "ელი­ო­ზი". ვა­ხუშ­ტი ბაგ­რა­ტი­ონს მოხ­სე­ნი­ე­ბუ­ლი აქვს ეს გვა­რი წარ­ჩი­ნე­ბულ მთა­ვარ­თა შო­რის.

ელიზ­ბა­რაშ­ვი­ლი მომ­დი­ნა­რე­ობს სა­კუ­თა­რი სა­ხე­ლი­დან "ელიზ­ბარ". ელიზ­ბა­რის ეტი­მო­ლო­გია არ არის დად­გე­ნი­ლი. ცნო­ბი­ლია, 1659 წელს ქარ­თველ­თა აჯან­ყე­ბის ერთ-ერთი მე­თა­უ­რი ელიზ­ბარ ერის­თა­ვი, რო­მე­ლიც მა­მას­თან და ბი­ძი­ნა ჩო­ლო­ყაშ­ვილ­თან ერ­თად სპარ­სე­ლებ­მა სიკ­ვდი­ლით და­სა­ჯეს და შემ­დგომ წმინ­და­ნად შე­ი­რა­ცხა. ელიზ­ბა­რაშ­ვი­ლე­ბი არი­ან რამ­დე­ნი­მე დი­დე­ბუ­ლი საგ­ვა­რე­უ­ლოს შტო-გვა­რე­ბიც, მათ შო­რის - ბაგ­რა­ტი­ონ-და­ვი­თაშ­ვი­ლე­ბი­სა.

ზედ­გი­ნი­ძე – გავ­რცე­ლე­ბუ­ლია ას­პინ­ძის რა­ი­ონ­ში. ვა­ხუშ­ტი ბაგ­რა­ტი­ო­ნი მო­იხ­სე­ნი­ებს წარ­ჩი­ნე­ბულ­თა შო­რის. ამ გვა­რე­უ­ლო­ბამ მი­ი­ღო ამი­ლახ­ვრო­ბა. შედ­გე­ბა სა­კუ­თა­რი სა­ხე­ლის­გან ზედ­გი­ნი, ზევ­დგინ. მეს­ხე­თი­დან იმე­რეთ­შიც არი­ან გად­მო­სახ­ლე­ბულ­ნი.

ზუ­ბი­აშ­ვი­ლი – გავ­რცე­ლე­ბუ­ლია გორ­ში, კასპსა და თბი­ლის­ში. შედ­გე­ბა სა­კუ­თა­რი სა­ხე­ლის­გან ზუ­ბია. შე­და­რე­ბი­თი გვა­რე­ბია: ზუ­ბაშ­ვი­ლი, ზუ­ბუ­ლაშ­ვი­ლი, ზუ­ბა­ლაშ­ვი­ლი. ლე­ჩხუმ­ში არის ზუ­ბის ციხე. იქ­ვეა სო­ფე­ლი ზუბი. ზუ­ბი­აშ­ვი­ლი არის აგ­რეთ­ვე თუ­მა­ნიშ­ვი­ლე­ბის შტო-გვა­რი.

დარ­ბა­ი­სე­ლი – გავ­რცე­ლე­ბუ­ლია გო­რი­სა და სა­გა­რე­ჯოს რა­ი­ონ­ში. გვა­რად­ქ­ცე­უ­ლი ზო­გა­დი მნიშ­ვნე­ლო­ბის სი­ტყვა. ძვე­ლად დარ­ბა­ზის წევ­რის აღმნიშ­ვნე­ლი ტერ­მი­ნი იყო, ხოლო შემ­დეგ დინ­ჯი ადა­მი­ა­ნის მნიშ­ვნე­ლო­ბაც მი­ე­ნი­ჭა.

იაშ­ვი­ლი – ამ­ბრო­ლა­უ­რის, სა­ჩხე­რის რა­ი­ო­ნებ­შია მა­სობ­რი­ვად წარ­მოდ­გე­ნი­ლი. წარ­ჩი­ნე­ბუ­ლი ფე­ო­და­ლუ­რი საგ­ვა­რე­უ­ლოა რა­ჭა­სა და იმე­რეთ­ში. იაშ­ვილ­თა სა­თა­ვა­დოს ჩა­მო­ყა­ლი­ბე­ბა სა­ვა­რა­უ­დე­ბე­ლია XV ს. მი­წუ­რულს. პირ­ვე­ლად მო­ი­ცავ­და სოფ­ლებს: სად­მელს, ძი­რა­გე­ულს, კლდი­სუ­ბან­სა და ბეთ­ლევს (ამ­ბრო­ლა­უ­რის რა­ი­ო­ნი). ად­რინ­დე­ლი ცნო­ბა ამ საგ­ვა­რე­უ­ლოს შე­სა­ხებ და­ცუ­ლია 1432 წლის სი­გელ­ში. შემ­დგა­რია სა­კუ­თა­რი სა­ხე­ლის­გან "ია". ასუ­რეთ­ში იაშ­ვი­ლე­ბი გად­მო­ვიდ­ნენ ამ­ბრო­ლა­უ­რის რა­ი­ო­ნის სო­ფელ სხვა­ვა­დან 1951 წელს. ამა­ვე ძი­რი­საა იაძე.

კე­რე­სე­ლი­ძე – გავ­რცე­ლე­ბუ­ლია ონის, თერ­ჯო­ლი­სა და ლან­ჩხუ­თის რა­ი­ონ­ში. უნდა მომ­დი­ნა­რე­ობ­დეს სა­ხე­ლი­დან კერა, კერე. სო­ფელ ბოგ­ვში ალ­გე­თის­პი­რა ერთ-ერთ ბაღს ახ­ლაც უწო­დე­ბენ "კე­რე­სე­ლი­ძე­ე­ბის ბაღს". იტყვი­ან "კე­რე­სე­ლი­ძე­ე­ბის წის­ქვილ­საც", რო­მე­ლიც აღარ ფუნ­ქცი­ო­ნი­რებს, რად­გან შეც­ვა­ლა სო­ფელ ჯორ­ჯი­აშ­ვილ­ში აგე­ბულ­მა ელექტრო­წის­ქვილ­მა. ეს წის­ქვი­ლი სა­უ­კუ­ნე­ზე მეტ­ხანს ემ­სა­ხუ­რე­ბო­და ბოგ­ვსა და მის ახ­ლო­მახ­ლო სოფ­ლებს. არის კე­რე­სე­ლი­ძე­ე­ბის სახ­ლიც, მაგ­რამ ამ სახ­ლს თა­ვი­სი პირ­ვან­დე­ლი მფლო­ბე­ლის სა­ხე­ლი ვერ შერ­ჩა.

ერის­თა­ვი – გავ­რცე­ლე­ბუ­ლია ახ­მე­ტის რა­ი­ონ­ში (ქის­ტა­უ­რი). გვა­რად­ქ­ცე­უ­ლი თა­ნამ­დე­ბო­ბის ძვე­ლი ტერ­მი­ნი. მე­ფის მიერ და­ნიშ­ნუ­ლი გარ­კვე­უ­ლი კუ­თხის გამ­გე­ბე­ლი ფე­ო­და­ლურ სა­ქარ­თვე­ლო­ში (ქსნის ერის­თა­ვი, არაგ­ვის ერის­თა­ვი, რა­ჭის ერის­თა­ვი და სხვა).

ზა­რან­დია – ზუგ­დი­დის რა­ი­ონ­შია ფარ­თოდ წარ­მოდ­გე­ნი­ლი. ზა­რანდ - ირა­ნუ­ლი სა­კუ­თა­რი სა­ხე­ლი. ეს მეგ­რუ­ლი გვა­რი ნა­წარ­მო­ე­ბი სკვი­თუ­რი ზა­რანდ სა­ხე­ლი­სა­გან, რო­მე­ლიც "მო­ხუცს" ნიშ­ნავს.

კლდი­აშ­ვი­ლი – გავ­რცე­ლე­ბუ­ლია თერ­ჯო­ლის რა­ი­ონ­ში (სოფ. სი­მო­ნე­თი). შე­და­რე­ბი­თი სა­კუ­თა­რი სა­ხე­ლი - კლდია. არ­სე­ბობს დო­კუ­მენ­ტი, იმე­რე­თის მეფე გი­ორ­გი II -ის მიერ კლდი­აშ­ვი­ლე­ბი­სად­მი ბო­ძე­ბუ­ლი წყა­ლო­ბის წიგ­ნი, სა­ი­და­ნაც ირ­კვე­ვა, რომ კლდი­აშ­ვილ­თა ძვე­ლი გვა­რი შალ­ვაშ­ვი­ლია. მეს­ხე­თის მკვიდ­რნი ყო­ფი­ლან, მაგ­რამ მეფე ბაგ­რატ III-ის დროს XVI სა­უ­კუ­ნე­ში იმე­რეთ­ში გად­მო­სახ­ლე­ბუ­ლან. კლდი­აშ­ვი­ლი-გავ­რცე­ლე­ბუ­ლია თერ­ჯო­ლის რა­ი­ონ­ში (სო­ფელ სი­მო­ნე­თი). შე­და­რე­ბი­თი სა­კუ­თა­რი სა­ხე­ლი - კლდია. იმე­რე­თის მეფე გი­ორ­გი II -ის მიერ კლდი­აშ­ვი­ლე­ბი­სად­მი ბო­ძე­ბუ­ლი წყა­ლო­ბის წიგ­ნი არ­სე­ბობს, სა­ი­და­ნაც ირ­კვე­ვა, რომ კლდი­აშ­ვილ­თა ძვე­ლი გვა­რი შალ­ვაშ­ვი­ლია. მეს­ხე­თის მკვიდ­რნი ყო­ფი­ლან, მაგ­რამ მეფე ბაგ­რატ III-ის დროს XVI სა­უ­კუ­ნე­ში იმე­რეთ­ში გად­მო­სახ­ლე­ბუ­ლან.

იხი­ლეთ კი­დევ 46 გვა­რის ის­ტო­რია

მო­ამ­ზა­და ლალი ფა­ცი­ამ